Қазақ агротехникалық университеті

Презентация қосу

С.Сейфуллин атындағы
Қазақ агротехникалық университеті
Морфология және физиология кафедрасы

ТҮЙЕ
Орындаған: 203 топ студенттері
Мылтықбаева Г.А.
Сейсенбаев Н.
Жумабекова Л.

Тексерген:Ахметжанова Н.Б.
Астана-2017 ж.
ЖОСПАР
1 Анықтама

2 Жіктелуі

3 Биологиялық ерекшеліктері

4 Морфологиясы

5 Халық шаруашылығындағы
маңызы

6 Аурулары
Түйелер (лат. Camelus) – сірітабандылар отряд тармағының түйетәрізділер
тұқымдасына жататын сүтқоректі ірі жануарлардың бір туысы.

Түйелер шөлге де, қатты аязға да
төзімді, күшті көлік малы.
ТҮЙЕ

Қос өркешті түйе Бір өркешті түйе
(Бактрия түйесі) (дромедар),

Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Түрікменстанда, көбінесе
жерлері:
өсірілетін жерлері:

Астрахан, Сталинград, Саратов және Тәжікстанда, Өзбекстанның
Чита облыстары, бұрынғы КСРО-да оңтүстік аудандарында және
Негізгі өсірілетін

мұның Астрахан түйесі, Қазақстан Қазақстанның кейбір жерлерінде
түйесі, моңғол түйесі деп аталатын өсіріледі. Ең көп өсірілетін жері
Негізгі

негізгі үш тұқымы өсіріледі — Қарақұм.
1. Жалғыз өркешті түйе – аруана (ғылыми тілде дромедар)
Жаздың ыстығы мен құрғақшылық жағдайларына көнгіш
түйелер.Аруана түйелерінің ұрғашысы – мая 3 жасында, еркегі
− нар 4,5 жасында шағылысқа түседі. Олардың денесі жинақы,
шомбал, шымыр біткен, тұрқы қысқа, сирақтары ұзын,
салмақтары орташа және ауыр жүк артатын түйелер түрлеріне
жатады.

Жалғыз өркешті түйе

Азия аруана Түркімен аруанасы Түркіменстанда,
тобына Үндістан, Өзбекстанда, Қарақалпақ автономиялық
Аравия, Персия, Түркімен республикасында және Оңтүстік
түйелері жатады. Қазақстанда өсіріледі.
Қос өркешті түйе – қазақы түйе (ғылыми тілде бактриан)

Республикада өсірілетін түйе тұқымының ішінде ең бағалы –
қазақы түйе табиғи сұрыптау және халықтық селекция жолымен
шығарылған. Оның ерекшелігі, әрі артықшылығы жергілікті
жердің табиғатына бейімделуінде. Дене бітімдерінің мөлшеріне,
өнімділік қасиеттеріне байланысты үш аймақтарға бөлінеді:
Орал-Бөкей;
Қызылорда;
Оңтүстік Қазақстан.
Орал –Бөкей типі Батыс Қазақстан облысының далалық
аймағы мен Атырау облысының құмды аудандарында
шоғырланған. Бұл – қазақы тұқым түйесінің ішіндегі ең ірі
типті түйелер.

Қызылорда типі қазақы түйелер Орал-Бөкей типті
түйелерден кішірек, дене құрылысы тығыз және
пропорциялы, сирақтары біршама қысқа, кеудесі терең,
тұрқы сәл ұзындау болып келеді. Бұл типті түйелер
Қызылорда және Ақтөбе облыстарының
шаруашылықтарында шоғырланған.

