Емельян Пугачев көтерілісінде қазақтардың қатысуы

Презентация қосу

ПУГАЧЁВ ЕМЕЛЬЯН
ИВАНОВИЧ

Дайындаған:
Басталуы
Пугачев бастаған шаруалар
соғысы - Ресейде 1773-75 жылы
болған шаруалар көтерілісі. Көтеріліс
басшысы Е.Пугачев (1740/42-75) «Жеті
жылдың» (1756-63) және орыс-түрік
(1768-74) соғыстарына қатысқан,
әскерден қашып, түрмеге түскен.
Түрмеден қашып шыққаннан кейін
Жайық казактарымен байланыс
жасап, өзін сарай төңірегінде
өлтірілген Петр III деп жариялап,
астыртын қол жинады. Оның
қатарында казак-орыстармен бірге
башқұрттар, татарлар, қазақтар,
қалмақтар да болды. 1773 жылы
қыркүйекте оның жасағы Елек,
Татищев, Сақмар бекіністерін алды. 5
қазанда көтерілісшілер Орынборды
қоршады. Көтерілісшілер саны 25
мыңға жетіп, 86 зеңбірегі болды. Олар
патша үкіметі жіберген жазалаушы
Емельян Пугачев
Емельян Пугaчёв казачей станицада
туылған Зимовейской Донской обл
ысы (қазір Пугaчёв станциясы деп
аталады. Волгоградской обласы,
Степан Разин туылған).
Әкесі — Иван Михайлович Пугaчёв 1762 ж
қайтыс болған, анасы — Анна Михайловна,
1771 қайтыс болған. Пугaчёв фамилияны
атасы— Михаила Пугaчтан алған.
Участвовал в С началом русско-турецкой войны в 1769 году
Семилетней войне 1756 Пугaчёв в команде полковника Кутейникова
—1763 годов, со своим направляется к Бендерам. При взятии Бендер 16
(27) сентября 1770 года под командованием
полком состоял в графа Панина отличился и хорунжий Пугaчёв. После
дивизии графа отвода войск на зимние квартиры в Елизаветград в
Чёрнышева. Со смертью 1771 году Пугачёв заболел («…и гнили у него грудь и
ноги»). Полковник Кутейников направил его на Дон в
Петра III войска были составе команды из ста казаков для замены лошадей.
возвращены в Россию. С По причине болезни Пугaчёв не мог вернуться
1763 по 1767 год обратно, поэтому он нанял замену — «Глазуновской
Пугaчёв проходил станицы (на реке Медведице) казака Бирюкова,
коему он за то дал 2 лошади с седлами, саблю, бурку,
службу в своей зипун синей, харч всякой и денег 12 рублев». Сам же
станице, где у него в направился в войсковую столицу Черкасск проситься
1764 году родился сын в отставку. В отставке ему отказали, предложив
лечиться в лазарете или самостоятельно. Пугaчёв
Трофим и 1768 году — предпочёл лечиться самостоятельно, после чего
дочь Аграфена. В направился повидать свою сестру Феодосию с зятем
перерыве между Симоном Павловым в Таганрог, где последний
рождениями детей проходил службу. В разговоре с зятем Пугaчёв узнал,
что тот с несколькими товарищами хочет бежать со
Пугaчёв был службы, и вызвался помочь ему. После поимки Павлов
командирован в Польшу рассказал об обстоятельствах побега, в результате
Емельян Пугачев көтерілісінде қазақтардың қатысуы

