Бірігудің түрлері

Презентация қосу

Тақырыбы: Монопсония нарығы
Жоспар:
1.Кіріспе бөлім
1.1 Монопсония ұғымына жалпы
сипаттама
2.Негізгі бөлім
2.1 Бірігудің түрлері
2.2 Монополиялық биліктің негізгі
көздері
2.3 Монополистік бәсеке және оның
ерекшеліктері
2.4 Айырмашылықтары мен
мақсаттары
2.5 Монополистің әрекеттеріне
қатысты көптеген қисық пікірлер
3. Қорытынды
Монопсония (ағылшынша monopsony –
азық-түлікті жеке-дара сатып алу) – белгілі
бір игілікті (тауарды не көрсетілетін
қызметті) бірден-бір ықтимал сатып алушы
болып табылатын фирма (кәсіпорын, ұйым,
т.б.), осы игілікке деген сұранысты толық
бақылауында ұстайтын нарықтық құрылым
тұрпаты. “Монопсония” ұғымы
“монополия” ұғымымен мәндес, тармақтас.
“Монопсониялық билік” – сатып алушы-
фирманың тауар бағасына ықпал ете алуы.
Дүниежүзінің дамыған елдерінде 21 ғасырдың аяғында
монополиялар пайда бола бастады, әсіресе көлік пен
коммуникациялар , ауыр өнеркәсібі, кең өнеркәсібі
салаларында. Олар қазіргі заманда да пайда болады,
негізінде компаниялардың қосылу,яғни бірігу жолымен.
Бірігу,қосылу себебі; нарық үлесі айтарлықтай үлкейеді
де, ауқым әсері қосылады.Бірігудің бірнеше түрін
айырады;
• Көлденең бірігу – бір салада, бір нарықта қызмет жасайтын, яғни
бәсекелес компаниялардың қосылуы.

• Тік бірігу – бір салада, бірақ әр түрлі өндіріс сатыларында қызмет
жасайтын компаниялардың қосылуы.

• Конгломераттық бірігу – технологиялық бір-бірімен байланысы жоқ,
әр салада қызмет жасайтын компаниялардың бірігуі.
Монополиялық биліктің негізгі көздері
ретінде әдетте айырады:

1.Заңды, яғни қызметтің осы
1.Заңды, яғни қызметтің осы
түрін жүргізуге айрықша құқық.
түрін жүргізуге айрықша құқық.

Біріншіден, олар мемлекеттік және жергілікті
органдарымен коммуналдық (шаруашылық
аясындағы қызмет) немесе коммерциялық
ұйымдармен беріледі (франшиза – бір
фирманың екінші фирмаға белгіленген
қызмет жасауға берілетін монополиялық
құқық), екіншіден, авторлық құқық аясында
заңнамамен қамтамасыз етіледі
2.Экономикалық – олар
2. Экономикалық – олар
бөлінеді:
бөлінеді

а) ауқым әсеріне – қызметтің кейбір аяларында тұрақты
жағымды әсері байқалады; бұл жағдайда баға бәсекесі
мынаған әкеледі: салада ең аз ұзақ мерзімді орташа
шығындарды қамтамасыз етуге қабілетті бір ғана фирма
қалады.
б) ресурстарды (қорларды) бақылау – бір ресурстың
(қордың) өндірісіне монополиялық құқығы бар фирма
автоматты түрде басқа фирмалардың өндірісін жаба
алады
в) тұтынушылардың ұнатымдары – кейде тұтынушылар
бір ғана сауда маркасының өнімдерін тұрақты түрде
ұнатады.
3. Табиғи монополия – жоғарыда келтірілген
тұрақты жағымды ауқым әсері. Басқаша айтқанда,
бұл саладағы шығындар өте жоғары (көп), оларды
тек үлкен фирма ғана жаба алады. Егер осындай
фирманың өнімі өмірлік қажет болса, ол
мемлекеттің қорғауына түседі, себебі, мемлекеттің
басты мақсаты – тұтынушылардың құқығын қорғау

4. Сатып алушы монополиясы – монопсония –
мұнда монополиялық билік сатып алушының
қолында шоғырланады. Бірақ бұл билікті ол
монополистен өзгеше пайдаланады, монополист
қымбаттау сатуға тырысады, ал монопсонист –
арзандау сатып алуға

