Ғылымныӊ пайда болуының негізгі кезеңдері

Презентация қосу

«Ғылым тарихы»
ЖОСПАРЫ:

1. Ғылымныӊ пайда болу мәселесі;
1. Ғылымныӊ пайда болу мәселесі;
2. Ғылымныӊ пайда болуының негізгі кезеңдері;
2. Ғылымныӊ пайда болуының негізгі кезеңдері;
3. Ежелгі Шығыста ғылым бастауларының пайда
3. Ежелгі Шығыста ғылым бастауларының пайда
болуының алғышарттары туралы
болуының алғышарттары туралы
4. Ортағасыр дәуірінің ерекшеліктері туралы.
4. Ортағасыр дәуірінің ерекшеліктері туралы.
5. XX ғ. ғылым философиясының дамуы
5. XX ғ. ғылым философиясының дамуы
Ғылым тарихы — ғылыми білімнің тарихи дамуын
зерттеу болып табылады.
Ғылымның дамуы адамзат ақыл–өрісіні ӊ, жалпы
интеллектуалды дамуының қалыптасуыны ӊ бір
ажырамас бөлігі болды. Сол себепті ғылымның дамуы
келесі процесстермен тікелей байланысты:
-сөйлеу қабылетінің қалыптасуы;
-есептеудің дамуы;
-өнердің пайда болуы;
-жазудың қалыптасуы;
-Әлемнің құрылысы туралы дүниетанымдықтыӊ
қалыптасуы (миф);
-философияның пайда болуы.
Ғылымның тарихи уақыты туралы мəселе бірнеше
шешімнің иесі болады. Олардың барлығы үстемді жəне
күшсіз болуы мүмкін, себебі, əр ұсынылған нұсқада
тарихи уақыттың əсерімен ғылым өзгеше сипатталады.
Кейбір ғалымдар антикалық ғылым феноменіне назар
аударады, яғни, сол кезде теориялық ғылымның негіздері
қалыптасты деген пікір /мысалы, Евклид геометриясы/.
Алғашқы натурфилософтар /Стагириттің анықтамасы
бойынша «фисиологтар» /көбінесе философтар емес,
ғалымдар болған. Бəрімізге мəлім, антика əлемі
математиканы қолданып, теориялық деңгейіне дейін
əкелді. Антикада ақиқатты тануға, яғни, логика мен
диалектикаға назар аударған.
Басқа еӊбектерде антикалық ғылымның ежелгі түрі – мысыр өркениеті туралы
айтылады. Б.д.д. 4 мың жылдықта Ежелгі Мысыр өркениетінде математика,
медицина, география, химия, астрономия салаларын терең біліммен меңгерген.
Ежелгі Мысырдан шыққан құпия, мистикалық ілімдер ақырында Үнді, Парсы,
Халдей, Қытай мен Жапон, Ежелгі Грекия мен Римнің білім үрдісіне əсер
еткені айқын. Айтылған барлық салалар бойынша Мысыр — ең ежелгі
антикалық ғылым түрінің иесі.
Тағы бір нұсқа — ғылымның соңғы орта ғасыр мəдениетінде пайда болуы
туралы. Кейбір мəліметтерде ғылымның шығуын Батыс Еуропада /12-14 ғғ./
соңғы орта ғасыр мəдениетінің өркендеуінде деп санаған. Ағылшын епископы
Роберт Гроссетест /1175-1253 жж./ пен ағылшын францискан монахы Роджер
Бэконның /1214-1292 жж./ қызметінде тəжірибелік білімнің ролі басқаша
қарастырылған.
Ғылымныӊ дамуының негізгі кезеңдері:
Ежелгі əлемнің архаикалық білімі немесе ғылымның қалыптасу қарсаңы — бұл Ежелгі
Шығыста практикалық тəжірибені индуктивтік жалпылау арқылы жəне қоғамда ұрпақтан–
ұрпаққа жалғаса берген білім. Астрологияның, Евклидке дейінгі геометрияның, жазудың,
нумерологияның қалыптасуы.
Антика ғылымы — алғашқы ғылыми теорияларыныӊ қалыптасу кезе ӊі ( атомизм) жəне
алғашқы ғылыми трактаттардың жазылуы, мысалы Птолемей астрономиясы, Теофраст
ботаникасы, Евклид геометриясы, Аристотель физикасы.