Осы көп ұлтты көтеріліске қазақтардыңда қатысуына түрткі болған бірнеше негізгі себеп бар
еді. Біріншіден мал жайылымы жетіспеді.Патша қазақтар Ресейдің қол астына өтуді
қабылдаған бойда-ақ олардың шекара шебінің ішкі шебіне өтуіне,сондай-ақ оған жақын
көшіп қонуға тыйым салынды.Оның үстіне Ертіс өзенінің бойындағы шекара шебінде ені 10
шақырымдық алқаптың ұзына бойына өтуге тыйым салынды.1771 жылы Еділ мен Жайық
арасындағы қалмақтардың үлкен бір бөлігі өздерінің тарихи отанына,Жоңғарияның қаңырап
бос қалған жеріне жетуге көш бетін түзеді.Кіші жүз бен Орта жүз қазақтары,патша үкіметінің
айдап салуы мен Жоңғарияны көшіп бара жатқан қалмақтарды тас-талқан етіп қыруға
белсене ат салысты.Қалмақтардың Еділ мен Жайық арасындағы жайлаған жерледі иемденіп
қалуға қазақтар толықтай құқығымыз бар деген талап қойды.Бірақ патша үкіметі бұған
құлақ асқан жоқ. Екіншіден,қазақ халқы өздерінің жер аумағында әскери бекіністер салуға
тіпті де келісе алмады.Өйткені бұл мал шаруашылығына елеулі түрде зиянын тигізді.
Үшіншіден, патша үкіметі Орта жүз емін еркін малын жайып жүрген Жаңаесіл жерін 1752-
1755 жылдары басып алды. Төртіншіден,патша үкіметі қазақ жеріне әскери іздестіру деген
сылтаумен қазақ жеріне кіріп қазақтарды ашық түрде тонап кетті. Ресейдегі Е.Пугачев
бастаған көтеріліс қатыгез басыбайлылық тәртіпке қарсы бағытталса да, оған үлкен ынта-
жігермен және үмітпен Еділ-Жайық бойындағы башқұрт, татар және қазақтар да қатысты.
Орта жүз, әсіресе Кіші жүз қазақтары патша үкіметінің жер мәселесіндегі отаршыл
саясатына қарсылық танытып, шаруалар көтерілісіне қосылды. Пугачев үндеуінің Кіші жүзде
таралуы қазақтарды стихиялы түрде көтеріліске тартты. Халық жасақтары билеуші
топтардың қол астына шоғырлана бастады. Өйткені патша үкіметінің Жайық, Ертіс
өзендерінің оң жағасындағы шұрайлы жерлерді орыс-қазақтарға беріп, қазақтардың
бекіністер орналасқан өңірге жақындауына тыйым салуы халықтың ашу-ызасын тудырды. Ал
Пугачев болса езілген халық бұқарасын «жермен қамтамасыз етуге» уәде берген еді.
18 ғасырдың 1-жартысында Ресей империясының Қазақстанда, әсіресе, Кіші
жүзде отарлық саясаты үдей түсті. Осы тұста Оралмен Сібір бекіністерін салу,
көшіп-қонудың дәстүрлі жүйесіне нұқсан келтірді. Ресей үкіметінің Жайық пен
Еділаралығында, Ертістің арғы бетінде көшіп-қонуға тыйым салуы қазақ
шаруашылығына кері әсер етті. Оған қоса Батыс Қазақстанда тұз иелігін
жасап, оның өнімін Жайық казак-орыс әскеріне сатып алуға міндеттеуі – Кіші
жүздің батыс аймағындағы малшылардың жағдайын ауырлатты. Ресей
үкіметінің заңсыз әрекетіне наразылық білдірген қазақтардың шағымына
ешкім құлақ аспады. Осындай жағдай қазақтардың1773 – 75 жылы
Е.И. Пугачев бастаған шаруалар соғысына қатысуына себепші болды. Көтеріліс
жайындағы хабар қазақ ауылына тез тарады. Нұралы хан хатшысын Пугачевке
астыртын жөнелтті. Нұралы Пугачевпен байланыс жасай отырып, бір жағынан
Орынбор губернаторына көтерілісшілер отрядының орналасқан жерін, бет
алысын мәлімдеп, әрі Пугачевке қарсы әскери көмек те ұсынып, екі жақты
саясат ұстанды. Қазақтарды көтеріліске қатыстыруға Пугачев үлкен мән
бергенімен, Нұралыны түпкілікті өз жағына қарата алмады. Сондықтан ол
қазақтарға тікелей тіл қатуға ұйғарды. Орынборды қоршап тұрған кезінде
оның адамдары шақыру “қағаздарын” алып, Кіші жүздің ауылдарын аралап
жар салды. Пугачев оларға жер-су сыйлап, дін бостандығын беруге уәде етіп,
Екатерина ІІ-нің үкіметіне қарсы бірігіп күресуге шақырды. Орынбор әкімш-нің
мәлімдеуі бойынша тама, табын, жағалбайлыруларының кейбір бөліктері
бірінші күннен-ақ Пугачевке қосылып, орыс бекіністеріне шабуыл жасады. 1773
жылы 7 қазанда Орынборға жасалған шабуылға 2 мың қазақ қатысып, үкімет
әскеріне көп зиян шектірген. Беріш пен шеркеш руларының жасақтары Орал
Ресей әкімш. мен хандарға қарсы кейбір сұлтандар да көтерілісшілерге
қосылды.Досалы сұлтан 200 адамдық қолмен баласыСейдалыны Пугачевке
аманатқа жіберді. Ол Орынбор түбіндегі соғысқа белсене қатысты. Сонымен
