Шалғам үшін қажетті топырақ

Презентация қосу

Шалғам дақылының
биологиялық ерекшеліктері
мен өсіру технологиясы.
ЖОСПАР:
I. Шалғам дақылының биологиялық
ерекшеліктері
II. Шалғам дақылын өсіру
технологиясы
I. Шалғам (Raphanus satіvus) - орамжапырақ
тұқымдасына жататын көкөніс; крестгүлділер
тұқымдасына жататын көкөніс. Бір жылдық шалғам
(еуропалық сорт) сепкен жылы тамыртүйнек салады,
тұқым береді. Екі жылдық шалғам (қыстық сорт) сепкен
жылы тамыр-түйнек, келесі жылы тұқым береді. Көбіне
бір жылдық шалғам өсіріледі. Жапырағы аздап
тілімделген, тамыржемісі ұсақ (7 - 20 г), түсі қызыл,
алқызыл, ақ, күлгін, сары. Тамыржемісінде 25 - 30 мг%,
жапырағында 50 - 60 мг% С витамині бар. Тамыржемісі
жастай тағамға пайдаланылады.
Гүлі ақ, қызғылт. Сепкеннен кейін 50 - 70 тәулікте
гүлдейді. Суыққа төзімді, айқас тозаңданады. 20°С-
та сабақтанып, тамыржеміс түзеді. Құрамында
органикалық заттар мол, борпылдақ, құмдақ
топырақта жақсы өседі. Шалғам жылыжайда, ашық
жерлерде өсіріледі. Шалғамның Заря, Йыгева 169,
Новинка 515, Красный великан, Дүнген 12/8, тағы
басқа сорттары бар. Шалғам Қазақстанның оңтүстік
облыстарында көп өсіріледі. Негізгі зиянкестері:
крестгүлділер бүргесі, орамжапырақ шыбыны,
аурулары: альтернариоз, жалған ақұнтақ кеселі.
• Жеуге тамыры жарамды, және тамыр қалыңдығы 3 см, сырты
жұқа қызыл түсті болады. Шалғам ерте өсетін көкөністер
қатарына жатады. Шалғам өте тез өсетіндіктен, оны аса
үлкейтпей, жас кезінде жеген дұрыс. Құрамында қыша майының
көптігінен өткір дәм береді. Жылы аймақтарда шалғамды
жылына 2-3 мәрте егіп, өнім алуға болады. Тіпті бір бөлігін ерте
көктемде жылыжайда, ал көктемнің екінші жартысында
бақшада, үшінші рет жаздың басында егіп, шалғамды жеу
маусымын ұзартуға болады. Жеке жанұя өзіне ғана пайдаланған
жағдайда шалғамды көп мөлшерде егуге болмайды, себебі ол
тез ұрықтанып, тамыр сабағы жеуге жарамсыз болып қалады.
• Тағамға шалғамның тамыр сабағы ғана емес, жапырақтары да
қолданылады. Құрамында бағалы дәрумендер болуына
байланысты көптеген аймақтарда иммунитетті көтеру үшін
жейді. Тағамнан тыс, шалғамды бақша ішіне қатар ажырату
үшін (мысалы, пияз бен сәбіздің арасына) егеді.
Розово-красный с белым кончиком. Сорттың шығу тегі
Данияның тәжірибелік нұсқасынан жекеше-ұрпақтылық сұрыптаудан
алынған. Барлық жерлерде өседі. Өте өнімді және өнімді сорт.
Орташа ерте пісетін, вегетациялық кезеңі 28-33 күн,
тұқымдықтарды отырғызудан тұқымның пісуіне дейін 120-125 күн.
Тұқымжарнақтары орташа ірі, жасыл, күрең түстілеу,
тұқымжарнақта- рының астыңғы жағындағы бүгілмесі ашық-
қызғылт, ол барған сайын қарқынды қызыл түске айналады.
Дегелектері жартылай тік тұрған, жапырақтары орташа ірі, күшті
немесе сәл тілімді, жасыл түсті. Сабақтары жіңішке, қысқа, түстері
жасыл.
Тамыржемістері орташа ірі, диаметрі /2-ден 3см-ге дейін/,
индексі 0,01.
Гүлсидамдары тармақталған, түкті немесе түксіз, биіктігі 60-
100см. Гүлдері гүл шоғырына жиналған, түстері ақ, қызғылт және
көгілдір. Жемісі – ұзынша 2,5-4см, жасыл, бұршаққын.Тұқымдары
жайпақша – домалақ, сарғылт-қоңыр, 1000 дәннің массасы 8-12г.
Қызыл-қызғылт ақ ұшты шалғам
