Безді эпителийі

Презентация қосу

ҚР Ғылым және Білім Министрлігі
Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педогогикалық Университеті
Жаратылыстану және география факультеты

Тақырыбы: Тері бездерінің типтері

Орындаған: Жомарт А.
Тексерген: Бухарбаева Ж. М.

Алматы 2019 ж.
Жоспары
1. Кіріспе
2.Негізгі бөлім
Эпителий (тері жабыны) деген не?
Эпителий (тері) түрлері
Безді эпителий (тері бездері)
Апокринді тері безі
Эккринді тері безі
Безді эпителий негізгі қызметі
Бездер
Бездердің түрлері
Экзокриндік бездер
Эндокриндік бездер
Бір жасушалы бездер
Көп жасушалы бездер
3. Қорытынды
Эпителий деген не?
Эпителий (гр. ері -
үстіңгі, беткі) жабын
(тері жабыны) ұлпа
мүшелердің сыртқы
жағын жауып, ішкі
мүшелерді (қарын,
ішектер, несепағар,
мұрын қуысы, ішкі
секреция бездері және т.
б.) астарлап жатады,
көптеген бездерді түзеді.
Тері бездері
Тері бездері (glandulae cutis) - жануарлар терісінің
эпидермисі түзейтін бір және көп жасушалы бездері. Олар
тері сыртына әртүрлі заттар бөліп шығарады. Бездердің
сөлдері теріні майлайды, организмның жылу реттеу
қызметіне және хемокоммуникация процестеріне
қатнасады, зат алмасу қалдықтарын шығарады, қорғану
және шабуылдауда үлкен қызмет атқарады.
Омыртқасыздарда т.б. бір жасушалы, сонымен қатар
оларда көп жасушалы бездер кеңтаралған. Олар әртүрлі:
кілегей бездері, (былқылдақ денелілерде), сілекей, өрмек
тоқу, у, сасық иіс бездері, (өрмекші тәрізділер мен
жәндіктерде). Дөңгелекауыздылар мен балықтардың т. б.
бір жасушалы, тері сыртына кілегей зат шығарады
Безді эпителий
Ең ерте дамыған эпителий
ішек және тері эпителийі
болып саналады. Жоғары
сатыдағы жануарларда олар
тоскауылдық, сорғыштық,
бездік шығарушы осмос
реттейтін қызметтер аткарады.
Без эпителийі метаболизм
процессінде пайда болған
секреттерді сыртқы ортаға
шығарып отырады. Ерекше
секреті ретінде гормондарды
айтуға болады.
Эпителий ағза бездерінің
негізгі массасын құрайды.
Жасушалары
бірімен-бірі өте
тығыз жанасқан.
Мұндай орналасудың
қорғаныштық қызмет
атқаруда мәні зор.
Жасушаларының
пішіндері - жалпақ,
төрт бұрышты,
цилиндр және т. б.
Апокринді тері безі
Апокринді тер безі (көне грекше: glandula
sudorifera аросrіпа; көне грекше: glandula — без +
көне грекше: sudorifera — тер + көне грекше: арех
— төбе + көне грекше: krinos — бөлемін) — солін
апокринді секреция арқылы бөлетін тер безі.
Апокринді тер бездеріне адамның қолтық, шат
және күнтимес (аралық), жануарлардың түкті тері
аймақтарындағы тер бездері жатады. Апокринді
тер бездерінің өзектері тек тері түктері қынабының
қуысына ашылады. Тердің құрамында әрбір жеке
организмге тән иісті анықтайтын протеин (жылқы
терінде протеин 5% дейін) болады.
Эпителий түрлері
Бір қабатты Екі қабатты

Бір қатарлы Көп қабатты эпителий

Көп қабатты
Көп қатарлы
мүйізденбейтін эпителий

Көп қабатты
Бір қабатты куб
мүйізденген эпителий
пішінде эпителий
Бір қабатты цилиндр
тәрізді эпителий
Негізгі түрлері
Ac қорту жүйесінің эпителийі
Ac қазанның шырышты эпителийі
Ішектің шырышты эпителийі
Бүйрек эпителийі
Безді эпителийі
Безді эпителий
Жасушалары сүт, тер,
жас, сілекей, құлық бөледі.
Жасушаларының пішіндері
бағана және төрт бұрышты.

Негізгі қызметі
Бездегі эпителиалдық жасушалардың қызметі -
ағза тіршілігіне қажет заттарды жасушаларда тұзіп,
олардан бөліп шығару. Бездер ағзада секрет бөлу
қызетін атқарады. Олардың көпшілігі қалыптасқан
жеке органдар. Басқалары органдардың бөлігі
болып саналады.
Бездер
Бездер дегеніміз- адам мен жануарлар организмінде
арнаулы заттар — секреттер бөліп шығаратын
органдар.
Бездердің түрлері

экзокридік эндокриндік

бауыр, сілекей қалқанша безі,
гипофиз, эпифиз,
бездері бүйрек үсті безі
Экзокриндік бездер

