Үнді-будда мәдениеті: ведалық дәстүрден буддизмге дейін

Үнді -будда мәдениеті

Жолдыбаева Дамира

Жер шарындағы қасиетті де, құдіретті мәдениеттердің бірі - Үнді мемлекетіндегі қалыптасып өркендеген үнді-будда мәдениеті

Үнді жеріне келген арийлер өздерімен бірге б. з. б. 2000жылы шыға бастаған көне мәдени мұраларының бірі - ведаларды алып келіп жергілікті халық арасына кеңінен таратты

Ведалар дегеніміз - діни дұғалардың, құрбандық шалу кезінде айтылатын суреттемелердің, табиғаттың поэтикалық бейнесінен хабардар ететін өлеңдердің жиынтығы

Үндінің атақты жазушысы Рабиндранат Тагор ведалық гимндерді «Халықтың қуанышшаттығы мен оның өмірге деген сүйіспеншілігі мен қорқынышының поэтикалық куәгері» деп өте жоғары бағалаған болатын

«Жаратушы әні» гимнінде бізді қоршаған дүние былай деп сипатталады:

«Ең алғашқы кезеңде дүние хаос жағдайында болды. Бірақ, уақыт өткен сайын адамзат баласының тіршілік етуге деген құлшынысы байқалды, соның нәтижесінде жарық, одан кейін аспан мен су патшалығы пайда болды. Міне, дәл осы кезден бастап жер бетінде тіршілік қалыптасты, ал құдайлар дүние жаратылғаннан кейін барып пайда болды»

б. з. б. 800 жылында қалыптасқан упанишадтар үнді-арийлердің діни көзқарастарының дамуындағы басты қадам болып саналады. упанишадтарда Брахман мен Атман идеялары кеңінен көрініс тапқан

Брахман - абсолютті шындық, абсолютті руханилылық, бұл дүниеде одан тысқары еш нәрсе де жоқ, олай болса бізді қоршаған ортаның мәні де осы Брахманда

Атман болса осы жағдайларды ескере отырып - жеке тұлғаны мойындау. Упанишадтар діни философиялық ой-сананың дамуына түрткі болды, сөйтіп көп ұзамай-ақ оның алты мектебі қалыптасты.

Үнді мәдениеті - жоғары дамыған сан-салалы құдіретті мәдениет, бірақ олардың философиясы дінмен сабақтас, өзара тығыз байланыста болып келеді. Философия ғылымы айналысатын мәселелерді діннен де көптеп кездестіруге болады.

Сондықтан да, ведалар - діннің ғана негізі емес, сонымен қатар философияның да негізі болып саналады

Гегель

Бір-бірімен өзара тығыз байланыста, ірі табиғи бірлікте болуына қарамастан үнді философиясының алты классикалық мектебі де адамның әлемге дүниетанымдық қарым-қатынастарының сан саласын қамтып, танып-білудің түрлі әдістерін қарастырады.

«Миманса» - діни салт-жораларды түсіндірумен айналысады және діни құрбандықтар шалуды жақтайды

Құрбандық шалу- адамның құдай алдындағы өз парызын өтеуі болып саналады, онсыз «карманың» құрсауынан адам еш уақытта да шыға алмайды

Карма дегеніміз - әрбір адамның тіршілікте жасаған іс-әрекеттері мен оның салдарларының жиынтығы

«Санкхья» материалдық дүниені де, рухани дүниені де мойындайды. Бұл ағым бойынша материя үнемі қозғалыста және тәуелсіздік жағдайында өмір сүреді, бірақ еш нәрседен бейхабар күйде болады

«Ньяя» логика зандарына сүйенеді, оны үғынып-білу - адамның жан дүниесін тазартуға себепкер болатын ой-пікірлердің қалыптасуына көмектеседі

Будда діні үнді елінде б. з. б. Vi ғасырда қалыптасты. Оның негізін қалаушы ханзада, кшатрийлер варнасына жататын Будда болды. Оның шын аты - Сиддахартха, ал оның анасы әйел патша Майя еді

Будда ілімі адам бойындағы ізгілік, адамгершілік қасиеттерді одан әрі дамытуды насихаттайды

Онда былай делінген: «Бұл дүниеде өшпенділікті өшпенділікпен жеңуге болмайды, адам ашу-ызасын ақылға жеңдіріп, зұлымдықты қайырымдылықпен ауыздықтауы қажет. Ұрыста мың адамды жеңіп шығуға болады, ал нағыз жеңіс адамның өзін-өзі жеңіп шығуы болып табылады»