Қисса - сул әнбия қиссасы

Презентация қосу

Ұлы дала тарихының басты қыры –
Алтын Орда

.
Алты
н Орда
д әуірін
13 ғасырдың ің әде 15 ғасырдың
2-ші биет соңына дейінгі
і
жартысынан кезеңді
бастап қамтиды
Түрік тектес ру-тайпалар мен халықтардың мәдениетіннен: әл-
Фараби, Әбу Әли ибн Сина, әл-Бируни, ас-Сығанақи, би Исқақ,
Фирдауси, Низами, Ахмед Яссауи, Сулейман Бақырғани тәрізді
ғалымдар мен ақындардың мұраларын пайдалану, ілгері дамыту,
екінші жағынан көрші елдер мәдениетінен үйрену арқылы өсіп,
өркендеді.
Алтын Орда дәуірінде өмір сүрген ақын-жазушылардың, жасалған
жазба нұсқалардың, әдеби шығармалардың көбі ұмытылып, жоғалып
кеткен.
Аттары бірді-екілі шығармалары сақталған ақын-жазушылар:

•Рабғұзи
•Әли
•Сайф Сарайи
•Хорезми
•Сайдахмет
•Хусам Қатиб
•Құтб
•Дүрбек
•Сақақи т.б.
Наср әд-Дин Бурһан әд-Диннің баласы Рабғузи
Оның есімі 1370 жылы жазылған «Қисса-сул әнбия»
немесе «Қисса и Рабғузи» деп аталатын кітабымен
белгілі. Кітапта пайғамбарлар, әулие-әнбиелер туралы
діни әңгімелер, ежелгі шығыс мифтері мен аңыздары,
ертегілер, өлең-жырлар мен мақал-мәтелдер қамтылған.
«Қисса-сул әнбия» 1914 жылы Қазанда, кейінірек
Ташкент қаласында бірнеше рет кітап болып басылып
шыққан. Адаматаның жаралуынан бастап көптеген
пайғамбарлар өмірінен сыр шертетін бұрыннан бар
сюжеттерді Рабғузи түркі тілінде жазып шыққан.
Әсіресе, қазақ арасына кең тараған Нұх пайғамбар
кемесінен бастау алатын аңыз-ертегілеріміздің түпкі
нұсқасы қандай болғандығын осы кітапқа енген
сюжеттік әңгімелерден байқай аламыз. Рабғузи
қиссалары халқымыздың бойында қалыптасқан жан-
жануарлардың әрқайсысымен қарым-қатынасының
негізінде жатқан діни түсініктердің бастауын да көрсетіп
береді.
«Қисса-сул әнбия»
қиссасы

Кейіпкерлерінің
қатарында оқырманды
ерекше қызықтыратын
тұлғалардың бірі –
Лұқман хакім болған.

Лұқман хакім – Шығыс әдебиетінде көп айтылатын
ақылды, дана адам. Ол туралы бірнеше әңгімелердің
бірінде алдына келген кісінің бетін қайтармайтын Лұқман
хакімнің жомарттығын пайдаланып, алған мың ділдә
алтынын қайтарғысы келмеген ниетте болған жанның
қарызға алған ақшасынан бақыр пайда көрмей айырылып
қалғаны, кейін тәубесіне келген оның «осы жолы берсе,
екі есе қылып қайтарар едім» деген ниетте болғанында
қыруар пайда көріп және борышынан да ойындағыдай
сәтті құтылғаны баяндалады.
20 томдық –Алматы қаласы,
“Таймас” баспа үйі 2008ж.
8том «Рабғузи қиссалары»-481 бет

(Кітаптың ең алғашқы бетінен үзінді)
Нұх naйғамбарgың кемесінge үш mүрлі мақұлық жаңаgан nайдa болған
екен дeйді Рабғузи қиссасында. Олар – мысық, mышқан, дoңыз болған .
Н.Рабғузи – жасынан арабша тәрбие алып, дін жолында қызмет жасап, қази
болған кісі. Ол Адам ата, Хауа ана, пайғамбар-әулиелер туралы бұрын-соңды
айтылып-жазылып келген аңыздарды жинап, парсы, араб діндарларының
жазғандарын қайта өңдеп, осылардың негізінде «Хисаси Рабғузи» немесе
«Қисас-ул әнбия» кітабын жазып қалдырған. Бірақ оның түпнұсқасы бізге
жетпеген. Парсы тілінен түркі тіліне аударылған бұл қолжазбаның бірнеше
көшірмелері бар.

XV ғасырға жататын бір нұсқасы Лондондағы Британия музейінде

XVI ғасырлық бір көшірмесі Ленинградтағы СССР Ғылым Академиясының
шығыс фондысында сақталған.

Лондондық нұсқасын К. Гренбек 1948 жылы Копенгагенде
бастырып шығарған.
1859 жылы белгілі түркітанушы
Н.И. Ильминский императорлық
Қазан университетінің
баспаханасынан кітаптың толық
мәтінін бастырып шығара отырып,
көпшілікті әдеби мұраның
мазмұнымен таныстыруды мақсат
еткен. Кейбір мәліметтерге
қарағанда Н.И.Ильминский екі
түрлі қолжазбаны негізге алған
болуы керек. Бұл жөнінде П.М.
Мелиоранский былай дейді:
«Шамасы Н.И.Ильминский
кейін Азия музейінде сақталған
№336 қолжазбаны пайдаланған
тәрізді және ол императорлық
көпшілік кітапханасындағы
Дорн каталогында тіркелген №7
қолжазбасымен де таныс болуы
керек»
Түркітанушы ғалымдар «Рабғузи
хиссаларының» көне
нұсқаларын іздестірді. 1883
жылы Лондонға барған
сапарында П.М. Мелиоранский
Британия музейіндегі ең көне,
толық қолжазбаны қарап шығып,
одан көшіріп алған кейбір
үзінділерін 1897 жылы
жариялаған еді. Сонымен бірге
Ленинград университетінің
кітапханасындағы
қолжазбалардың ішінен бұрын
жарияланып үлгермеген, Лондон
нұсқасының бірнеше үзіндісін С.
Е. Малов тауып, оны жарыққа
шығарады
Адам атадан бастап, пайғамбарлардың сәруары атанған Хазіреті Мұхаммед
с.ғ.с.-ға дейінгі аралықтағы көптеген пайғамбарлардың өз қауымы мен жұрты
үшін атқарған игі істері жүйелі түрде тарқатылып, әсерлі баяндалып
отырады.Шығармадағы әрбір хикая – әдеби көркем туынды. Халқымыздың
сан ғасырлардан мұқалмай жеткен рухани інжу-маржаны – қолыңыздағы
«Қисас-ул әнбия» секілді жәдігер ұрпақтан-ұрпаққа ауыса отырып, рухани
дүниеміздің кем-кетігін бүтіндеп, ақыл-ой парасатының шырқау шыңына
бастайды.

Ұқсас жұмыстар

ӘСЕТ НАЙМАНБАЕВ

Ауыз әдебиеті - халықтың ғасырлар бойы ауызша шығарып, сақтап келген рухани асыл қазынасы

Абай "Ескендір" поэмасы

АБАЙ ҚҰНАНБАЕВ “ЕСКЕНДІР” ПОЭМАСЫ

Алтын Орда дәуірі әдебиеті

Роза Мұқанова

Лұқман хакім әңгімелерінен үзінді айт

Діни-ағартушы ақынжазушылар

Мәшһүр Жүсіп Көпеев

Мәшһүр Жүсіп Көпеев 1858-1931

Пәндер