қатар Орынбор қоршауына және Елек (Илецк) қорғанысына шабуыл
жасауға Орта жүз қазақтары да араласты, Кіші жүз бен Орта жүз қазақтары
Пугачев армиясына материалдық жағынан да жәрдем көрсетті. 1774 жылы
10 сәуірдеСакмара ауданындағы ұрыста Пугачевтің негізгі күші жеңіліс
тапты. Көтерілісшілер армиясының қалған топтары таулы башқұрт жеріне
ығысты. Олар Оңтүстік Оралға келісімен көтеріліске қайта қуат бітті.
Көтеріліс орталығының Оңтүстік Оралға ығысуына байланысты
қазақтардың Сібір қорғандарына шабуылы жиілей түсті. Пугачев Орта жүз
қазақтарын өз жағына тартып, әскер әрі ат алу ниетімен оларға үндеу
жазып, өкілдерін жіберді. 1774 жылы маусымның басында Сарыторғай
маңында Орта жүз старшындары бас қосып, Пугачев үндеуіне
келісетіндіктері туралы ұйғарымға келді. Сол жылы Кіші жүз қазақтары
Жайық бекінісіне жиі-жиі шабуыл жасады. Жекелеген жасақтар Жаңаөзен
уезі менЕділ жағалауына дейін барды. Қазақтар Пугачев армиясының
әскери қимылдарымен ұйымдасқан түрде байланыста болмағанымен,
олардың шабуылы Ресей үкіметі әскерінің күшіне қарсы тұра білді. Бұл
соғыс қазақ халқының өміріне айтарлықтай әсер етіп, Ресей үкіметінің
болашақтағы отаршылдық саясатына қарсы күресіне негіз қалады.
На хуторе Кожевникова продолжилось обсуждение планов выступления, приехавшие из
Яицкого городка казаки привезли 12 старых войсковых знамен, которые тайно хранились
со времени восстания 1772 года, кроме того для изготовления новых знамен были
приобретены материалы (шёлк, шнуры и др.). Нашёлся и грамотный казак для составления
указов, по настоянию отца, Якова Почиталина, участника восстания 1772 года, к Пугaчёву
приезжает Иван Почиталин. Здесь на хуторе Пугaчёв после настоятельных расспросов
признался Зарубину, Шигаеву и Караваеву, что он не царь, а донской казак, на что Зарубин
ответил за всех: «…вить-де мне в том нужды нет: хоша ты и донской казак, только-де мы
уже за государя тебя признали, так тому-де и быть».В это время комендант
правительственного гарнизона в Яицком городке подполковник И. Д. Симонов, узнав о
появлении в войске человека, выдающего себя за «Петра III», отправил для захвата
самозванца две команды. 8 сентября Пугaчёв со своими сторонниками переехал на хутор
Толкачёв. 13 сентября 1773 года в очередной приезд от Е. И. Пугaчёва в Яицкий городок
для агитации казаков Т. Мясников уже в полуоткрытую рассказывает о таящемся в войске
«государе» и неосторожно упоминает место его укрытия. 15 сентября последовал донос в
комендантскую канцелярию, был арестован Караваев, в тот же день комендант
И. Д. Симонов отправил в степь розыскные команды старшины М. М. Бородина. 16 сентября
Пугачёва успели предупредить. К этому времени костяк заговорщиков составили вместе с
Е. И. Пугaчёвым И. Н. Чика-Зарубин, В. С. Коновалов, И. Я. Почиталин, С. А. и
С. В. Кожевниковы, В. Я. Плотников, А. Т. и К. Т. Кочуровы, Идеркей Баймеков,
Т. Г. Мясников, М. А. Кожевников, Д. С. Лысов, К. И. Фофанов, Баранга Мустаев,
В. А. Кшинин, Сюзюк Малаев, Уразгильды Аманов, Ф. А. Чибикеев, Балтай Идеркеев,
М. В. Чернухин, П. П. Толкачёв, в Яицком городке их ожидали М. Г. Шигаев, Я. Ф. Почиталин.
Почва для восстания была готова: недовольство
казаков, лишаемых воли, волнение крестьян,
ожидавших освобождения после отобрания
крестьян у монастырей, движение среди горно-
заводских крестьян. Не многие казаки верили,
что Пугaчёв являлся Петром III, но все пошли за
ним. Скрывая безграмотность, он не подписывал
своих манифестов; впрочем, сохранился его
«автограф» на отдельном листе, имитирующий
текст письменного документа, по поводу
которого он говорил грамотным сподвижникам,
что написано «по-латыни».

Ұқсас жұмыстар

Оларда табын - табын мал

Абылай хан тұсындағы қазақ хандығы

Ақтабанды - шұбырынды жылдары

Датұлы бастаған көтеріліс

Қалмақ хандығының күшеюі

Сырым Датұлы бастаған көтеріліс

Қазақтардың 1812 жылғы Ресейдің Отан соғысына қатысуы

Бірінші Мемлекеттік Дума

Патша үкіметі

Қазақстанның қазіргі заман тарихы кезеңделуі

Пәндер