Дунганский 12/8. Сорт Қазақ картоп және көкөніс шаруашылығында жергілікті
жеке түрінен жекелік сұрыптау әдісімен алынған. 1956 жылдан бері тіркелген.
Сорт ашық жергілік, бірақ жылыжай және шуақжайларда өте селдір түрде /10-
12, 8-10см/ сеуіп өсіруге болады. Орташа кеш пісетін сорт, вегетациялық кезеңі
40-45 күн. Тауарлылық өнімі 80-250ц/га. Ыстыққа төзімді, бірақ қолдан
суармалауға сұранысты, ауруларға төзімді. Сақталғыштығы жақсы, қысты күні
де сақталынады. Тамыржемістерінің дәмділік сапасы жоғары. Тұқымшаларын
жабық жерде өсіргенде, беретін тұқымдық өнімдері өте жоғары.
Тұқымдықтарды отырғызудан тұқымның пісуіне дейін 100-110 күн.
Гүлсидамдары ашық-жасыл, тұқымжарнақтарының астыңғы жағындағы
бүгілмесі ашық-қызғылт түсті. Дегелектері жартылай тік тұрған, ірі, диаметрлері
/50-60см/, жайылған, жапырақтары ірі /25-30см/, ашық- жасыл, тегіс.
Жапырақтың пластинкасы жалпақ, күшті тілінген, өсімдіктердегі жапырақтар
саны 6-дан 10-ға дейін. Жапырақ сағағының ұзындығы 3,8см /0,5-1,9см/.
Тамыржемістері ірі, орта есеппен 15-53г, диаметрі /3-ден 10см-ге дейін/,
индексі 0,7, пішіндері домалақ, биіктіктері /3-тен 5,2см-ге дейін/. Беттері тегіс,
көлденең тамыршалары жоқ. Тамыржемісінің түстері қоңыр-қызыл.
Жұмсақтары шырынды, ақ, дәмділігі жақсы. Белдік тамыршалары ұзын,
жуанданған, биіктігі 1м-ге жақын. Сабақтары қызғылт түсті, қатты, басып
игенде бөлектеніп кетпейді, сынбайды.
Дунганский 12/8 сорты
II. Шалғам – тамыржемісті өсімдіктердің ішінде ең ерте пісетіні. Ерте
пісетін сорттары өнімді 25-30 күннен кейін береді.
Шалғам – біржылдық айқас тозаңданатын өсімдік. Айқышгүлділер тұ-
қымдастарына жатады.
Тұқымдарын көктемде жерге отырғызғаннан кейін 50-70 күнде гүлдене
бастайды, гүлдену кезеңі 30-35 күнге созылады.
Гүлдегеннен соң 60-65 күннің ішінде тұқымдары піседі. Шалғамның
сорттары өздігімен тозаңдана береді, ал кейде шомырдың мәдени және
табиғи түрлерімен де тозаңдануы болып тұрады.
Шалғам өсімдігі көптеген елдерде өсіріледі. Ол қыша майларымен
қамтылғанына байланысты целлюлоза үшін өткір дәмі бар, қызыл,
қызғылт немесе ақ-қызғылт түсті жұқа тері қапталған, түбірінің диаметрі
2,5 см. Көкөніс шалғам – қалыпты дамуы үшін ол тәулігіне 13 сағат
жарық қажет етеді.
Зауытта қалыпты дамуы 15-18ºC температураны талап етеді, бірақ тым
көп емес,себебі тым ыстық ауа әсерінен жарықтандыру жоқтығы (және
осы уақытта, күн әлі қысқа) үшін шалғам тұқымның ғана жылы
сыйымдылығы болады, 1-2ºC температурада енсе тамыры өспейді және
бөртпейді.Топырақ қалпына келтіріліп, жылынғаннан кейін, шалғам
топыраққа отырғызылады.
Жылы аудандарда наурыз айының соңында егістік басында шалғам сорттарын
отырғыза бастайды, дегенмен бұл сәуірдің ортасында жүретін процесс болып
табылады.
Шалғам үшін қажетті топырақ.
Тұқымнан шалғынды өсіру топырақ дайындаудан басталады. Ең алдымен
тұқым сеуіп, оған сай күні кем дегенде бірінші жартысы шуақты болуы және
желден жабық болуы тиіс. Шалғам үшін оңтайлы праймер – бейтарап немесе
аздап қышқыл борпылдақ, жеңіл топырақ, рН мәні 5.5-7.0 бірлік шегінде
орналасқан. Шалғынды отырғызу алдында тым қышқыл топырақ, лимитті қажет
етеді. Топырақты 20 см тереңдікте қазып, оған фосфор-калий тыңайтқыштарын