5. Екі жақты монополия – нарықтағы жалғыз
сатушысы мен жалғыз сатып алушысы бар
ахуал. Екеуі де нарық билігіне ие
болғандықтан, өндірістің бағасы мен көлемі
олардың келісім жүргізу қабілеттілігі мен бір-
бірі жөнінде мәлімет алу деңгейіне
байланысты.
Монополистік бәсеке

Монополистік бәсеке (monopolistic
competition)- сатушылар өз тауарының
бағасына әсер ете алатын нарыққа кіру
еркін, сатып алушылар бағаны берілген
деп қабылдайтын нарықтық құрылым.
Монополистік бәсеке “таза монополия”
жағдайына, сонымен қатар “жетілген
бәсекеге” де ұқсайды.Монополиялық
бәсеке жағдайында фирманың сұраныс
қисығы төмен қарай бағытталған,
кемімелі, икемді болады. Сұраныс
икемділігінің факторлары- бәсекелестер
Монополистік
бәсекенің
ерекшеліктері:

1 .Өнім біртекті емес.
4.Нарықта енуі еркін
3.Жеке фирма үлесі
жалпы нарықпен
салыстырғанда өте аз.

2.нарықта сатушылар мен
сатып алушылар саны көп
болады.
Монополистің
айырмашылығы:

Ол бағаны өзі қояды (price maker).
Сонымен, егер бәсекелес фирма
өндірістің көлемі жөнінде (ұсыныс
көлемі) шешім қабылдаса,
монополист өндіріс көлемі мен
бағалар деңгейі жөнінде де шешім
қабылдауға тиісті. Сонымен бірге
монополист өндіріс көлемін шектейді,
себебі, оның үлкейген жағдайында
баға түседі.
Екі
мақс 1) ең жоғары пайда түсетін (Q) өндіріс
аттан көлемін табу (бұл MR = MC өндіріс
көлемі)
тұра
2) Q тең өндіріс көлемінде сұраныс
ды бағасына сәйкес келетін бағаны (Р) табу.
Бірінші мақсатқа жету үшін монополист
MR = MC ережесін басшылыққа алады.
Бұл жағдайда монополистің ұсыныс
көлемі бәсекелес ұсыныстан аз болып
шығады. Баға белгілегенде, ол пайданы
көбейту ережесінен алынған формуланы
пайдаланады:
Р = MC/(1 + 1/ED) (американдық
тәжірибеде бұл ереже «бас бармақ»
ережесі деп аталады).
Монополиялық нарық билігі кейде дұрыс
түсіндірілмейді: монополистің әрекеттеріне
қатысты көптеген қисық пікірлер бар:
• 1) Монополист әрдайым жоғары бағаны
белгілейді. Бұл олай емес: монополистің
бағасы жоғары емес, ең нәтижелі, яғни ең
жоғары пайданы қамтамасыз ететін.
• 2) Монополиялық билікке ие болу – пайда
алудың кепілдігі. Бұл дұрыс емес, өйткені
кейбір жағдайларда (сұраныс азайғанда)
монополист шығындарға ұшырайды.
• 3) Монополист орташа пайданы өсіруге
(көбейтуге) ұмтылады (өнім бірлігінен пайда
алу). Бұл пікір де дұрыс емес. Шын мәнінде,
монополист валдық (жалпы, жиынтық)
пайданы көбейтуге (өсіруге) ұмтылады.
Бағасы 32 доллар тұратын өнімнің 4 бірлігін
Қорытынды

Жетілмеген бәсекені монопсонист сатып алушы
тұрғысынан
талдау жетілген бәсеке жағдайындпғы нарықтық
бағаның тепе-теңдік күйден ауытқуы сияқты ұқсас
қорытындыға келтіреді. Ерекшелігі тек монополист
өзінің бағасын жетілген бәсеке жағдацындағы
деңгейден жоғары қояды. Монопсония мәселесін
қарағаннан кейін жетілген бәсекенің монопсонист
үшін жағдайларының графикалық бейнесін
салыстырмалы талдау
керек.

Ұқсас жұмыстар

Этностың пайда болу теориясы

Негізгі идеялар

Реформация кезеңіндегі саяси идеялар

Бәсеке және монополия

Бәсеке және монополия жайлы

Монополияның түрлері

Тимбилдинг терминіне анықтама

Мемлекеттің орталықтануы

Әлемдік экономика

ЭКОНОМИКАЛЫҚ ИНТЕГРАЦИЯ

Пәндер