Абай Құнанбаевтың табиғат лирикасына арналған өлеңдері

Презентация қосу

Ғылыми жоба
Тақырыбы Абай Құнанбаевтың табиғат лирикасына арналған
өлеңдері
Мұғалімі Жарылғасымова Нұрғиса қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің
мұғалімі
Оқушысы Тоқтасынова Олжас 6в Сынып
Тақырып таңдау үстінде
Абай Құнанбаев
Абай (Ибраһим) Құнанбайұлы (1845-1904) — ақын, жазушы, қоғам қайраткері,
қазіргі қазақ жазба әдебиетінің негізін салушы, либералды білімді исламға таяна
отырып, орыс және еуропа мәдениетімен жақындасу арқылы қазақ мәдениетін
жаңартуды көздеген реформатор. Абай 10 тамыз 1845 ж. қазіргі Семей
облысының Шыңғыс тауларында Қарқаралының аға сұлтаны Құнанбайдың төрт
әйелінің бірінен туған. Орта жүздің Арғын тайпасының Тобықты руынан шыққан
билер әулетінен. Әкесі Өскенбайұлы Құнанбай өз заманындағы атақ даңқы
алысқа кеткен адамдардың бірі болған. Патша өкіметі XIX ғасырдың
ортасындағы бір сайлауда оны Қарқаралы ауданының аға сұлтандығына
бекіткен. Шешесі ұлжан орта жүздің Арғын тайпасынан Қаракесек руының
шешендікпен, тапқырлық, әзіл әжуамен аты шыққан шаншарлардың қызы
«Абай» деп жас Ибраһимді анасы Ұлжан еркелетіп атаған. Содан бері бұл
есіммен Абай тарихқа енді. Осындай текті ортадан шыққан Құнанбай мен
Ұлжаннан туған төрт ұлдың бірі Абай жастайынан ақ ерекше қабілетімен,
ақылдылығымен көзге түседі. Балаға сыншы әкесі осы баласынан қатты үіт
етеді. Сондықтан да ол абайды медреседе төрт жыл оқығаннан кейін, оқудан
шығарып алып, қасында ұстап, ел басқару ісіне баули бастайды.

Әкесінің төңірегінде ел жақсыларымен араласып, өз халқының рухани мәдениет
жүйелерімен жете танысады. Өзі билер үлгісінде шешен сөйлеуге төселеді.
Ұтымды сөзімен, әділ билігімен елге танылып, аты шығады.
Материал іздену барысы
Өмір жолы
Абай қазіргі Семей облысының Шыңғыс тауларында Қарқаралының аға сұлтаны
Құнанбайдың төрт әйелінің бірінен туған. Орта жүздің Арғын тайпасының Тобықты
руынан шыққан билер әулетінен. Әкесі Өскенбайұлы Құнанбай өз заманындағы атақ
даңқы алысқа кеткен адамдардың бірі болған. Патша өкіметі XIX ғасырдың
ортасындағы бір сайлауда оны Қарқаралы ауданының аға сұлтандығына бекіткен.
Шешесі Ұлжан Орта жүздің Арғын тайпасынан Қаракесек руының шешендікпен,
тапқырлық, әзіл әжуамен аты шыққан шаншарлардың қызы «Абай» деп жас
Ибраһимді анасы Ұлжан еркелетіп атаған. Содан бері бұл есіммен Абай тарихқа
енді.