Оңтүстік Қазақстан типті қазақы түйелер жоғарғы екі
типтен де кішірек, Республикада өсірілетін түйенің ішінде ең
бағалы – қазақы түйе, табиғи сұрыптау және халықтық
селекция жолымен шығарылған, бойлары жатағандау, дене
құрылысы жеңілдеу, кеудесі тарлау, тұрқы қысқа. Оңтүстік
Қазақстан, Жамбыл және Алматы облыстарының
шаруашылықтарында өсіріледі.
Түйенің экологиялық Түйенің ерекшеліктерінің бірі –
ерекшелігінің бірі - оның бір немесе екі майлы өркешінің
шөл, шөлейт жерлердің болуы. Сол себепті түйенің
қатал қысы мен аптап арқасы тегіс болмай, доға
ыстығына мойымайтындығы, сияқты дөңес келеді. Бактриан
өте шыдамдылығы, түйесінің өркештері жұмыр
төзімділігі. Түйе алпыс күн жән тіп−тік тұрғаны−оның
аштыққа, отыз күн шөлге денсаулығының дұрыстығын
шыдайды. көрсетеді. Түйенің өркешіндегі
Салт мінген түйе сағатына 10-15 майы әбден еріп барып,
километр жер жүріп, күніне оттегімен араласады да,
аялдамастан 100 шақырым жер ылғалға айналады. Егер түйе
жүріп өтеді. айлар бойы су ішпей жүре
берген жағдайда өркеші де
бірте − бірте қатып − семіп,
кішірейе түседі.
Ауамен бірге ылғал аз
шығуы үшін түйе барынша
сирек тыныс алуға тырысады.
Ол минутына сегіз рет қана,
тіпті аспан айналып жерге
түскен аптап ыстықтың өзінде
он алты рет қана дем алады.
Ал сондай жағдайда өгіз 250
Түйелерді жазда күніне 2 рет,
қыста 1 рет суару қажет, тұзды-
кермек суды жақсы ішеді.
Қолайсыз табиғат жағдайларында
азық ретінде пайдалану үшін
өркешіне артық май жиналады.
Кеудесіндегі, табандарындағы,
шынтағындағы, тізесіндегі қажау
сүйелдерінің арқасында ыстық
жерде, құмда жата алады. Түйенің
тағы бір биол. ерекшелігі – қыста Өркештеріне 100-150 кг
қолда бағуды, сапалы мөлшерінде май жинайды
азықтандыруды және жылы
қораны керек етпейді. Бірақ
Түйелер жүні қырқылған
алғашқы аптада өкпек жел мен
жоғары ылғалдылыққа төзімсіз,
осы мезгілде олардың жауын-
шашын мен суыққа ұрынбауын
қамтамасыз ету керек.
Түсі қоңыр және қара қоңыр болып келеді, бірақ кейде қуқылсары
және ақ түстілері де кездеседі. Қалмақ түйелерінің бураларының
тірілей салмағы 650-700 кг, інгендері 600-650 кг тартады.

Бураларының биіктігі 191 см, тұқымының ұзындығы 165 см, кеуде
орамы 241 см, жіліншігінің орамы – 25,4 см. Ал інгендердің
өлшемдері тиісінше 181, 172, 255, 20,9 см.
Ұзын, әрі қалың кірпіктері қатты желді
күндері оның көзіне құм түсірмейді.
Қатты құмды борасын кезінде дем
алуы қиындаған жағдайда түйе
кеңсірігін толығымен жауып алады.
Бұлшық етті танауының толық жабылу
қабілетінің арқасында түйенің мұрын
қуысына құм кірмейді.

Түйелердің жасын тісіне қарап
анықтайды. Түйенің отыз төрт өткір
тісі болады. Сегіз жастан бастап
барлық тістері тұрақты. Түйенің үстіңгі
ерні екі айырылып біткен, соған
қарамастан өте икемді. Аузының
кілегей қабығы қатты бүрлермен
көмкерілген.

Түйелер 40 - 45 жылға дейін
тіршілік ететіндігіне қарамастан,
тістері түсіп, өнімділік қасиеттерінің
төмендейтігіне байланысты негізінен
20-22 жасқа дейін ғана ұсталады.
Түйенің тұрқы қысқа және сирақтары
биік. Олардың сандары бос және
қозғалмалы болады. Тұрқының
қысқалығы белгілі бір мөлшерде
мықты, ұзын және жақсы қозғалатын
мойынмен толықтырылады.

Түйенің тек қана үшінші және төртінші дамыған башпайларының
ұшында ғана доғаланып, қисық біткен кішкене тырнақ өседі.
Сирақтары екі айрық табанына келіп тіреледі. Табаны жалпақ және
астыңғы жағы сүйелді, жұмсақ көнмен қапталған, сондықтан
көнтабандылар деп атайды. Аяқтарының мұндай бітімі түйенің
сусыма құм мен борпылдақ қарда еркін жүруіне мүмкіндік береді.
Түйе – жайылым малы, ол түнде жусап, күндіз оттайды. Сораң,
жусан, бұршақ –астық тұқымдас шөптерді, бұта бастарын жеп қорек
етеді.

