Психология тарихы

Презентация қосу

Қазақстан-Ресей медицина
университеті

Тақырыбы: Психология тарихы.
Психологиялық концепсия

Орындаған: Әулбек Ш 204 «б» фарм м/к
Психология
тарихы.
Психологиялық
концепция.
Бұл "жан туралы ілім" деген ұғымды білдіреді. Психологиялық ғылыми білімдердің тарихы екі
кезеңге бөлінеді. Оның біріншісі — шамамен 2500 жылға созылған, көшбасы Аристотельден
басталатын жан дүниесі жайлы түрлі ой-пікірлердің ілкі тарихы. Осы кезең ішінде психология
басқа ғылымдармен, әсіресе, философиямен қосақтаса дамып келеді. "Психология" терминінің
бірінші қолдануы 1590 жылы Неміс схоластик пәлсапасышы Рудольф Гөкельге беріледі. Алайда
одан алты ғасыр бұрын Хорват гуманисті - Марко Маурулиц бұл терминді өзінің кейіннен
жоғалған еңбегінің есімі ретінде қолданған. Бұл әрине терминнің ең бірінші қолданылуы
болмауы мүмкін, бірақ бұл бүгінгі күндегі терминнің ең алғашқы құжатталған қолданылуы
болып есептеледі.
Бұл термин қауымның кең қолданылуына Неміс идеалист пәлсапасышысы Кристиан Вольфтің
(1732-1734) Psychologia empirica және Psychologia rationalis (1732-1734) атты еңбегі жарық
көргеннен бұрын енбеген. Эмпирикалық және рационалды психологиялардың арасындағы бұл
ажыратылуы Дидьероның Энциклопедиясынан алынып, Францияда Мэң дө Биғаңның
көмегімен кең тараған.
Өзінің "жан" мен "тану" деп көне грек тілінен аударылған түбірлеріне қарамастан, психология
ғылымы өзінің діни мәнінде адам жанының зерттеуі болып тек одан көп уақыт өткеннен кейін,
христиандық заманда танылды. Психология медицинаның тарауы ретінде танылуы
Томас Уиллистің ми функцияларының мәніндегі "Жан Доктринасы" мен анатомиялық трактаты
"Хайуан Жандар Жайлы Екі Пікірлесу" ("De Anima Brutorum") атты еңбектерінде көрінеді.
19шы ғасырға дейін психология пәлсапаның бір тармағы ретінде қарастырылды.
Психология өз алдына ғылым
ретінде ХІХ хасырдың 60 ж. бөлініп
шықты. Оған себеп болған ғылыми-
зерттеу мекемелері-психологиялық
лабораториялар және институттар,
жоғары оқу орындарындағы
кафедралар сонымен қатар
пихикалық құбылыстарды оқып-
білуге байланысты экспериментті
насихаттау жұмыстары.
1879ж Лейпцигте Вундт алғаш рет
дүние жүзінде экспериментальды
психологиядан лаборатория ашты.
ХҮІІІ ғ .” Психология” терминін
неміс философы Христиан Вольф
кіргізді.