Осындай текті ортадан шыққан Құнанбай мен Ұлжаннан туған төрт ұлдың бірі Абай
жастайынан ақ ерекше қабілетімен, ақылдылығымен көзге түседі. Балаға сыншы
әкесі осы баласынан қатты үміт етеді. Сондықтан да ол Абайды медреседе төрт жыл
оқығаннан кейін, оқудан шығарып алып, қасында ұстап, ел басқару ісіне баули
бастайды. Әкесінің төңірегінде ел жақсыларымен араласып, өз халқының рухани
мәдениет жүйелерімен жете танысады. Өзі билер үлгісінде шешен сөйлеуге
төселеді. Ұтымды сөзімен, әділ билігімен елге танылып, аты шығады. Көп ұзамай,
жетпісінші жылдардың бас кезінде Қоңыр Көкше дейтін елге болыс болады. Билікке
араласып, біраз тәжірибе жинақтағаннан кейін ол халық тұрмысындағы көлеңкелі
жақтарға сәуле түсіруге күш салып бағады. Бірақ онысынан пәлендей көңіл
тоятындай нәтиже шығара алмайды. Сондықтан халқына пайдалы деп тапқан істерін
көркем сөзбен, әсіресе, өлеңмен насихаттамақ болады. Орыс әдебиетімен танысуы
көп ықпал етеді.
Ғылыми жобаға дайындық
Шығармалары
Абай өлең шығаруды бала кезінде-ақ бастаған. Алайда жасы қырыққа келгеннен кейін ғана
көркем әдебиетке шындап ықылас қойып, көзқарасы қалыптасып, сөз өнерінің халық
санасына тигізер ықпалын түсінеді. Шығармалары үш жүйемен өрбиді: бірі — өз жанынан
шығарған төл өлеңдері; екіншісі — ғақлия (немесе қара сөз) деп аталатын прозасы;
үшіншісі — өзге тілдерден, әсіресе орысшадан аударған өлеңдері.

Абай өлеңдері түгел дерлік лирикадан құралады, поэма жанрына көп бой ұрмағаны
байқалады. Қысқа өлеңдерінде табиғат бейнесін, адамдар портретін жасауға, ішкі-сыртқы
қылық-қасиеттерін, мінез-бітімдерін айқын суреттермен көрсетуге өте шебер. Қай өлеңінен
де қазақ жерінің, қазақтың ұлттық сипатының ерекшеліктері көрініп тұрады. Ислам діні
тараған Шығыс елдерінің әдебиетімен жақсы танысу арқылы өзінің шеберлік — шалымын
одан әрі шыңдайды. Шығыстың екі хикаясын «Масғұт» және «Ескендір» деген атпен өлеңге
айналдырады. Ислам дініне өзінше сенген діни таным жайындағы философиялық
көзқарастарын да өлеңмен жеткізеді. Абайдың дүниетанудағы көзқарасы XIX ғасырдың
екінші жартысында Қазақ халқының экономикасы мен ой-пікірінің алға ұмтылу бағытта даму
ықпалымен қалыптасты. Дүниетану жолында сары-орыстың төңкерісшіл демократтарының
шығармаларын оқып, өз дәуірінің алдыңғы қатарлы ой-пікірін қорытып, басқаларға қазақ
өміріндегі аса маңызды мәселелерді түсіндіруге қолданады. Дүниетану өңірінде екі
қасиеттің — сезім мен қыйсынның , түйсік пен ақылдың қатынасын таразылайды. Сондықтан
да: «Ақыл сенбей сенбеңіз, Бір іске кез келсеңіз» деп жазады.
Ақын Жазушы

Қоғам
қайраткері
Абай
Қазақтың классик жазушысы
Әуезовтың бас кітабы-”Абай
жолы” ұлы ақынға
арналған.1993 жылы ”Абай
жолы” эпопеясы дүние жүзі
халықтарының 116 тіліне
аударылған.
Абайдың шығармалары
Ғылым таппай мақтанба Қансонарда бүркітші шығады
аңға
Интернатта оқып жүр Өлең - сөздің патшасы, сөз
Пайда ойлама, ар ойла сарасы
Жасымда ғылым бар деп Мен жазбаймын өлеңді ермек
ескермедім үшін
Әсемпаз болма әрнеге Кұлақтан кіріп, бойды алар
Жазғытұры Өзгеге, көңілім, тоярсың
Жаз
Қараша, желтоқсан мен сол
бір-екі ай
Күз Біреудің кісісі өлсе, қаралы ол
Қыс Білімдіден шыққан сөз
Желсіз түнде жарық ай Қақтаған ақ күмістей кең
маңдайлы
Сап, сап, көңілім, сап, көңілім
Ақынның өз балалары:

