Кеңестік тоталитарлық қоғам тұсындағы ұлт мүддесінің аяқ асты болған тұсарын ақиқатты тұрғыда зерттеп, парасатпен зерделеу тарихшылардың басты парызы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ М. Х. ДУЛАТИ АТЫНДАҒЫ ТАРАЗ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

1937-1938 жж. Қазақстандағы жаппай репрессиялау шаралары және оның салдары: ұлттық интеллигенцияның қиын тағдыры құжаттарда.

Орындаған: Мулдалиев М. Ш.

Қабылдаған: Ермаханова Р. Б.

Жоспар:

Кіріспе

I. Репрессияның саяси идеологиялық қайнар көздері мен жүргізілу cебептері

II. Қазақстандағы 1937-1938 жылдардағы репрессия және оның тарихи 1) Қазақстандағы 1937-1938 жылдардағы саяси қуғын-сүргін 2) 1937-1938 жылдары репресияға ұшыраған қайраткерлер

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Кез-келген өркениетті кемелденген мемлекет өз тарихын

қастерлейді, оны ұрпақтардың санасына енгізуге жағдай жасайды. Өйткені тарих

халықтың мыңжылдап жинаған тәжірбиесі, асыл қазынасы. Сондықтан Қазақстан

ұлттық бірегейлі және біртұтас болу үшін оның жаңа талапқа сай тарихы да

болуы шарт. Кеңестік тоталитарлық қоғам тұсындағы ұлт мүддесінің аяқ асты

болған тұсарын ақиқатты тұрғыда зерттеп, парасатпен зерделеу тарихшылардың

басты парызы. Себебі, тарих ғылымы жарқын болашақтың негізі. Ұрпақ

арасындағы білім мен біліктілікке негізделген тарихы сабақтастықты

жалғастыру, дамыту арқылы ұлттың рухы биікке түседі. Тарих дегеніміздің өзі бір

ұрпақтың жасаған құндылығының екінші ұрпаққа ауысуы. Кеңестік қоғам

тұсындағы қазақ тарихының қайғысы мол, қасіреті ауыр парақтың

жеткілікті. Қазақ елінің заңғар ойшылы Әбіш Кекілбаев айтқандай адам да қоғам

да ешқашан өз тағдырына өзі енжар қарап көрген емес, сондай ақ халықта өз

тағдырына өзі еш уақытта немқұрайлы қарай алмаған. Небір ғасырлар өтсе де

соның тұла бойында болған тұлғалар мен тарихи құблыстардың ел санасында

мәңгілік сақталуының сыры да осында жатса керек.

Репрессияның саяси идеологиялық қайнар көздері мен жүргізілу cебептері

Қазақстандағы тұнғыш репрессия 1928 жылдан басталды.

Өйткені 1925 ж . Қазақстан өлкелік партия комитетінін 1 -

хатшысы болып келген Ф. И. Голощекин республиканың

саяси-экономикалық және әлеуеттік жағдайымен

танысқаннан кейін «Қазақстанға Ұлы Қазан

революциясының ешқандай ықпалы болмады, сондықтан

мұнда «Кіші Қазан»революциясын жасау керек» деген

теріс қорытындыға келіп, республикада репрессиялык

шаралар жүргізе бастайды . Ол ең алдымен ескі

зиялыларға ауыз салады. Солардын ішінде қазақстандық

Ә. Бөкейханов, Ж. Ақбаев, Ә. Ермеков т. б. болды.

Қазақстандағы 1937-1938 жылдардағы саяси қуғын-сүргін

Қуғын-сүргінді ұйымдастыру кезеңі 1920 жылдардың аяғы мен 1930 жылдардың

ортасы болды. Социалистік қоғамды нығайту барысында Сталиннің тап күресін

күшейту туралы тұжырымы репрессиялық, яғни қуғын-сүргін бағдарламасының

негізіне айналып, «халық жауларын» әшкерелеумен айқындалды. «Партия мен

халыққа жат элементтер» ең алдымен партияның өз арасынан және өзгеше ойы бар

зиялылар қатарынан іздестірілді. 1936 жылы КСРО конституциясы қабылданды.

Бұл конституция әміршіл-әкімшіл жүйені нығайтты. Елде тоталитарлық жүйе,

казармалық социализм орнады. Жеке адамның құқығы аяққа басылып, балама

пікір айтқан адам «халық жауы» қатарына жатқызылып жазаланды. Ең алдымен

жазаға ұлттық демократиялық зиялылар, Алаш қозғалысының қайраткерлері, қазақ

елінің біртуар ұлдары тағы басқалар ұшырады. Жеке адамға табынған

тоталитарлық жүйе кесірінен 101 мың қазақстандық ГУЛАГ-қа жабылып, 27

мыңнан астамы атылды. «Халық жауларының» 40 мыңы кейін ақталды. Қазақстан

Республикасы тәуелсіздігін алғаннан кейін «31 мамыр - Ұлттық аза күні» болып

белгіленді. Жыл сайын 31 мамыр жазықсыз жазаланғандарды еске алу күні деп

атап өтуде.

1937-1938 жылдары репресияға ұшыраған қайраткерлер

1930 жылға қарай елдің барлық жерінде социалистік

қатынастар орнады. Жер фабрика, заводтар, ұжымшарлар мен

кеңшарлар мемлекет меншігіне өтті. Өндіріс құрал-

жабдықтарына қоғамдық меншік орнықты. Елде 1936 жылдың 5

желтоқсанынада Кеңестердің Жалпыодақтық ҮІ төтенше сьезінде

жаңа сталиндік Конститутция қабылдады. Ол бойынша КСРО - да

бюрократиялық орталықтандыру орнықты. Социализм тоталитарлық

казармалық сипат алды. Елде сталиндік саясат жүзеге асты. Жазалау

органдарының қызметі күшейтілді. Осылайша жеке адам құқығы аяққа

басылып, пікір айтқан, ұсыныс жасаған адам «халық жауы» қатарына

жатқызылып жазаланды. Сталиндік қуғын-сүргін «геноцид

саясаты» осылай басталды. Қазақстандағы екінші репрессия 1937-1938

жылдары жүргізілді. Себебі бұл жылдары бүкіл елімізде, әсіресе Мәскеу

мен Ленинградта жаппай жазалау шаралары басталған еді. Соның

ызғары Қазақстанғы Қарағанды қаласына да келіп жетті. Өйткені

Қарағанды еліміздегі үшінші көмір ошағы аталды. Мұнда көптеген

партия, мемлекет және қоғам қайраткерлері, белгілі ғалымдар мен

ақын- жазушылар жұмыс істеді

Ахмет Байтұрсынов. Оның тағдыр - қиын, бірақ кісі қызығарлық тағдыр. Ғұмыры ащы арманға толы, алайда адамға өнеге боларлық ғұмыр. Мақсат-мұратының мазмұны, кей тұста қайшылықтарға соқтырды десек те, өте терең. 1929 ж. қамауға алынған қазақ зиялыларының ішінде «рухани көсем» А. Байтұрсынов та бар. 1937 ж. 9 қазанда сталиндік репрессияның қанды пышағына ілігед