.
Психологияның ғылым ретінде даму жолдары нақты кезеңдерден тұрады
1-ші кезең (б.з.дейінгі 5ғ.). Психология жан туралы ғылым ретінде. Жан туралы ғылыми түсінік
ежелгі гректердің әмбебап ғалымы Аристотель (б.з.д. 384-322) есімімен байланысты.
Екі жарым мың жылға созылған осынау кезеңде психология басқа ғылымдармен (философия,
медицина, әдебиет, жаратылыстану, т.б.) аралас, астарласа дамып келді. XIX- ғасырдың екінші
жартысынан былай қарай ғалымдар жан құбылыстарын (түйсік, ес, ойлау, қиял т.б.)
эксперимент жүзінде әртүрлі құрал-жабдық аспаптардың көмегімен зерттей бастады.
Осы кезден бастап, психология өз алдына дербес отау тігіп, тәжірбиелік ғылым ретінде
дамыды. Психология ғылымының тарихы да біріне-бірі қарама-қарсы (материализм,
идеализм) жоғарыда аталған екі бағыттың үздіксіз ой-пікір тартысына толы. Мысалы, ертедегі
грек ойшыларының бірі Демокрит (б.э.д. 460-370) сол кездің өзінде-ақ жанды (психика) оттың
атомдарындай қозғалмалы қасиет деп түсіндірді. Ол жанның мәңгі еместігін, оның өсіп, өшіп
отыратындығын айтып, материалистік тұжырым жасады
Сол заманның екінші бір ойшылы, идеалист Платон (б.э.д. 427-347) керісінше “жан- мәңгі өлмейді,
өшпейді”,- деп тұжырымдады. Психикалық әрекетті осылайша екі түрлі көзқарас тұрғысынан түсіну,
қоғам дамуының кейінгі кезеңдерінде, әсіресе, орта ғасырлар заманынан бермен қарай кең өріс
ала бастады.
Шығыстың ұлы ойшылы Әбу Насыр әл-Фараби (870-950) дүние- материядан құралады, ол
жойылмайды, бір түрден екінші түрге көшіп, өзгере береді, жан денеден бұрын өмір сүрмейді, бір
денеден екінші бір денеге барып орналаса да алмайды деп материалистік тұрғыдан дұрыс
пайымдаса, батыс ойшылы Фома Аквинский (1225-1274ж.ж.) жанның мәңгі өлмейтіндігі, оның
денеден бөлек өмір сүретіндігі жайлы пікірлерді ары қарай дамытып, осы көзқарастың кең өріс
алуына мүмкіндік берді.

