Шәкәрім Құдайбердіұлы философиясы

Презентация қосу

СӨЖ
ТАҚЫРЫБЫ; Шәкәрім Құдайбердіұлы философиясы
ЖОСПАР

КІРІСПЕ. Шәкәрім Құдайбердіұлы
НЕГІЗГІ БӨЛІМ:Ш.Құдайбердіұлы
философиясы
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ. Шәкәрім Құдайбердіұлы
Шәкәрім Құдайбердіұлы (11 шілде (24 шілде) 1858-2 қазан1931)
– ақын, жазушы, философ, тарихшы, композитор. Абаймен замандас әрі інісі, әрі ол негізін салған
реалистік әдебиет дәстүрлерін алға апарушы ізбасары. Өзі өмір сүрген ортаның қоғамдық-саяси және
әлеуметтік сыр-сипаттарын керебілуде, қоғам мен адам табиғатындағы кемшіліктерді зерделеуде, туған
халқына түзу жол көрсетуде Құдайбердіұлы Абай бағытын ұстанды. Шәкәрімнің әкесі
Құдайберді Құнанбайдың Күңке деген бәйбішесінен туған, яғни Абайдың туған ағасы. Шәкәрім бес
жасында ауыл молдасына оқуға беріледі де онда жеті жасына дейін оқиды.

Жеті жасында әкесінен жетім қалған ол бұдан былайғы кезде Абайдың тікелей тәрбиесінде табиғатынан
зерек Шәкәрімнің жетімдік көрмей өсуіне ғана емес, оның таланты ақын, парасатты ой иесі болуына да зор
ықпал жасады. Шәкәрімнің өзі кейінірек былай деп жазады: «Әкеміздің бір шешесінен туған Ибраһим
мырза, қазақ ішінде Абай деп атайды, сол кісі мұсылманша Һәм орысша ғылымға жүйрік Һәм Алланың
берген ақылы да бүл қазақтан белек дана кісі еді, ержеткен соң сол кісіден тағлым алып, әр түрлі кітаптарын
оқып, насихатын тыңдап, азғана ғылымның сәулесін сездім». Кезінде арнайы оқу орындарында оқып білім
алмаса да, ез бетінше ізденіп және Абай ағасының жетекшілігімен жан сарайын байытқан Құдайбердіұлы
заманында қазақ арасындағы аса білімдар адамдардың бірі болды. Араб, парсы, түрік, орыс тілдерін жетік
білді. Ол адамдар өмірін жақсартуға тырысқан ғалымдарды мысалға келтіреді. Олардың кейбіреулері адам
өмірі жаратқан иесін танумен түзеледі десе, кейбіреулері үкімет жойылса, әркім өз бетімен өмір сүрсе
түзеледі деді. Ал, біреулер оку-біліммен, халықты ағартумен адам өмірі түзеледі деді. Біреулері бай, кедейді
теңеумен түзеледі десе, біреулері тәрбиемен түзеуге болады деді. Өмірдің өзі — тіршілік таласы. Сондықтан
адам өмірін жаратылыстың өзі солай жаратқан, бірін-бірі жеп, талап, таласып өмір сүрмек дегендер де
болған. Шәкәрімнің өзі бұл идеялардың ешқайсысы адам жаратылысын өзгерте алмайтынына сенімді
болды.болады. Өскен ортасының аса бай дәстүрлері мен Абай ағасының төрбиесі
НЕГІЗГІ БӨЛІМ:Ш.Құдайбердіұлы
философиясы
Шәкәрімнің шығармаларының негізгі тақырыбы
мораль философиясы мен мәдениет ілімі туралы
болды.
Абай сияқты Шәкерім Құдайбердіұлы да қазақ елін
қалай мәдениетті елдер қатарына қосамын деп
талпынады. Шәкерім Абайдың имани гүл ілімін
«Үш анық» кітабында ұят туралы ілімге
айналдырды. Осы еңбекте Шәкерім сол кездегі
еуропа ағымдардан деректер ар-ұятты дәріптеу
ілімін жасады. Ойшылдыңкелтіре отырып, этикалық
максимализмге негізделген тарихи-философиялық
еңбектерінің («Қазақ айнасы», «Мұсылмандық
шарты», «Түрік, қырғыз, қазақ hәм хандар
шежіресі», «Үш анық») дүниетанымы мен негізгі
әлеуметтік сарыны ағартушылық, адамгершілік
идеяларымен сабақтасып жатыр. 19–20 ғасырларда
Қазақ философиясындағы ой-толғаныстар мен
көтерілген негізгі мәселелер дәстүрлі қазақ
ойшылдығына сүйенгенімен, олардың ойлау
кеңістігі кеңейіп, Қазақ философиясын еуропа
дәстүрмен ұштастырып отырды
“Үш анық” атты шығармасы Шығармалары: “Үш анық”,
негізгі философиялық “Шежіре”, “Мұсылмандық
шығармалардың бірі. шарты” және өлеңдері.
Дүниенің түпнегізі деп төрт Үш анық:
нәрсені – от, су, топырақ, ауа - Сенім ақиқаты. Алланы
деп айтады. тану және жанның өлмеуі;
Философиясының негізгі - Ғылым ақиқаты. Сезімдік
өзегі адам болып табылады. қабылдау және
Философиялық рационалдық ойлау;
көзқарасының - Жан ақиқаты – ұждан.
қалыптасуына Абай ролі, Ұждан: ынсап, әділет,
Абай ықпалы тиді. мейірім.
“Адамдағы: ынсап, әділет,
мейірім – үшеуі қосылып ұждан
деген ұғым шығады. Мұны
орысша совесть деп атайды...
Бұған нана алмаған адамның
жүрегін еш бір ғылым, өнер, еш
бір заң тазарта алмайды...
Ұжданы сол жанның азығы
екеніне ақылмен сынап істесе,
оның жүрегін еш нәрсе қарайта
алмайды.” – дейді Шәкәрім.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

Д. Кішібеков, Ұ.Сыдықов “Философия”,
Алматы, 2008 ж.
Ғаламтор желісіндегі суреттер

Ұқсас жұмыстар

Қазақ философиясының ерекшелігі

ҚАЗАҚ ФИЛОСОФИЯСЫ ЖАЙЛЫ

ШӘКӘРІМ ҚҰДАЙБЕРДІ ФИЛОСОФИЯСЫ

Философияның қалыптасуының негізгі кезеңдері

Ислам философиясының маңыздылығы жайлы

Абай философиясы

ШӘКӘРІМ ҚҰДАЙБЕРДІҰЛ

Абай тәрбиесіне көшпесе

Қазақ философия тарихының негізгі бағыттары

Еңлік-Кебек дастаны

Пәндер