Экзокриндік бездер секрет тұзуші немесе
бездік бөлімі мен шығарушы өзектен тұрады.
Экзокриндік бездердің классификациясы осы
бөлімдерінің құрылысына негізделген.
Экзокриндік бездер сыртқы ортаға, яғни
эпителиймен астарланған органдардың
куыстарына немесе терінің бетіне шығарылатын
секреттер бөледі.
Экзокриндік бездер
Экзокриндік бездер экзоэпителиальдық және
эндо эпителиальдық болып ажыратылады. Бездік
жасушалардың тобы эпителийдің астындағы ұлпаға
өтсе, ондай безді экзоэпителиальдық деп аталады.
Мысалы, тері, сілекей және май бездері, бауыр т.б.
ал эпителиальдық бездер жасушалардың
астарлаушы ұлпаға өтпей, эпителиальдық
жасушалардың кабатында калса, ондай бездері
эндоэпителиальдық дейді. Мысалы, адамның
көмекей үсті шеміршек эпителийінің сілекей
жасушаларының тобы.
Экзокриндік экзоэпителиальдық бездер бір
жасушалы және көп жасушалы болуы мүмкін.
Экзокриндік экзоэпителиальдық бір жасушалы
бездер омыртқалыларды кең тараған:
турбеляряларда, немертинде, сакиналы
құрттарда, моллюскаларда. Экзокриндік
экзоэпителиальдық көп жасушалы бездер ағза
бездерінің негізгі массасын құрайды-сілекей, көз
жасы, тері, май бездері, бауыр, ұйқы безінің
экзокриндік бөлігі. Экзокриндік
экзоэпителиальдық көп жасушалы бездер
өзегінің құрылысына қарай жабайы және күрделі
бездер болып бөлінеді.
Эндокриндік бездер
Эндокриндік бездер тікелей қанға түсетін
гормондарды бөледі. Эндокриндік бездер бездік
жасушалардан тұрады және олардың шығару
өзектері болмайды. Бұларға жататындар гипофиз,
эпифиз, қалқанша және калканша серік бездері,
бүйрек үсті бездер, қы безінің Лангерганс
аралшықтары т.б. жатады. Осылардың бэрі ағзаның
эндокриндік жүйесін құрайды.
Бездердің көбісі эпителий ұлпасының
құрамында болады. Тек бүйрек үсті безінің,
гипофиздің паренхималары нейрогенді.
Бездер қан тамырларымен, жүйкелермен
және дәнекер ұлпаларымен жақсы
қамтамасыз етілген.
Бездердің қызмет ететін ұлпаларының ең
негізгісі - эпителий ұлпасы. Бездер екіге
бөлінеді:
бір жасушалы
көп жасушалы
Бір жасушалы бездер
Бір жасушалы бездердің пішіні де, орналасады
да әр түрлі болып келеді. Эпителиалдық
жасушаның ішінде орналасса, онда
эндоэпителиалдық бездер деп аталады. Дене
сыртында орналасса, онда экзоэпителиальді
бездер деп аталады. Өзінің секретін бөлуіне
байланысты да ажыратылады: канға немесе бос
кеңістікке (эндо- және экзокринді бездер).
Сонымен қатар белоктың, мукополисахаридті
(немесе мукопротеидті) және баска да секреттер
бөліп шығаруына карай да бөлінеді.
Көп жасушалы бездер
Көп жасушалы бездерде 2 түрлі жасуша
болады: секреторлы, секретті сыртка
шығаратын жасушалары. Осы
жасушалардың құрылымы мен функциясы
әр түрлі болып келеді. Біріншісі сол безге
тән спецификалық секрет бөледі. Екіншісі
секрет өтетін каналдардың құрамын
құрайды. Безді жасушалар кейде сүзгіш
және механикалық қасиетімен қатар
секторлық функциясында аткарады.
Жабынды эпителий сияқты безді
эпителийде бір-бірінен аз ажыратылған
жасуша аралық заттармен бөлінген өзара
өте тығыз байланыскан жасушалардан
тұрады. Барлық жасушалар тіршілікке
кажетті өнімдерді бөліп шығарады, бірақ
безді эпителийдің өзіне ғана тән өзіндік
ерекшеліктері бар, яғни жасушалар
(грандулоциттер) әртүрлі секреттерді көп
мөлшерде өндіреді және бөледі.
Қорытынды
Сонымен,безді эпителий дегеніміз эпителийдің
бір түрі. Ол сүт, тер, жас, сілекей бөлетін
төртбұрышты, бағана тәрізді болып келетін, сан
алуан қызметі бар, атап айтқанда сорғыштық,
тосқауылдық, секрет бөлетін, ерекше гармон
бөлетін т.б коптеген ағза үшін маңызды
қызметттер атқаратын ерекше тін түрі.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас
редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ
энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-
89800-123-9, X том
2.Цитология және гистология. Оқу құралы.
Сапаров Қ.Ә. - Алматы: Қазақ университеті,
2009. - 128 бет. ISBN 978-601-247-057-4
3. https://kk.wikipedia.org/wiki/Эпителий

Ұқсас жұмыстар

Эпителий ұлпасы туралы

Базофильді лейкоциттер

Шырышты эпителийдің қызметі

Безді эпителий

Асқорыту жолы

Көп қабатты эпителий

Бронхиальды кірпікшелі эпителий

Эпителий ұлпасының қызметі

Эпителий ұлпасы

ЖАНУАРЛАР МОРФОЛОГИЯСЫ

Пәндер