2-ші кезең. Психология сана туралы ғылым ретінде. ХҮІІ-ХҮІІІ ғасырлардағы философтар психиканы
түсінудің методологиялллық алғы шарттарының негізін қалады,оның психологияның өз алдына
білімнің жеке саласы ретінде қалыптасуына ықпалы тиімді. Р.Декарт (1596-16650 ) жануарлар мен
адам психикасына әр түрлі қаруды белгілейді.оның теориясы бойынша ,жануарлардың жаны жоқ
олардың мінез-құлқы,сыртқы әсерге рефлекс болып табылады.
Д.Локк(1632-1704) сенсуализмнің–ақыл-ой жүйесінде сезім мүшелері арқылы өтпейтін еш нәрсе
жоқ дейтінді уағыздайтын философиялық бағыттың аса көрнекті өкілдерінің бірі.Ғалым психикалық
іс-әрекет механизмін ассоциациялардан ,яғни жеке түсініктер мен идеялар арасындағы
байланыстардан көреді.Д.Локк сананы өзімен-өзі тұйықтап,сана туралы ілімде іс жұзінде декарттық
тұрғыда қалып қойды.
3-ші кезең. Психология іс-әрекет туралы ғылым ретінде. 1913жылы американ психологы
Д.Уотсонның психологияны мінез-құлық жөніндегі ғылым деп қарастырған кітабы жарық көрді.
Зерттеуші интроспекция әдісін субъективті деп жоққа шығарды :оның нәтижесінде алынған
деректерді Уотсон тек бақылаушының өзі үшін ғана нақтылы нәрсе деп есептеді. Бихевиоризм сана
жөніндегі декарттық –локктік концепцияның дәрменсіз екенін атап көрсетті.
Бихевиористердің пікірі бойынша психология сананы, оның мазмұны мен қызметін зерттеуден бас
тартуға тиіс. Ғылым тек объективті түрде байқауға болатын және әр кім үшін белгілі,яғни мінез –
құлықты зерттеуі қажет. Зерттеу пәні өзгерді /сананың орнына мінез-құлық алынды/сөйтіп жаңа
ғылыми тіл пайда болды. “Сана” ,“түйсік” “қабылдау ”, “ерік ”деген және басқа терминдер ғылыми
мазмұны жоқ сөздер ретінде жоққа шығарылды. “Стимул” (сыртқы орта қоздырғышы ) “реакция ”
(организмнің қозуға қайтаратын жауабы)және стимул мен реакция арасындағы
“байланыс”( ассоциация, коннексия )негізгі психологиялық ұғымдарға айналды.
Сондықтан да бихевиоризмді көбінесе стимул-реактивті теория немесе С-Р ассоциационизмі деп
атайды. Психологиялық зерттеулердің мақсаты–ортаға бейімделуге бағытталған мінез-құлықтың
принциптерін зерттеу.
4-ші кезең. Психология ғылым ретінде психиканың фактілерін, заңдылықтарын және
механизмдерін зерттейді. Сыртқы әсердің адамның ішкі ерекшеліктері арқылы өңін өзгертуі
көптеген жағдайларға оның жас мөлшеріне, білім деңгейіне, белгілі бір сыртқы әсерге
бұрыннан қалыптасқан қарым-қатынасына, белсенділік деңгейіне және,ең
бастысы,қалыптасқан дүниетанымына тәуелді. Сонымен психиканың мазмүны реалды,бізге
тәуелсіз және өмір сүретін заттардың, құбылыстардың ,оқиғалардың ақиқат бейнесі (яғни
,объективті дүниенің бейнесі ) болып табылады.
Бірақ бұл бейнелер әр адамда оның өткен өмір тәжірибесіне, мүддесіне,сезіміне,
дүниетанымына тағы басқаларға байланысты өзіндік өзгешелікпен пайда болады.Сондықтан
да бейнелеу субъективті.
Осылардың бәрі психика дегеніміз-объективті дүниені субъективті бейнел ендіру деуге әбден
болады.
Психикалық бейнелеудің дұрыстығын мойындаудың принциптік маңызы зор. Себебі нақты
осы қасиет ақиқатты танып-білуді,оның объективті заңдылықтарын анықтауды және одан
кейінгі жерде оларды адамның теориялық және практикалық қызметінде қолдауды мүмкін
етеді.
Психика-қоғамдық – тарихи практикамен тексеріліп,құпталған дүниенің шынайы да дұрыс
бейнеленуі.
Негізгі психологиялық теорияларға бихевиоризм,гештальтпсихология, психоанализ,іс-әрекет
теориясы,гуманистік психология.
Этимологиялық деңгейде
психология рух пен руханиятты
(көне грекше: ψυχή — рух)
зерттеу (көне грекше: -λογία —
сөз, ғылым, тану) деп
танылады. Өзінің грекше
мағынасында бұл зерттеу
вегетативттік (жан дүниесі мен
рухани болмысы), сезімдік (
ниет-пиғыл, байым, әрекет),
интеллективттік (ақыл-ой)
функцияларымен шектеледі.
Алайда психология — ақыл-ой
қызметтерін зерттеумен бірге,
рухани себеп-салдар әдістемесі,
рухани жекешілдігінің, тұлға
ішіндегі ақиқатты зерттеу.
Ақыл-ой — тек комбинация мен
арақатынас мекені емес, ол
абстракция мен материалдық
қатынас арқылы адам затын
ойлау әрекетіне икемді нәрсе
ретінде анықтайды. Осы тұста
адам мен жануар арасындағы
айырмашылық көрінеді.
Психологияның зерттеу объекті —
осы күннің өткен ғасырлардан бері
келе жатқан дау мен талқылаудың