Орта ғасыр ғылымы — орта ғасырдағы ғылымның қалыптасуыныӊ мысалы болып Жабир
ибн Хаиянның алхимиясы болып табылады.
Ғылыми төңкеріс жəне классикалық ғылым — Галилео Галилейдің, Исаак Ньютонның,
Карл Линнейдің еңбектерінде ғылымның қазіргі мағынасында қалыптасу кезе ӊі.
Постклассикалық /классикалық емес/ ғылым — классикалық рационалдықтың дағдарыс
кезеңінің ғылымы: Дарвинның Эволюциялық ілімі, Эйнштейннің Салыстырмалылық
теориясы, Гейзенбергтің Анықталмағандық принципі, Үлкен жарылыс гипотезасы, Рене
Томның қирау теориясы, Мандельброттың фракталды геометриясы.
Ежелгі Шығыста ғылым бастауларының пайда
болуының алғышарттары туралы
Үндістан, Парсы елдері, Мысыр жəне т.б. пайда болғаны белгілі. Әдебиетте
қоғам өмірінің көпшілік салаларында, атап айтқанда, жер өңдеу,
ертедегікəсіппен айналысу, сауда-саттық, қару жасау жəне басқа салаларда
б.з.д. V ғасырдағы Шығыс елдерінің басым рөлі мойындалады. Солай болса да,
ғылымның шығу тегіне қатысты көптеген авторлар ғылымның пайда болуын
грек мəдениетімен байланыстыра келе, бұл жерде ғылымның жоқтығын айтады.
Бізге ондай көзқарас негізсіз болып көрінеді. Кез келген танымдық
белсенділіктің (оның ішінде ғылымның да) тереңде жатқан тамырлары
тəжірибеден, қоғам алдында үздіксіз туып отыратын нақты өмірлік
мəселелерді шешу қажеттігінен бастау алады емес пе. Үлкен өзендердің
жайылуы жəне кең алқаптарды су басып жататыны адамдарды бөгеттер салуға
мəжбүрледі, ал бұл, өз кезегінде, жердің үстіңгі бетін, оның өлшемдерін мұқият
зерттеуді талап етті. Геометрия бастаулары осылай пайда болды. Сауда-
саттықтың өркендеуі сол бойда үлкен сандармен шұғылдануға келтірді, сөйтіп,
математиканың дамуына себеп болды. Астрономия туралы алғашқы білімдер
де (көшпенділік, сондай-ақ теңіз кемелері үшін жұлдыздар мен планеталардың
орналасуына бағдарланған жолдар салу, кейіннен оларды діни салт-жораларда
пайдалану үшін, Күн мен Айдың тұтылатын мерзімдерін анықтау жəне т.б. сол
уақытта дами бастады.
Мысалы, Мысырда б.з.д. 4241 жылы-ақ адамдар уақытты күнтізбе
бойынша есептеуді білген, жазу-сызудың шыққанын да сол кезеңге
жатқызуға болады. Мысыр пирамидалары көптеген геометриялық,
математикалық ұғымдардың сол кездің өзінде-ақ айтарлықтай
дамығанын көрсетеді. Ол пирамидалардың ішіндегі ең биігі – Хеопс
пирамидасын алып қараңыз: ол өзінің алдыңғы орнын 1889 жылы,
Эйфелев мұнарасы пайда болған кезде ғана беріп отыр. Немесе Ұлы
Вавилонды – ежелгі «Әлем астанасын» (басқа атауы – «Баб Эл –
Құдай қақпасы») қараңыз. Ол туралы хикаялардың тіпті қазіргі заман
адамының да қиялын қобалжытатыны сөзсіз. Сөйтіп, Геродот бойын-
ша, ол қаланың жалпы аумағы 60 миль (квадраттың əр бетіне 15 миль-
ден келеді) құрайтын. Қабырғаларының үстіне 250 мұнара орнатылған.
Қаланың ішіне жезден құйылып салынған жүздеген қақпа арқылы
кіруге болады.
Тарихшылар әлемдік тарихтың Орта ғасырларына Батыс-
Рим империясының құлауынан (V ғасыр) бастап, Қайта
өрлеу дәуіріне (XIVXVI) дейінгі кезеңді жатқызады. Бұлайша