себеді.
Ашық жерлерде шалғынды қалай өсіру керек.
Егістік шалғам тұқымдарын 15-20 см арасындағы қашықтықта сақтай отырып, 2
см тереңдікте су төгіледі.
Шалғам - суыққа төзімді өсімдік, оның тұқымдары 3-4°С температурада өсе
алады, бірақ аса қолайлы температура 15-20°С болып келеді. Көшетханаларда ол
-5°С дейін температураның төмендеуіне шыдай алады, ашық жер бетінде - -2°С
дейін шыдай алады. Алғашқы нағыз жапырақ пайда болған кезге дейін
көшетханадағы температура бұлыңғыр күнде 6°С, ал күнді ауа райында - 7-8°С
асырмауы тиіс. Әрі қарай, тамыр сабағы пайда болғанға дейін оны 10-12°С
деңгейде ұстап тұрады. Тамыр сабағы пайда болған кезде күндізгі уақытта
оңтайлы температура 18°С (бұлыңғыр күндерде 12-15°С, күнді ауа райында 16-
18°С), ал түнде 10-12°С, бірақ 15°С аспауы тиіс.
Ерте еккен кезде шалғамды жылы сумен (20-2 55) бірқылыпты және сирек
суарады. Ауа райына байланысты кеш шығатындар жиірек суарады (бірақ
аптасына 2 реттен көп емес). Ауа райы жылығанда жиектер алынады.
Шалғамды мүмкіндігінше тамыр сабағы қалыптаса бастағанда
қоректендіру қажет – саяжайда және үй жанындағы телімде ең жақсысы көң
садырасын қолдану қажет, 1 шелек ерітіндіге 30 г суперфосфат және 20 г
хлорлы калийді қосып, сумен араластырып (1\5) қосады. Тауарды өсіру
барысында кешенді минералды тыңайтқыштарды қолдануға болады. Ерте
сұрыптар үшін алғашқы қоректендірген кезде құрамында фосфор болғаны
маңызды.
Қорытынды
Шалғам (Raphanus satіvus) - орамжапырақ тұқымдасына жататын
көкөніс; крестгүлділер тұқымдасына жататын көкөніс. Бір жылдық шалғам
(еуропалық сорт) сепкен жылы тамыртүйнек салады, тұқым береді. Екі
жылдық шалғам (қыстық сорт) сепкен жылы тамыр-түйнек, келесі жылы
тұқым береді. Көбіне бір жылдық шалғам өсіріледі. Жапырағы аздап
тілімделген, тамыржемісі ұсақ (7 - 20 г), түсі қызыл, алқызыл, ақ, күлгін,
сары. Тамыржемісінде 25 - 30 мг%, жапырағында 50 - 60 мг% С витамині
бар. Тамыржемісі жастай тағамға пайдаланылады. Гүлі ақ, қызғылт.
Сепкеннен кейін 50 - 70 тәулікте гүлдейді. Суыққа төзімді, айқас
тозаңданады. 20°С-та сабақтанып, тамыржеміс түзеді. Құрамында
органикалық заттар мол, борпылдақ, құмдақ топырақта жақсы өседі.
Шалғам - суыққа төзімді өсімдік, оның тұқымдары 3-4°С температурада
өсе алады, бірақ аса қолайлы температура 15-20°С болып келеді.
Көшетханаларда ол -5°С дейін температураның төмендеуіне шыдай алады,
ашық жер бетінде - -2°С дейін шыдай алады.
Шалғамды мүмкіндігінше тамыр сабағы қалыптаса бастағанда
қоректендіру қажет – саяжайда және үй жанындағы телімде ең жақсысы көң
садырасын қолдану қажет, 1 шелек ерітіндіге 30 г суперфосфат және 20 г
хлорлы калийді қосып, сумен араластырып (1\5) қосады.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАҚМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

АЙҚЫШГҮЛДІЛЕР БҮРГЕЛЕРІ

Гүлді өсімдіктер

Көктем салаты

Көкөніс дақылдары. Көкөніс шаруашылығы

FLORINE АДАМ АҒЗАСЫНДА

Қызанақ дақылы

Жамбас сынғанда реабилитация

Топырақ микрофлорасы және оның топырақ құру процесіндегі рөлі

Топыраққа қойылатын ветеринарлықсанитарлық гигиеналық баға

СУАРУ ТӘСІЛДЕРІ

Пәндер