тақырыбы. Бұл күрделі дауға шешім
табатындай пікірлер қалыптасқан
әдет-ғұрып бойынша бірнешеу, атап
айтсақ, психологияның зерттеу
объекті — мінез-құлық пен оның
қалыптасуы; ойлау үдірістері;
эмоциялар мен пейіл; тұлға; адамдар
арасындағы қарым-қатынастар, т.б.
Психологияның әртүрлі тараулары
қолданған әдіс (клинакалық немесе
тәжірибелік), немесе адамның
әрекеті (жұмыс, еске салу, есте
сақтау, еске түсіру, сезу, тәлім тану,
т.б), немесе зерттеу бағыты (бала
дамуы мен руханияты,
Келбет руханияты,
жануар жан дүниесі) арқылы
ажыратылады.
Психологияның кей тараулары басқа
ғылымдармен бірге немесе өзара
көрші зерттеу өрістері ретінде
немесе бір зерттеу өрісінің салалары
ретінде үйлеседі. Бұл тараулар,
мысалы психологияның бір тарауы —
рухани бұзылыстарды зерттеу үшін
патологияны белгілеу өте күрделі,
тұлға патологиясын ақыл−ой
паталогиясынан ажырату — одан әрі
күрделі.
Психология мәселелері
Психология оны оқыған
адамдардың алған жағына
қарай бірнеше мәселелермен
кесіп өтілген. Көптеген
нәтижелер жинақталған
болып, кейбір гипотезаларды
растау немесе қабылдамай
тастау мүмкін болса да,
қорытындылардың
синтетикалық және
рационалдық комбинациясы
ортақ пәтуаға келмеген.
Психология ғылым ба?
Әлі күнге дейін де бұл сұрақ
қойылып отыр. Екі
концепциялар бір біріне қарама
қайшы, біріншісі психология
ғылым ретінде қалыптасқан
десе, екіншісі оны тек пре
ғылым деп, талқыға салады.
Аристотельдік (преғылыми)
және галилейлік (преғылыми)
ойлау түрлерін салғастырған.
Психология ғылым
Психологиялық
лабораторияларды жарату
бұл методологияға сүйенген
адамдарға психологиялық
ғылым расында бар нәрсе
екендігін тұжырымдайды. Бұл
көзқарас мына зерттеу
методологиясына сүйенеді:
Гипотезаларды ұсыну
Тәжірибе немесе бақылау
Гипотезаларды түзету, растау
немесе қабылдамай тастау
Қорытындылау және бірінші
кезеңге қайта өту
Осылай психология
статистикалық қайта өндіре
алатындай нәтижелерге
тіреле алады
Психология ғылым емес
Грек, латынның кейбір сөздері өз ана тіліне айналып кеткен Батыс елдері(ағылшын, неміс, француз,
итальян, испан, грек) үшін, "психология" сөзі - "руханият" деген мағынада ұғылады. Мысалы, қазақ
үшін, арабтың "рух" сөзі қазақтың өз сөзі сияқты ұғылады емес пе?! Дәл сол сияқты, "псюхе" сөзі
батыста "рух" деп ұғылады. Батыс елдері "Ағылшын руханияты", "Француз руханияты", "Грек
руханияты" дегендей етіп өздерінің ұлттық руханиятын зерттеуге ден қойған. Яғни батыстағы
"руханият жайлы ғылым" дегенің ақылға қонымды, пайдалы ғылым бола алады. Ал Кеңестік
шекпеннен шыққан елдер үшін, оның ішінде Қазақстан үшін "психология" дегеннің не мағына
беретіні де бұлыңғыр. Бізде, "псюхе" сөзін "рух" деп санамайды, "жан" дейді; ал "психология"
дегенді "руханият" деу орнына "жантану" деп қателеседі. Батыс елдері "рухани даму", "рухани
азық", "рухани кесел" дегендей мәселелерді қарастырып жатса, біздікілер олардың атауын ғана
алып, "психикалық даму", "психикалық азық", "психикалық кесел" деп, ішкі мәнін дұрыс ұқпай
шала түсінікті сөздерге айналдырады, сосын оның түпкі мәнін жеткізе алмай сандырақтап кетеді.
Осы сияқты кемшіліктер, дәлірек айтқанда "былықтар" бізде толып жатыр. Сондықтан да
Қазақстандағы "психология" ғылымы - ғылым емес. Әлбетте, оның ашқан жаңалығы да атымен
жоқ. Мәселен, шет елдерде жасалып жатқандай кісітануға қажетті сын-сұрақтамалардың бірін де
біздің "психологтар" жасай алған жоқ. Біздегілер Батыс елдеріндегі рухани жарамсыз қоқысқа
саналған ескі тесттерін аударумен, көшірумен ғана айналысады. Мысалға, Батыс елдеріндегі
ғалымдар, төрт темперамент түрін анықтау тесті түгілі, сол темпераменттің төрт түрі бар дегеннің
өзін қате деп жоққа шығарған. Ал біздікілер "Айзенктің темперамент түрін анықтау тестін" енді
аударып, студенттерге оқытуға кіріскен.

Ұқсас жұмыстар

ПСИХОЛОГИЯ ҒЫЛЫМЫНЫҢ ЖАЛПЫ

Психология туралы жалпы түсінік

Дительдің сипаттамалық психологиясы

Психология ғылымы, даму тарихы

Психология түсінігі мен тарихы

ПСИХОЛОГИЯ ҒЫЛЫМЫНЫҢ ДАМУ ТАРИХЫ

Психологияның табиғи және гуманитарлық мәні

Психологиялық кеңес берудің тарихы және негізгі ұғымдары

Педагогикалық психологиялық жалпы ғылымы

Психологияның даму тарихы туралы ақпарат

Пәндер