Тіл мен сөйлеу

Презентация қосу

Абылай хан атындағы Қазақ Халықаралық Қатынастар және Әлем тілдері университет і

Тілдің таңбалық, құрылымдық
және жүйелілік сипаттары.

Орындаған: Мырзалиева Гүлзинат
Тексерген: ф.ғ.қ қауымдастырылған профессорор Оданова С.А
Топ: 114

Алматы 2018
Жоспар:
Тіл мен ойлау
Тіл және сөйлеу
Тіл ерекше таңбалық жүйе
«Тіл дегеніміз — ойдың тікелей
шындығы» (К. Маркс)
Тіл дегеніміз – сөздік белгілердің
жүйесі. Ал белгі – шындық пен
болмысты білдіретін бөлшек. Тіл
арқылы ойымызды басқа біреуге
жеткіземіз. Ақыл-ой жетістігі
болып табылатын, ақиқат, өмірдің
бейнелуін қамтамасыз ететін ең
жоғарғы таным-түйсік адамға
ғана тән және ол-сөйлеу актісімен
тікелей байланысты форма. Яғни
адамдар бұл бейнелерді
қалыптастыруда тілді
пайдаланады, бір-бірімен қарым-
қатынасқа тіл арқылы түседі,
бейненің бар болмасын суреттеу
үшін, бір-біріне жеткізу үшін
тілдік блоктарды түзеді. Тілсіз
ойлаудың болмайтындығы, әрбір
ой тіл арқылы ғана көрінетіндігін,
яғни сөйлеуді ойлаудан бөліп
алудың мүмкін еместігін түсінеді.
Ойлау

Дүниені тану
Сыртқы дүние мен игерудің
заттары мен
құбылыстарының жоғары
байланыс сатысы
қатынастарының
миымызда
жалпылай және Сезім
жанама түрде сөз мүшелері
арқылы бейнеленуі
арқылы
алынған
мәліметтерд
і өңдейді
Тіл және ойлау
Тілдің тіл болуы үшін ең қажетті фактор –
ойлау, пайымдау екені белгілі. Адамның ми
қабатында жинақталған ой тіл арқылы сыртқа
шығады, сөйлеу арқылы неше мәрте айтылса
да белгілі бір сөйлеу жүйесіне бағынбаса,
түсініксіз болады. Ой тілге әсер етеді, тіл сөзге
әсер етеді, сөзден сөйлеу пайда болады. Тіл
мен ойлаудың өзара байланысы туралы мәселе
жалпы тіл білімінің ғана емес, сонымен бірге
философия мен логиканың және
психологияның ең күрделі мәселелерінің бірі
болып саналады. Дыбыстық тіл де, абстракті
ойлау да-адамға тән құбылыстар. Осы
бірліктен тіл мен ойлаудың жалпы ерекшелігі
көрінеді.
Ф. де Соссюр ойды тілдің
семантикасымен теңдестіре
отырып, тілді қағазбен
былайша салыстырады: «Ой
дегеніміз, сол қағаздың бет
жағы, ал дыбыс – астыңғы
жағы, егер қағаздың бет
жағын, астыңғы жағын
бүлдірмей кесіп алуға
болмайтыны сияқты, тілде де
дыбыстан, дыбысты ойдан
бөліп алуға болмайды. Мұны
тек абстракциялық түрде
ажыратуға болады»-дейді.
Тіл мен сөйлеу
Тіл мен сөйлеудің бір еместігін, бұлардың арасында айырма
барлығын ғалымдар ертеден-ақ байқаған. Әрқайсысының
өзіндік ерекшеліктерін жете ашып, екі бөлек мәселе етіп
қоймағандарымен, сөйлеу мен тілдің бір еместігін ХІХ ғасырда
өмір сүрген В.Гумбольд, Г.Штейнталь, Г.Шухард сияқты
ғалымдар да айтқан.
Ф.де Соссюр тіл білімін тіл лингвистикасы, сөйлеу
лингвистикасыдеп екі салаға бөледі де, мұның алғашқысы –
негізгі, оның объектісі – сөйлеу әрекетінің индивидуалдық
жағы, ол – таза психофизикалық пән, бұл екі пән өзара тығыз
байланысты: тіл сөйлеу түсінікті болу үшін және өзінің барлық
әрекетін жарыққа шығару үшін қажет, ал сөйлеу тіл
қалыптасу үшін қажет деп біледі.
Ф.де Соссюр «сөйлеу әрекеті» деген терминді де қолданады.
Оның пікірінше, тіл мен сөйлеу-сөйлеу әрекетінің екі саласы,
екі жағы: Ол: «Тіл-сөйлеу әрекетінің бір бөлшегі, рас, маңызды
бөлшегі ғана» деп жазады. бірақ де Соссюр сөйлеу әрекеті
дегенді сөйлеу мағынасында да қолдана береді.
Тіл ерекше таңбалық жүйе

Тіл - белгілі бір құрылымы және жүйесі бар біртұтас құбылыс..
Тілдің құрылымдық элементтері: фонема, морфема,
сөз, сөйлем, мәтін, дискурс. Аталған құрылымдық
элементтердің қызметтері: тілдің материалдық
таңбалары ретінде анықталатын дыбыстар
перцептивтік (қабылдау объектісі болу) және
сигнификативтік (тілдің мәнді элементтерін
ажырату қабілетінің болуы) қызметтерін атқарады.
Тілдік құрылым қабаттарының өз жүйелері бар,
себебі әр қабаттың элементтері жүйенің мүшесі
ретінде қызмет атқарады. Жүйе – бұл біртектес
өзара байланысты элементтердің бірлігі, қатынасы.
Тілдік құрылымның жекелеген қабаттарының
жүйесі бір-бірімен ықпалдасып, сол тілдің жалпы
жүйесін түзеді.
Тілдік жүйенің мынандай белгілері
бар:

1. Тіл жүйесінің элементтері өздерінің
екіншілік – шарттылық қызметін атқарады;
2. Тіл - үнемі дамып, өзгеріп отыратын
динамикалық жүйе.
3. Тіл жүйесі жүйешенің жиынтығы. Өйткені
тіл бірліктері біртекті емес.
4. Тіл жүйесі – ашық жүйе. Бұл жүйеге жаңа
элементтеренуі, ал көнерген элементтердің
бұл жүйеден шығып қалуы мүмкін.
5. Тіл жүйесінде алдыңғы элементтерге
қарап, кейінгі элементтердің орын тәртібін
анықтау мүмкін емес.
Ф. де Соссюрдің теориясына сәйкес,
тілдік жүйе қатынастың екі типі
арқылы құрылады:

Парадигматика
лық

Синтагматикал
ық
Пайдаланылған әдебиеттер:
Б.Қалиев. “Тіл білімі теориясының негізі”
Сайт: stud.kz
wikipedia
lektsii.org
Назарларыңызға рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Тіл мен ойлау

Сөйлеу тілін тексерудің жалпы нұсқаулары

Психолингвистика ғылымының қалыптасу тарихы мен даму кезеңдері

Шетел тілдерін оқытудың психолингвистикалық мәселелері

Баспасөз тілі мәдениеті

Әлеуметтік сөз әдебі

Көшпелілік мәдениеттің ерекшеліктері

Дефектология салалары

Сөйлеу туралы жалпы түсінік

Тіл білімі және оның объектісі

Пәндер