Ұлт - азаттық көтерілістің өрбуі

Презентация қосу

1916 жылғы ұлт-азаттық
көтеріліс

Орындаған:

Тексерген:
1916 жылғы Қазақстандағы ұлт-азаттық
көтерілістің басталуы

1916 жылғы Қазақстандағы ұлт-
азаттық көтеріліс — 1916 ж. шілде Шілденің басында қазақ
айының бас кезінде пайда болды. даласында көп кешікпей қарулы
Көтерілістің шығу себебі әлеуметтік- көтеріліске айналған стихиялық
экономикалық және саяси сипаттағы бас көтерулер басталды. Ол
факторлар еді. Яғни отарлық езгінің біртіндеп ұйымдасқан сипат
соғыс кезінде барынша күшеюі, жерді
алды: Торғай мен Жетісуда оның
тартып алу, орыстандыру саясаты және
т.б. Көтерілістің басталуына патшаның
танылған жетекшілері А. Иманов,
1916 ж. 25 маусымда армияның қара Ә. Жанкелдин, Т. Бокин, Б.
жұмысына Түркістан өлкесінің және Әшекеев, Ө. Саурықов басшылық
ішінара Сібірдің 19-дан 43-жасқа еткен ірі ошақтары пайда болды
дейінгі ер-азаматтарын шақыру
жөніндегі жарлығы түрткі болды.
Ұлт-азаттық көтерілістің
өрбуі
Көтеріліс кезіндегі көрініс
Иманов Амангелді Үдербайұлы (1873–
1919) – халық батыры, қазақ халқының
1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісін
ұйымдастырушылардың бірі, Кенесары
Қасымовтың үзеңгілес серігі Иман
батыр Дулатұлының немересі. Бұрынғы
Торғай уезі Қайдауыл болысында туған.
Амангелді әуелі ауыл молдасынан 2 жыл
оқып, кейін Тасыбай, Тәшмағамбет
ишандардың медресесіне түсті.
Медреседе 4 жыл оқыған ол түрік,
парсы, араб тілдерін меңгерді. Ел
ішіндегі даушарға ерте араласып, сол
себепті Ресей империясының жергілікті
билеушілерінің қудалауына ұшырап,
1896–1911 жж бірнеше рет түрмеге
қамалды.