жіктеудің негіздемесіне өндіру тәсілінің өзгеруі, яғни
құлиеленушіліктен феодализмге өту салынады. Философтар
есепті христиандықтың пайда болуынан (I ғасыр) Қайта
өрлеу дәуіріне дейін жүргізе және рухани хал-ахуалдың
өзгеруі негізіне пұтқа табынушылықтан (көп құдайға
табынушылыққа негізделген діннен) монотеизмге
(бірқұдайлыққа) өтуді сала отырып, біршама басқадай
көзқарас ұстанады. Алғашқысы, яғни тарихшылардың
көзқарасының кеңірек таралғанын айтқан жөн. Бірақ бұл
аса маңызды емес. Маңыздысы, біздің көзқарасымыз
бойынша, сол уақытта қоғамда не болғанын, қандай
экономикалық, саяси, дүниетанымдық факторлар жаңаның
пайда болуын тудырғанын түсіну немесе, голландық
тарихшы Йохан Хёйзинганың (1872-1945) сөздерімен
айтқанда, «шұғыласы кейіннен өзінің толық жарқырап
көрінуіне жеткізген тұрмыс салтының сол жаңа идеялары
мен формаларының қалай туғаны және гүлденгені»
маңыздырақ.
Жаңа дəуірдің I ғасырына қарай Ертедегі Грекия мен Ертедегі Римнің
қандай рөлі болғанын еске түсіріп көрейік. Сол уақытқа қарай Грекия өз
ықпалынан толықтай айырылып болды, грек демократиясының дағдарысы
ұлы өркениет тап болған шыңырауға əкеп соқтырды. Римде бұл дағдарыс
шын мəнінде үздіксіз болды, ал б.з.д. I ғасырдың соңына – біздің
заманымыздың I ғасырының басына қарай оның ушыққаны соншалық,
барлық таптар ішінде «ақырзаман» орнайтындай күйге жеткізді.
Ғылым мен техникада да өзгерістер орын
алды. Қытайда VI ғасырдан бастап фарфор
өндірісі дамыды, ал 1041 жылы алғашқы баспа
станогы пайда болып, шарап спирті өндіріле
бастады. Солернода (Италия) 1010 жылы
алғашқы медициналық мектеп ашылды.
XII ғасырдан бастап темір соқа шығып, енді жер
өңдеу түбегейлі жақсарды. Жел тиірмендері,
сәл кейін су тиірмендері ойлап табылды. XIII
ғасырдан бастап адамдар көзәйнектердің
шыныларын тегістеуді үйренді, оқ-дәрі
пайдаланылатын құралдар пайда болып,
механикалық сағаттар жасалды.
Университеттердің ашылуы тамаша жаңалық
болды. 1215 жылы Париж университетінің
Жарғысы жарияланып, кейіннен Падуа,
Болонья, Флоренция, Оксфорд, Прага
университеттері (салыстырыңыз: Ресейде – 1725
ж., Қазақстанда – 1934 ж.) есіктерін айқара
ашты. Осы фактілердің барлығы Орта
ғасырларда қоғамның қарқынды дамығанын
дәлелдейді.
«Ғылым тарихы мен философиясы» Батыс Европада XIX
ғасырдың 30-жылдарында дүниеге келген позитивизм емес.
Өйткені позитивизм (лат. рositivus «оңды», «дұрыс» деген
сөз) ұғымы философияның методологиялық, дүниеге
көзқарас ілім екенін мойындамайды. Ол əрбір ғылымның
өзіндік философиясы бар, соны білсек, жеткілікті деп,
ғылымдар атасы философияны ұсақтап, оның тұтас
дүниетанымдық мəнін кетірмек болды. Позитивизм
пікірінше философия өмірден алшақ, қоғамға, ғылымдарға
тигізер нақты пайдасы белгісіз. Оның орнына нақты
ғылымдарды зерттеу дұрыс сияқты. Бірақ, «Ғылым тарихы
мен философиясы» позитивизмге қарама-қарсы ілім.
Мақсат əрбір жеке ғылымдарды бетімен жібермей белгілі
қоғам даму талабына сай бағыттап, жалпы теория
тұрғысынан толықтырып отыру.
XX ғ. ғылым философиясының дамуы

