Қазақ зиялылары философиясы

СӨЖ

Тақырыбы: Қазақ зиялылары философиясы:

Міржақып Дулатов

ЖОСПАРЫ:

Кіріспе

1. 1 Қазақ ұлт зиялылары

1. 2 Өмірбаяны

Негізгі бөлім

2. 1 Шығармашылық мұрасы

2. 2 Бақытсыз Жамал романы

2. 3 Міржақып Дулатұлының Абай

шығармашылығын зерттеуі

III. Қорытынды

IV. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Зерттеу жұмысы ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиеті мен қазақ публицистика саласында Ахмет Байтұрсынұлы, Әлихан Бөкейханұлы, Халел Досмұхамедұлы, Жүсіпбек Аймауытұлы және т. б. белгілі публицист қаламгерлермен үзеңгілес келген Міржақып Дулатұлының еткен еңбектері қазақ қоғамындағы рөліне арналады. Ғылыми жұмыста қаламгер Міржақып Дулатұлының «Оян, қазақ»-тағы азаттық мәселесі мен «Бақытсыз Жамал» романындағы «Әйел теңсіздігі» мәселесі талданып, сонымен қатар «Абай» шығармаларын зерттеуі» ашық анық айқындай түседі. Зерттеу тақырыбының өзектілігі. ХХ ғасыр басындағы қазақтың ұлы тұлғасы қайраткер-қаламгеріміздің әдеби, рухани, байлығының мұрасына қазақ қоғамындағы рөліне тарихи сабақтастық биігінен қарап бағалау, болашаққа ғылыми бағдар жасау болып табылады. ХХ ғасыр басындағы қазақ еліне қажырлы қайраттылығымен өз өрнегін сала білген Міржақып Дулатұлының қазақ қоғамындағы рөлі қаншалықты екенін ертеңгі ел болашағынан үміт күттіретін жастардың білуі міндет. Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Міржақып Дулатұлының қазақ қоғамындағы рөлін тақырыптық ерекшелігі мен көркемділік құндылық шеберлігін анықтау, оған тарихи бойлау зерттеудің мақсаты болып табылады.

Қазақ ұлт зиялылары

Қазақ ұлт зиялыларының қалыптасуы - XIX ғасырдың екінші жартысы - XX ғасырдың басында Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуында болған өзгерістер қазақ халқының рухани өміріне терең әсер етті.

Саяси, экономикалық экспансиямен қоса, құлдыққа салушылардың мәдениеті күштеп танылды. Патша өкіметінін кертартпа саясаты халыққа білім беру саласынан мейлінше айқын анғарылады. Отаршыл билік қазақ халкының мүдделері мен құқықтарын елемей, онын рухани дамуын тежеді. Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық және саяси өмірінде қарастырылып отырған кезенде орын алған соны құбылыстар қазақ қоғамының қоғамдық санасындағы елеулі өзгерістерге әкеп соқты. Мұндай елеулі өзгерістер ұлттық сана-сезімді оятуға жағдай жасады, қазақ қоғамында жаңа идеялардың, ой-пікірлер мен көзқарастардың қалыптасуын анықтап берді. Мәдениет тұрғысынан алғанда, дәуірдің жаңалыктары ең алдымен еуропалық өркениетті, жаңа құндылықтарды бастапқыда әлеуметтік үстем топ өкілдерінің, адамдардын шағын тобының меңгеруі орын алғанынан көрінді. Ұлттық зиялылардың қалыптасу жолы бірдей болған жоқ, күрделі және ұзаққа созылған үрдіс болды. Бұл жағдайдың халық шаруашылығында да, мәдениетте де мамандар санының өсуінен көрінгені күмәнсіз. Оның барысын отаршылдық режим жағдайлары, патша өкіметінің бағындырылған халық жөніндегі кемсітушілік саясаты тежеп отырды. Дегенмен XIX ғасырдың аяғы - XX ғасырдың басы халықтың интеллектуалдық күштері дамуындағы жаңа кезен болып табылады.

Міржақып Дулатұлы

Өмірбаяны

Міржақып Дулатұлы (1885-1935) - қазақтың аса көрнекті ағартушысы, қоғам қайраткері, ақын, жазушы, жалынды көсемсөз шебері.

