ЖОСПАР ФОСФОРДЫҢ ЖАЛПЫ

Презентация қосу

Тақырып:Фосфор және оның
қосылыстары.
ЖОСПАР:
1.ФОСФОРДЫҢ ЖАЛПЫ
СИПАТТАМАСЫ.
2.ФОСФОРДЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ
ЖӘНЕ ХИМИЯЛЫҚ ҚАСИЕТІ.
3.ФОСФОРДЫ АЛУ ЖӘНЕ
ҚОЛДАНУ.
4.ФОСФОРЛЫҚ ТЫҢАЙТҚЫШТАР.
Фосфор (лат.
Phosphorus), P —
элементтердің периодтық жүйесі
нің
V тобындағы химиялық элемент,
реттік нөмірі - 15, атомдық
массасы 30,97. Бірнеше түрі бар:
ақ фосфор – тығыздығы 1,828
г/см3;
балқу температурасы – 44,14°С;
қызыл фосфор – тығыздығы 2,31
г/см3;
балқу температурасы – 593°С.
Химиялық элементтердің
периодтық жүйесінде фосфор III
периодта, V топтың негізгі
топшасында орналасқан.
Салыстырмалы атомдық массасы
31, реттік нөмірі (ядро заряды)
Тарихы.
Фосфорды 1669 неміс неміс алхимигі
Х.Бранд ашқан(химия тарихында элемент
ашылуының алғашқы белгіленуі).Бранд құм
мен көмір араласқан зәрдің құрғақ
қалдығын күйдіргенде,қараңғыда
жарықтнатын ақ ұнтақ
алған(фосфоресценция
құбылысы),нәтижесінде ол ақ фосфорды
ашқан.
Атом құрылысы.
Фосфордың соңғы энергетикалық қабатында бес
электрон бар, оның үшеуі жұптаспаған. Фосфор
атомындағы электрондардың орналасуы:
Электрондық формуласы:
1s22s22р63s23f
Фосфор косылыстарында -3, +3, +5 тотығу
дәрежесін көрсетеді.
Фосфордың ұшқыш сутектікетеді. қосылысы
фосфин РН3 мен аммиак NH3 молекулалары
формасы жағынан ұқсас болғанмен, фосфин
молекуласы берік емес, улы, тұрақсыз газ, тез
тотығып
Физикалық қасиеттері.
Фосфор элементі жай зат ретінде бірнеше
аллотропиялық түр өзгерісін түзеді. Оның
маңыздылары — ақ және қызыл фосфор. Ақ фосфор
улы жөне тез тұтанатын болғандықтан аса
ұқыптылықты қажет етеді. Оның буымен демалуға
болмайды. Ақ фосфорды шыны ыдыста, су астында,
сыртынан құм салынған металл банкаға
орналастырып сақтайды. Ақ фосфор ауасыз кеңістікте
қыздырғанда қызыл фосфорға, ал жоғары қысымда
қара фосфорға айналады. Қара фосфор аз кездеседі.
Химиялық қасиеттері.
Фосфор тотыктырғыш (азоттан темен) және
тотықсыздандырғыш қасиет көрсетеді.
Тотыксыздандырғыш ретінде оттекпен және белсенді
бейметалдармен реакцияға түседі.
Фосфор оттекте жанып, пентаоксид түзеді.
Фосфордың металлдармен әрекеттесуі фосфидтердің түзілуіне
әкеледі,мысалы Mg3P2 және Na3P.Оларды фосфордың
сутектік қосылыстары фосфиннің PH3 туындылары деп
есептеуге болады.Фосфинде және фосфоридтерде фосфордың
тотығу дәрежесі -III.Фосфоридтер қайтымсызгидролизге
ұшырайды.
Mg3P2+6H2O=2PH3+3Mg(OH)2
Фосфин және фосфидтер күшті тотықсыздандырғыштар:
PH3+2O2=H3PO4
Na3P+10HNO3(конц)=NaH2PO4+8NO2+4H2O+2NaNO3
Ақ фосфор Қызыл фосфор