ХХ ғ. үштен екі жартысы - ғылым философиясының дамуында эпистемологиялық
мəселелердің өзектілігінің белгісі. Ғасырдың басында ұсынылған ғылыми
білімнің унификациясы оның əлеуметтік-мəдени қалыптасу себептерімен жоққа
келтірілген, верификация мен фальсификация принциптері бір-бірімен
қайшылықта, түбінде логикалық ойлау өзектілігін жоғалтты. Осы ғылым
философияның үшінші кезеңінен тіл туралы танымның бейтараптық қаруы деген
ұстаным пайда болды; сөйлемдер мен терминдер экспериметтің нəтижелеріне
барабар (бірдей) деп қабылданды. Осы позицияны керемет тұжырымдаған, ғылым
философиясының постаналитикалық кезеңінің өкілі Ричард Рорти: «Тілдің
ерекшелігі оның тəжірибенің нəтижесін өзгерту де емес, немесе біздің санамызға
жаңа келешекті ашуда емес, немесе бейсаналықты синтездеу де емес, немесе ішкі
өзгерістердің жаңа түрін шығару да емес. Тілмен бірге біз бір-бірімен
дəлелделген тұжырымдар мен пікірлермен алмасу арқылы қоғамға кіруге рұқсат
аламыз»
Ғылым философиясының үшінші кезеңі оның рефлексивтік талдаудың жаңа
тақырыптары мен қоса: 1) ғылымның мағыналық талдаудан А. Пуанкаренің
ұсынған конвенциализм принципімен бірге ғылым тілін талдауға қадам жасалды,
жəне тілге бір ортақ өлшем - унификация - яғни символикалық логиканың
күшімен, физика тіліне негізделіп бəріне лайық тіл қалыптастыру; 2)
неопозитивистермен ұсынылған ғылым тілінің анализі ғылым философиясының
үшінші кезеңінде үстемді болды, сол себепте осы кезең аналитикалық атау алды.
Ғылым тілінен «ғылыми емес пікірлер» жойылып, ғылым өзі физика тілінің
негізінде қатал нормативті, унификациядан өткен зерттеулер жасайтын болды; 3)
өзекті түрде ғылыми зерттеудің логикасы туралы мəселе қосылған соң, Поппердің
ғылыми білімнің өсуі деген концепция маңызды орын алды. Ғылым тілінің талдау
бағдарламасы, «лингвистикалық бұрылыс» Вена ұжымының қызметінде айқын
көрсетілген; бұл ұжым 1922 ж. Вена университетінде Мориц Шликпен (1882-1936
жж.) индуктивтік ғылымдардың философиясы атты кафедраның шеңберінде
өткізілген ғылыми семинардың негізінде құрылды. Зерттеушілердің пікірінше,
Вена ұжымы үшін қасиеттілік аргументке берілген (ағыл. «қатал пікір талас»).
Осында біз фальсификация қағидасының бейнесін табамыз
М. Шликтің позициясы. Оның позициясы бір пікірде
жиналған: жүйелердің хаосы мен философиялық
көзқарастардың анархиясы түбінде алғашқы
философияны «нағыз» мəселені қоялмайтын жағдайға
əкелді. Философиядағы бұрылыс тек əдіс мəселесімен
шешілуі мүмкін; «Бақылау мен эмпириялық ғылымдардан
басқа ақиқатты дəлелдейтін тəсілдер жоқ. Әр ғылым
танымдық пікірлердің жүйесі, яғни ақиқатты тəжірибенің
көрсеткіші. Барлық ғылымдарды тұтас түрде қарапайым
өмірдің нəтижелерін қоса танымдық жүйелер деуге
болады. Осыған философиялық ақиқаттарды да қосудын
қажеті жоқ. Философия бекітілген пікірлер жүйесі емес:
бұл ғылым емес».
Р. Карнап ғылым философының қызметінің статусы