Басқа малға қарағанда түйенің ас
қорыту жолдары. Қарыны 3
бөліктен – үлкен қарыннан, тақия
қарыннан және ұлтабардан
тұрады. Үлкен қарында азық
ашиды да, клетчатканың жақсы
қорытылуына себепші болады.
Үлкен қарынның екі томпағы бар,
оны «су дорбашығы» деп те
атайды. Басқа түліктерге
қарағанда тұзды әлдеқайда көп
керек етеді, судың ащысы да оған
пайда болмаса зиян емес. Суды
пайдалану жағынан басқа малдан
әлдеқайда басымырақ болуы.
Екі өркешті түйенің буаздығы Бірөркешті түйе (дромедар),
(бактриана), 11-12 ай ал оның буаздық уақыты 12-14
боталарды сүтпен емізу айды құрайды, ботасын емізу
ұзақтығы 6 ай, көбею ұзақтығы 5-6 ай, аталығының
кезеңінің басталуы 3-5 жас. көбеюге жетілуі – 4-6 жас,
ұрғашыларынікі – 3 жас.

Түйелерде екі жылда бір рет бір бота туады. Жаңа туған ботаның
салмағы 51 кг немесе анасының салмағының 7 пайызына ғана тең
болса да, ол бір жылдың ішінде 5 есе көбейіп, 250-260 кг жетеді.

Түйенің 100 аналығынан орта есеппен 34-37 бас төл алуға болады.
Түйе өсуді 7 жаста тоқтатады. Түйе күніне 3-4 литрсүт береді.
Салқын күндері боталарды аналықтарынан бөлек жылы қораларда
ұстайды және қоректендіру үшін оларға тәулігіне 6–7 рет жібереді.
Түйені қолға үйреткен кезде, оның адамдар үшін басты өнімі−ет
болатын. Кейін оның күш−қуатын көлік ретінде, сүтін азық ретінде,
терісін және жүнін қажетіне жаратуды меңгеріп, түйе малының
адамға беретін пайдасының ауқымын кеңейтті. Дегенмен ет өнімі
түйенің қазіргі заманда да адамға беретін өнімінің бастысы болып
келеді.

Құрамында фосфор және кальций тұздары көп болғандықтан бұл сүт
балаларға өте пайдалы. Өзінің жоғары бактерицидтілігі арқасында
түйе сүті 30 градустық температурада бір тәулік бойына жақсы
сақталса, сиыр сүті алты сағатта-ақ аши бастайды.
Түйенің сүтіңің маңызы Түйе жүнінің маңызы:
1. Май мөлшері - 6%. 1. Буын, құяң, бүйрек
2.Ақуыз - 4%. ауруларына ем.
3.Сүт қанты - 5%. 2. Радиация сәулелеріне қарсы
4.Түрлі дәрумендер. қолданылады.
5. Ауыстырылмайтын амин 3. Бағалы тоқыма бұйымдары
қышқылы. жасалады.
4. Киелі түлік ретінде жүнді
аяққа басылмайды.
Түйеде болатын ауру атаулары
Мүйізгек.
Су ауруы.
Ақ бас (қысаға).
Ақшелек.
Қышыма.
Катпа.
Құмыр.
Шау, немесе шаулау.
Қара өкпе.
Түйнеме.
Аусыл.
Қоскіндік (қосқандық).
Шешек.
Көмей құрт.

Түйенің жұқпалы аурулары
туберкулез,
аусыл,
сарып,
қарабез,
оба,
күл,
қатпа, т.б.).
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕ

Ұқсас жұмыстар

ӨСІМДІК ЗИЯНКЕСТЕРІ

ОРМАН МЕЛИОРАЦИЯСЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК

Мұсылман елдеріндегі мәдениет пен дін

КАРТОПТЫҢ САБАҚ НЕМАТОДАСЫ

Биологиялық рекультивация

НУКЛЕОТИДТЕРДІҢ АЛМАСУЫ

Табын шегіртке зиянкестері

БИОЛОГИЯЛЫҚ ҚАРУ

Тағам биотехнологиясы пәні

Сәкен Сейфуллин Наурыз

Пәндер