1.Ақ түсті кристалл зат,
1.Аморфты зат, кристалды
тығыздығы 1,83 г/см3.
емес, тығыздығы 2,20
2.Қараңғыда жарқырайды.
г/см3.
3.Кәдімгі жағдайда 30 —
2.Қараңғыда
40°С температурада
жарқырамайды.
ауадағы оттекпен
3.Ауада оттекпен 260°С-та
тотығады.
тотығады.
4.От алғыш кауіптілігіне
4.Отқа қауіпті емес.
байланысты су астында
Қыздырғанда оталады.
сақтайды.
5.Суда да,
5.Суда ерімейді,
күкірткөміртекте де
күкірткөміртекте ериді.
ерімейді.
6.Өте қауіпті, улы!
6.Улы емес.
7.44°С-та балқиды, 280°С-
7.400°С-та балқиды.
та қайнайды
Фосфордың негізгі қызметтері:
•Газдық қызмет: фотосинтезге және азоттұрақтандыру
нәтижесінде газдардың биогендік орын ауыструы.
•Концентрациялық қызмет:тірі ағзалардың сыртқы ортаға
шашыраған химиялық элементтерді жинауы.
•Тотығу-тотықсыздандыру қызмтеті: заттар күйінің өзгеруі.
•Биохимиялық қызмет: сан алуан заттардың ағзаларындағы
күрделірек өзгерістер жасайды
•Егістікте тыңайтқыш ретінде қолданылады.
Қолданылуы
Қызыл фосфор сіріңке өндірісінде, пиротехникада және
фосфор кышкылын алуға пайдаланылады. Фосфор ауыл-
шаруашылык зиянкестерімен күресу үшін кажет улы
химикаттар алу үшін қолданылады.
Фосфордың ақ және қызыл түрөзгерісі бар. Ақ фосфор
химиялық белсенді болып келеді. Сондықтан ақ фосфорды
қараңғыда су астында сақтайды. Ақ фосфорды ауасыз
ортада қыздырса, қызыл фосфор алынады. Қызыл фосфор
сіріңке өндіруде, пиротехникада қолданылады. Фосфор жай
және күрделі заттармен өрекеттеседі.Қазақстанда фосфор
шикізатының қоры Жамбыл (Қаратау) және Ақтөбе (Шилісай)
облыстарында бар.
Фосфор сіріңке және улы химикаттар өндірісінде
пайдаланылады.
Ақ, қызыл фосфор Н3РО4 алуда, жанғыш қоспалар дайындау
үшін қолданылады.
P+5HNО3конц = Н3РО4+5NО2↑ +Н2О
НАН ПІСІРУДЕ
ФОСФОР
ҚЫШҚЫЛЫ ТЫҢАЙТҚЫШТАР
ҚОЛДАНЫЛ ӨНДІРУДЕ
ДӘРІ ЖАСАУДА
АДЫ.
АЛКОГОЛЬСІЗ
СУСЫНДАР
ФОСФОР АДАМ АҒЗАСЫНДА
Фосфор -күш -қуат көзі.Оның
анықтылығы құрамындағы кальций
мен фосфордың мөлшеріне тығыз
байланысты.Фосфордың мөлшері
кальцийден бір жарым есе көп
болуы керек.Ондай болмаған
жағдайда тепе- теңдік мөлшерін
белгілі бір деңгейде ұстап тұру
үшін жеткіліксіз мөлшерін
сүйектегі қордан алады.
Алынуы:Бос күйіндегі фосфорды алу үшін табиғи
фосфатты электр пеште кремний (IV) оксиді мен
көмірді косып қыздырады. Бөлінген фосфордың буын
су астында ақ фосфор Р түрінде бөліп алады.
Реакция теңдеуі:
Са3(РО4)2+ 3SiО2 + 5С = 3CaSiО3+ 5CО↑ + 2Р
Фосфор буын суытып ,қатты ақ фосфоралады.Қызыл
фосфорды ақ фосфордан алады,полимерлену
дәрежесі n(Pn) әр түрлі болуы мүмкін.Өнеркәсіпте
фосфорды фосфор қышқылынан алуға
қолданылады,органикалық синтездерде,құймаларды
қышқылсыздандыруға,қыздырғыш шамдарды
толтыруға,тұтатқыш құралды және шырпылар басын
жасауда қолданылады.
Фосфорлы тыңайтқыштар- өсімдік құрамына қажетті
фосформен қамтамасыз ету үшін пайдаланатын
минералдық және органикалық заттар. Фосфорлы
тыңайтқыштардың кең тараған түрі – суперфосфат және
фосфорит ұнтағы. Фосфорлы тыңайтқыштардың суда,
сілітілі нитрат ерітіндіде не лимон қышқылында еритін
және қиын еритін түрлері бар. Суда еритін фосфорлы
тыңайтқыштарға джай суперфосфат, қос суперфосфат,
аммофос, диаммофос жатады.
Суперфосфат құрамында 14-19% фосфор қостотығы бар, суда жақсы
еритін, сұр немесе ақшыл-сұр түсті ұнтақ. Суперфосфат физиологиялық
қышқылды тыңайтқыш, аздап ылғал тартады, табиғи жағдайда оның
құрамында 2-2,5% мөлшерінде бос фосфор қышқылы болады, сондықтан
да оны көбінесе бейтарап және сілтілі топырақтарда қолданған
пайдалы.
Тыңайтқыштың түйіршікті түрін реакциясы бейтарап және қышқылды
болатын топырақтарға берген тиімді, өйткені өте ұнтақ күйдегі
суперфосфат түрлі қосылыстармен қосылып, нашар сіңімді тұздарға
айналады. Түйірлі тыңайтқыш топыраққа араласып кетпейді, сондықтан
ондағы фосфорды өсімдік өзіне толық сіңіреді. Сонымен қатар
түйіршіктенген суперфосфатта бос фосфор қышқылы да аз, сондықтан
да ол аз дымқылданады және оның құрамында ұнтақ суперфосфатқа
қарағанда фосфор біршама көбірек.
Преципитат – құрамында 25-32% шамасында суда
орташа еритін фосфор бар, ақ немесе ақшыл-сұр түсті ұнтақ.
Бұл фосфор тыңайтқыштарының екінші тобына жатады, оның
фосфоры көбінесе лимон қышқылды аммонийде жақсы ериді,
яғни өсімдіктерге орташа сіңімді болады. Преципитат ылғалды
аз тартады, ұнтақ күйінде топырақ бетіне шашуға ыңғайлы.
Оны күзде, егістік танап топырағын өңдеу алдында
қолданады. Преципитаттың тиімділігі, әсіресе оларды қышқыл
реакциялық және ылғалы мол топырақтарда қолданғанда
арта түседі.
Назарларыңызға
рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Кальций-фосфор алмасуының гормондық реттелуі

ҚЫЗЫЛ ФОСФОР

Қанның сарысуындағы жалпы кальцийді, фосфорды анықтау

Өсімдік құрамындағы мөлшері проценттің жүз бөліктеріне дейінгі шамада болатын және өсімдіктер көбірек пайдаланатын элементтер

Периодтық жүйедегі орны және оның қасиеттері

Фосфор - бейметалл

Қан туралы жалпы түсінік

КОМПЛЕКСТІ ТЫҢАЙТҚЫШТАР

Кейстер әдісінің оқу мақсаттары

Орнын тап

Пәндер