Туған жері - Торғай уезінің, Сарықопа облысының бірінші ауылы(қaзipri Қостанай облысының Жанкелді ауданына қарасты "Қызбел" ауылы) . Әкесі - Дулат аймағына аты шыққан шебер кісі болған, ер тұрман жасап, етік, мәсі тіккен. Шешесі - Дәмеш ойын тойдың базары, әнші кісі болған. Әкесі балаларын жастайынан оқуға береді. Алғашқыда бала Міржақып ауыл молдасынан оқып, хат таниды. Молдадан екі жыл оқығаннан кейін, 1897-1902 жылдары, ауыл мектебінде орысша оқытатын Мұқан мұғалімнен дәріс алады. Бұл мектеп Міржақыптың білімін толықтырумен қатар, азамат ретінде қалыптасуына да аса зор ықпал жасайды, Мұқан мұғалім ұлы ағартушы Ыбырай Алтынсарин іргетасын қалаған оқу орнының, дәлірек айтқанда, Торғай қаласындағы уездік орыс-қазақ мектебінің түлегі болатын. Өз шәкірттеріне де ол осы рухта тәлім-тәрбие, терең білім береді.

Шығармашылық мұрасы

Міржақып Дулатұлы - әдебиеттің әр түрлі жанрына қалам тартқан қаламгер. Алғашқы кітабы - "Оян, қазақ!" деген атпен Петербург қаласындағы жарық көрген өлең жинағы. Одан кейін 1913 жылы Орьнборда "Азамат", ал 1915 жылы "Терме" атты өлеңдер кітаптары басылып шығады. Ақын өлеңдерінің басты такырыбы-ел тағдыры болды. Алғашқы кітабы "Оян, қазақ!" жұртшылық арасында ауыздан-ауызға, қолдан-қолға тез тарап кетеді. Қайта басылады. Кітаптың нeriзгi мазмұны халықты оятуға, әділетсіздікпен күресуге шақырған өлеңдер құрады. Сол себепті де кітап тұтқындалып, авторы қуғынға ұшырайды.

Өзінің шығармашылық жолын ә дегеннен өлеңнен бастаған Міржақып проза жанрына да қалам сілтейді. 1910 жылы оның осы жанрдағы туындысы "Бақытсыз Жамал" романы Қазан қаласында басылып шықты. Бұл - қазақ әдебиетіндегі таза көркем проза үлгісінде туған тұңғыш роман еді. Кітап 1914 жылы екінші peт басылды.

Бұл жылдары Міржақып бірқатар мақалалар мен фельетондар жазады. 1922 жылы Ташкенттеекі бөлімнен тұратын "Есеп кұралы" оқулығын бастырады. "Балқия" пьесасын жазады.

М. Дулатұлының шығармалары қазақ елінің тәуелсіздік алған кезінен бастап кеңінен жариялана бастады. 1991 жылы шығармаларының бip томдық, ал 1996-1997 жылдары екі томдық жинақтары жарык көрді. М. Дулатұлы шығармашылығы жөнінде ғылыми зерттеулер жүргізіліп, бірқатар кітаптар мен мақалалар жарияланды.

“Бақытсыз Жамал” романы

Халық тағдыры М. Дулатұлының прозалық шығармаларына да арқау болды. 1910 жылы оның "Бақытсыз Жамал" атты романы жарық көрді. Бұл роман жазушының шығармашылық жолындағы ірі табыс қана емес, бүкіл қазақ әдебиетіндегі елеулі көркем туынды болды. "Бақытсыз Жамал" қазақ әдебиетінде көркем прозалық үлгіде жазылған тұңғыш роман еді. Міржақып осы шығармасы арқылы бұдан кейін жазылған Т. Жомартбаевтың "Қыз көрелік", С. Көбеевтің"Қалың мал", С. Торайғыровтың "Қамар cұлу", т. б. романдарына жол ашты. Бұлардың бәрі де сол кезектегі аса маңызды әлеуметтік мәселеге арналды. Қазақ ауылының тұрмысы жайында жазылды. Әйелдердің бас еркі, қоғамдағы жағдайы туралы баяндады.