мен өзгешелігін анықтау мəселесіне көп назар
аударған. «Ескі табиғат философиясы ғылым
философиясымен ауыстырылған. Бұл жаңа
философия фактілер мен заңдарды ашу іспен, дүние
туралы метафизикалық пікір айтумен
айналыспайды. Осының орнына ол ғылымның өзіне
назар аударып, анықтамалары мен əдістерін,
нəтижелер мен логикалық типтерін, пікір
формаларын анықтайды. Ғылым философы «ойлау
табиғатын» емес психологияның методологиялық
жəне логикалық негіздерін зерттейді. Ол
«мəдениеттің табиғатын» емес антропологияның
философиялық негіздерін зерттейді».
Ғылым психологиясы ХХ-гасырда қарқындап дамыды. Бұл құбылыс кіші
ғылымдардан үлкен ғылымдарга көшумен, ғылыми-ізденіс жұмысында ұжымдық
принципінің басым бола бастауымен, гылыми іс-қызметті күшейтудің
факторларын ашуга ұмтылумен тыгыз байланысты. Қазіргі ғылым ерекше
шыгармашылық жəне əлеуметтік жүйе, сондықтан психологиялық факторлардың
гылыми процестің дамуын жеңілдетуге немесе бəсеңдетуге тигізетін əсері мол.
Ғылым психологиясы ғалымның білім өндірісінде маңызды рөл атқаратын
елестету, шабыттану, интуицим негіздеу жəне басқа психологиялық қасиеттерін-
объектілерін зерттейді. Сонымен қатар, гылым психологиясы индивидуальдік-
шыгармашылық құбылыстармен шектелмей, ғылыми ұжымдагы тұлғааралық
қатынас- тардың гылым процесіне, галымдардың интеллектуалъдік қызметіне
əсері. зерттеу объектісіретінде қарастырады. Ғылым психологиясы қазіргі ке-
зеңде ғылымды зерттеудің маңызды саласына айналып отыр.
Ғылыми жаңалықтар ғылымның алғы шебі мен мығым ядросының арасында
шекістер туғызады, бұл занды процесс. Оны шешудің бірден-бір дұрыс жолы —
ғылыми жаңалықтарды негіздеу жəне дəлелдеу. Сонда ғана ғылыми жаңалық
ғылымның алдыңғы шебінен мығым ядроға көшеді. Ойымызды тұжырымдасақ,
ғылымның дамуы – дəстүрлер мен жаңалықтардың диалектикалық бірлігі процесі
болып табылады. Ғылым бұрыннан келе жатқан дəстүрлерге сүйеніп жəне оны
жаңалықтармен то-лықтыра отырып дамиды. Бұл күрделі процесс. Ескінің жаңаға
орын беруі қашан да қиын жүреді. Бірақ қоғамның дамуы ғылымнан оның
жаңалықтық сипатта болуын, жаңа идеялар арқылы қоғам сұраныстарына жауап
бере білуін талап етеді, онсыз ғылымының өзі мəнсізденеді.
Тақырып мазмұнын жалпы қорыта айтсақ, ғылым философиясы ғылымның
қалыптасуын, даму динамикасын, ғылыми танымның ішкі механизмдерін,
əдістері мен принциптерін, ғылымның адам мен қогам өміріндегі рөлін зерттейді.
Назарларыңызға көп рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Жасушалық белсенділіктің негізгі көріністері

Антика ғылымы

СТАТИСТИКА

Ауыз қуысының дисбактериозы. Түзілу себебі. Халитозис. Алдын алу және емдеу. Ауыз қуысы инфекция қақпасы ретінде

Жұмыртқа жасушасы

Қазақстанның тас дәуірінің кезеңдері

Пиктографиялық жазу

Нозология

Медбикелік үрдістің кезеңдері

Әлеуметтанудың дамуының негізгі кезеңдері

Пәндер