Қазақ философиясы

ҚР Білім және ғылым министрлігі

Жоспар:

1. Қазақ философиясы

2. Ұлы Абай философиясының қазақ философиясындағы орны

3. Абай философиясының мәні

4. Қорытынды

5. Пайдаланылған әдебиеттер

Қазақ Философиясы - қоғамдық сананың ұлттық түрі; тұрмыс пен танымның ортақ принциптері, адам мен дүние жүзінің қатынасы туралы ілім, табиғаттың, қоғамның және дүниетанымның жалпы даму заңдары жайындағы ғылым. Қазақ халқының даналық өрісінде дүние мен адам туралы дүниетанымдық көзқарастардың тарихи қалыптасқан даму жүйесін қамтиды

Қазақ философиясының ерекшелігі

1. Табиғатқа бас ию

2. Ерікті бас бостандығын бағалаған

3. Әділеттілік құндылығы

4. Ар намысты жоғары ұстау

5. Ұжымдық мүдені жоры қою

6. Батырлық, ерлік

7. Өмірді мән мағынамен өткізу

8. Үлкендерді силау

Ағартушылар философиясы; Ш. Уалиханов, Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаев

Онтологиялық к. қ материалистік.

Географиялық детерменизм

«Парасатты»реформа, Билер соты болу керек.

Діни көз қарас; Шаманизм,

Шоқанға жақын дін буддизм болды.

«Қозы Көрпеш - Баян Сұлу»

«Едіге»

«Қосай»

«Ер Көкше»

«Манас» поэмаларын алғаш қағаз бетіне түсірген.

Абайды таныту арқылы біз Қазақстанды әлемге таны тамыз, қазақ халқын танытамыз. Абай әрқашан біздің ұлттық ұранымыз болуы тиіс. Н. Назарбаев

Хикмет сөз, яғни даналық айту дәстүрі Абай Құнанбаев заманына дейін үзілмеген. Абай адам болмысын тануда тың дүниетанымдық ойлар айтты. Адамзатты Алла махаббатпен жаратқан, демек, махаббат адамға дейін болған, Алланың тек өзіне ғана тән құдіреті деп білген Абай Адам мен Алланың арасындағы қатынасты сүю деп атайды. Өзін махаббатпен жаратқан Алласын адамның сүюі парыз. Абай сүюдің үш түрін айтады, олар: Алланы сүю, оның жаратқан кереметі - адамды сүю және хақ жолы деп әділеттілікті сүю. Осы үш сүюді Абай имани гүл дейді. Хакім Абай «толық адам» немесе кәмелетті адам тұжырымдамасын жасады. Олар: нұрлы ақыл, жылы жүрек, ыстық қайрат. Адамды толық ететін - ақыл, жүрек, қайрат.

Абай ( Ибраһим ) Құнанбаев (1845-1904) - ақын, жазушы, қоғам қайраткері, қазіргі қазақ жазба әдебиетінің негізін салушы, либералды білімді исламға таяна отырып, орыс және еуропа мәдениетімен жақындасу арқылы қазақ мәдениетін жаңартуды көздеген реформатор. Азан шақырып қойған аты - Ибраһим.

Абайдың поэтикалық шығармалары мен қара сөздері пәлсапалық, этикалық, эстетикалық, психологиялық және педагогикалық ой-пікірлерге толы. Абай түсінігінше, табиғат біздің санамыздан тыс және бізге тәуелсіз өмір сүреді. Біздің түйсігіміз бен қабылдауымыз, түсінігіміз айналадағы ақиқат шындық өмірдің сәулесі ғана.

Қазақтың классик жазушысы Әуезовтың бас кітабы-”Абай жолы” ұлы ақынға арналған. 1993 жылы ”Абай жолы” эпопеясы дүние жүзі халықтарының 116 тіліне аударылған.

Абай философиясы

Онтология; діни шеңбердегі философиялық антропология.

Дүниетанымында; Құда мен Табиғат, Адам мен Құдырет

Жан мен Тән, Өмір мен Өлім.

Абай - деист.

Адамды қорлайтын 3 нәрсе; надандық, залымдық, еріншектік.

Асық бол; өсек, өтірік,

мақтаншақ, еріншек, бекер мал шашпақ.

Талап, еңбек, терең ой, қанағат, рақым ойлап қой.

Абай дүниетанымының бағыттарын зерттеуге Әуезов елеулі үлес қосты. Ол Абайдың көптеген өлеңдері мен 19 ғ-дағы көрнекті орыс ойшылдарының шығармаларын салыстыра зерттеу арқылы олардың терең тамырластығын ашып берді. «Дүние - үлкен көл, Заман - соққан жел, Алдындағы толқын - ағалар, Артқы толқын - інілер, Кезекпенен өлінер, Баяғыдай көрінер . . . »

Ұлы Абайды өмір, қоршаған дүние, табиғат, болмыс сыры, олардың заңдылықтары көп ойландырған, ол дүние сырына бойлап, өзін мазалаған сауалдарға жауап табуға тырысқан. Мен осы кіммін? Жан иелері өмірінің түпкі мәні неде? Барлық адам баласы, жан-жануарлар да тамақтанады, ұйықтайды, қорғанады, артына ұрпақ қалдырады. Сонда адам баласының басқа жан иелерінен айырмашылығы неде? Міне, Абай әркімді де толғандыратын терең сырлы сұрақтарға жауап іздейді. Ол өзінің ілімінде, пәлсапалық шығармаларында адам баласының өмір сүру мақсатын, сол мұратына жету жолын, әлемдегі болмыстың мәні мен өзіндік ішкі байланысты, жалпы заңдылықтарын ашып көрсетеді.

Өз заманының ғұламасы болған Абай көптеген орыс жазушылары мен философтарының, әсіресе, А. С. Пушкиннің, М. Ю. Лермонтовтың, И. А. Крыловтың, ВН. Г. Чернышевскийдің, Н. А. Добролюбовтың шығармаларын оқып, зерттеді

Адам мәселесін Абай әр түрлі: философиялық, биологиялық-психологиялық, эстетикалық және этикалық көзқарастан қарастырған. Абайдың адам туралы негізгі түжырымдары Чернышевскийдің «Философиядағы антропологиялық принцип» (1860) деген еңбегінде айтылатын ойлармен ұштасады. Чернышевскийдің түсіндіруінше болмыс бірыңғай болған жағдайда адам басынан екі түрлі: материалдық (адам тамақ ішеді, ұйықтайды, жүреді) және адамгершілік тұрғыдағы (адам ойлайды, сезеді, қалайды) құбылыстарды байқаймыз.