Абай
Талантты балалары:
Әбдірахман,Мағауия,
Тұрағұл,Мекайыл

Ділдәдән Күлбадан Әйгерімнен

Ақылбай, Әкімбай Тұрағұл, Мекайыл
Әбдірахман,Райхан Мағауия Ізкәйіл, Кенже
1891 жылдан бастап Абай
басына ауыртпалық түсіп,
бір-біріне ұласқан қайғы
бұлты ашылмай қояды. Осы
жылы ақынның сүйікті інісі
Оспан жарық дүниеден өтеді.
Одан кейін орысша әскери
білімі бар, үлкен үміт күткен
баласы Әбдірахманнан
айырылады.
Бұлардың қазасының ақын
жанына қандай батқаны оның
осы тақырыпқа арнаған топтама
өлеңдерінен айқын көрінеді.
Сөйтіп жүргенде соңғы
тіренішіндей болған дарынды
ақын баласы Мағауия да қайтыс
болды.
2. Практикалық бөлім
2. 1. Абайдың табиғат лирикасы

Абайдың "Жаз" өлеңінде табиғаттың осы мезгілге тән толықсыған сұлулығы бай ауылдың көркем қонысқа
көшіп
қонғандағы көңілді көрініске толы салтанатымен байланысты жырланады. Өлеңде құлпырған көріністер

мен шадыман көңіл күйі қызу да әсем іс-қимылдар арқылы берілген. Соған орай шумақтары сегіз буынды,
шымыр, ұйқастары ойнақы да шұбыртпалы болып келген.

Жазды күн шілде болғанда,
Көкорай шалғын, бәйшешек
Ұзарып өсіп толғанда.
Күркіреп жатқан өзенге
Көшіп ауыл қонғанда:
Шұрқырап жатқан жылқының
Шалғыннан жоны жылтылдап,
Ат, айғырлар, биелер
Бүйірі шығып, ыңқылдап,
Суда тұрып шыбындап,
Құйрығымен шылпылдап,
Арасында құлын-тай
Айнала шауып бұлтылдап,
Жоғары-төмен үйрек, қаз
Ұшып тұрса сымпылдап.
Қыз-келіншек үй тігер,
Бұрала басып, былқылдап,
Ақ білегін сыбанып,
Әзілдесіп сыңқылдап.
Абай — табиғатқа жан бітіре, көркем де әсерлі бейнелеудің тендесі жоқ шебері. Және Абайға
дейі
н қазақта табиғаттың белгілі бір сәтін, көрінісін немесе жылдың әр мезгілін арнайы жеке өлең
етіп
жазу дәстүрі болмаған. Сондай туындылардың бірі – "Жазғытұры" өлеңі. Көктемнің жазға
ұласар шағындағы
қазақ жерінің табиғаты мен елінің тіршілігіндегі көркем де көңілді өзгерістер ғажайып суретті
тілмен, құлпырған
жарқын бояқтармен, қуанышты көңіл күймен жырланады. Дала табиғатының әсем де шат
үнге, алуан түсті
құлпырған бояқтарға толы көрінісі мен қыр елінің жайдары да қуанышты абыр-дабырлы
тіршілігінің ғажап
салтанатын ақынның қалай суреттеп жеткізгенін сөзбен айтып беру мүмкін емес. Ол үшін
өлеңнің өзін оқып шығу керек.

Жазғытұры
Жазғытұры қалмайды қыстың сызы,
Масатыдай құлпырар жердің жүзі.
Жан-жануар, адамзат анталаса,
Ата-анадай елжірер күннің көзі.
Абайдың шығарған кітаптарының
бірі

Ұқсас жұмыстар

Бастауыш сыныпта оқытылатын Абай шығармалары

Абайдың табиғат лирикасы жайлы

Абайдың табиғат лирикасы

Абай қазіргі Семей облысының Шыңғыс тауларында Қарқаралының аға сұлтаны

Ағартушылар философиясы

Қыс. 3 сынып

Абай Құнанбаев туралы

Абай Құнанбайұлы

Қожа Ахмет Яссау өмірбаяны

Абай мен Ахмет шығармаларының идеялық үндестігі

Пәндер