Амангелді Иманов
Тоқаш Бокин (1890–1918) – Жетісудағы 1916 жылғы қазақ халқының ұлт-азаттық көтерілісін ұйымдастырушылардың бірі.
Бұрынғы Жетісу облысының Верный уезінде көшпелі кедей шаруа отбасында дүниеге келді. 1898–1906 жылдары Верный
қаласындағы ерлер гимназиясында білім алды. Одан соң 1914 жылға дейін Верный уезінің сот органдары мен қоныс аудару
басқармасында тілмәш болды.
1913 жылы Верный қаласында өзінің 1802 сөзді қамтыған қазақша-орысша сөздігін шығарды. 1914–1916 жылдары Санкт-
Петербор қаласында сот палатасында жұмыс істеді. Осы кезеңде ол патша үкіметіне қарсы түрлі саяси ұйымдардың
бағдарламаларымен танысады. 1916 жылы елге оралған Т. Бокин қазақ халқының ұлт-азаттық көтерілісінің Жетісу ошағы
жетекшілерінің бірі болды. Ол қазақтар, қырғыздар, ұйғырлар, дүнгендер арасындағы үгіт жұмысына басшылық жасады,
соғыстың халыққа қарсы сипатын түсіндіріп, патша жарлығын орындамауға шақырды.
1917 жылы большевиктер басқарған саяси күштермен жақындасып, Жетісу облысында Кеңес өкіметін орнатуға ат салысты. Ол
1918 жылы қаңтардың 2–13-і аралығында Верный қаласында өткен Кеңес өкіметін орнатуды жақтаған Жетісу облыстық шаруалар
депутаттарының 2-ші съезіне қатысты, одан соң Жетісу соғыс революциялық комитетінің мүшелігіне сайланды. Большевиктік
өкіметтің жергілікті (болыстық, ауылдық, селолық) жүйесін құру ісіне қатысып, жергілікті әскери бөлімдерін жасақтап, оларды
1918 жылдың көктем және жаз айларында азық-түлікпен қамтамасыз етуге күш жұмсады.
Кейкі батыр (Нұрмағамбет) Көкембайұлы (1871–1923 ж.), 1916 жылғы Торғай көтерілісінің батыры. Орта жүз құрамындағы Қыпшақ
тайпасының Құланқыпшақ руынан шыққан. Тұрмыс тапшылығын ерте көрген Кейкі Жыланшық болысының алпауыты Р.
Шашамбайұлының малын қорып, дұшпандарына аттандыратын жігіті болған. Жастайынан аңшы, мергендігімен, өжеттігімен аймаққа
танылған. Оның құралайды көзге атқан мергендігіне сай ел аузында «Амангелдінің көзі мерген, Кейкінің қолы мерген» деген сипаттама
сақталған. Ресей патшасының 1916 жылғы маусым жарлығы себеп болған Торғай қазақтарының ұлт-азаттық көтерілісіне алғашкы
күндерден-ақ белсене араласып, оның негізгі қарулы күші — мергендер жасағын басқарды, көтеріліс штабынын, ең кауіпті тапсырмаларын
орындап, жиі-жиі барлауға шығып тұрды. Күйік қопасындағы соғыста, Торғай қаласын қоршау кезінде және жазалаушы отрядқа қарсы
соңғы ұрыс — Доғал шайқасында ерекше ерлік көрсетті.
1919 ж. 13 мамырда Торғай ояздық соғыс комиссары, халық батыры Амангелді Иманов өлтірілгеннен кейін Кейкі қудалауға ұшырап,
Ұлытау, Қызылқұмға бой тасалауға мәжбүр болды. Бұл сүргін Торғайда Кеңес өкіметі орнағаннан кейін де толастамады. Ақыры,
Әліби Жангелдин (1884–1953 ж.), мемлекет қайраткері.
Торғайдағы кәсіптік училищеде, Қостанайдағы екі сыныптық
орыс-қазақ училищесінде оқыған. 1903 ж. Орынбордағы діни
училищені бітіріп, Қазандағы мұғалімдер семинариясында екі
жыл окыған соң, 1905 жылғы революцияға қатысты деген
айыппен оқудан шығарылады. Сол жылы Мәскеудегі діни
академияға оқуға түсіп, 1906 ж. «сенімсіз студент» деп танылып,
академиядан қуылган. 1909–1912 ж. шет ел халықтарының
тұрмыс-салтымен танысуды (кейбір деректерде діни уағыздарды
насихаттауды) мақсат еткен Еуропа, Африка, Таяу Шығыс, Азия
елдерін жаяу аралап, 1913 ж. Жапония арқылы туған жерге
оралады. Ел аралап, кино аппаратпен шет ел халықтарының өмірі
мен тұрмысына байланысты фильмдер көрсетіп, жергілікті
халықтың саяси сауатын көтеруге ыкпал етті. 1915 ж. Ресей
большевиктер партиясының қатарына өтіп, Қырымда астыртын
революциялық қызмет атқарды. Жангелдин Ресей патшасының
1916 жылғы маусым жарлығына қарсы Торғай қазақтарының
көтерілісін қолдап, Торғай қаласын қоршауға қатысты. РКФСР
Халық комиссарлар кеңесінің шешімімен Торғай облысының
төтенше соғыс комиссары болып тағайындалды. 1918 ж.
21 наурыз — 3 сәуірде Орынборда өткен Торғай облыстық
кеңестерінің 1-съезінде облыс атқару комитетінің төрағасы
болып сайланды. Жангелдиннің ұсынысымен Торғай облысы
атқару комитеті ұлт істері жөніндегі комиссариат кұрылды және
Ұлттар халық комиссариаты жанынан тұңғыш ұлттык бөлім
ұйымдастырылды.

Ұқсас жұмыстар

1917 жылға дейін көтеріліс болған өңір

Орта Азия хандықтары оңтүстік

Тарихи ірі көтерілістер

XVIII-XIX ғ. ұлт-азаттық көтерілістер

1837-1847 жылдардағы Кенесары Қасымұлы бастаған көтеріліс

Жетісудағы көтеріліс

Көтерілістің себептері

1916 ЖЫЛҒЫ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ҰЛТ - АЗАТТЫҚ КӨТЕРІЛІС

1837-1847 жылдардағы Кенесары Қасымұлы бастаған көтеріліс туралы

Бөкей Ордасындағы Исатай Тайманұлы мен Махамбет Өтемісұлы бастаған ұлт - азаттық көтеріліс

Пәндер