Қалқанша без эндокринді жасушалары

Презентация қосу

«Оңтүстік Қазақстан медициналық академиясы» АҚ
Патологиялық анатомия және гистология кафедрасы

СӨЖ
Тақырыбы: Диффузды эндокринді жүйе.

Тобы:
Қабылдаған: Сисабеков Қ.Е.
Орындаған:
Жоспары:

I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
Гормондар және олардың маңызы
Диффузды эндокриндік жүйе
Апудоциттер
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Гормондар – эндокриндік бездер деп аталатын ішкі секреция
бездерінен қанға бөлінетін химиялық хабаршылар. Бұл
гормондар денедегі нысана-жасушалар мен ұлпаларға әсер
етеді. Гормондар — ішкі секреция безінің қанға бөліп
шығаратын және дененің түрлі әрекетін реттейтін биологиялық
заттар. Әр гормон белгілі бір мүшеге әсер етеді. Гормондардың
барлығы бір-бірімен тығыз байланыста жұмыс істейді.
Гормондар химиялық құрамына қарай аминдер, нәруыздар,
стероидтар және май қышқылдары болып келеді.
Диффузды эндокринді жүйе

Диффузды эндокринді жүйе организмнің барлық
жүйелерінің құрылысы мен қызметін
басқаратын нейрогенді және эндокринді
механизмдердің орталығы болып табылады.
Жеке орналасқан гормон өндіруші жасушардың жиынтығын
диффузды эндокринді жүйе деп атайды. Бұл эндокриноциттердің
көп бөлігі әр түрлі мүшелердің шырышты қабықшасында және
бездерде орналасады. Әсіресе, ас қорыту жүйесінің құрамында
көбірек анықталады. Диффузды эндокринді жүйенің
жасушаларына көбінесе кеңейген базальды, жіңішке апикальды
бөліктердің болуы тән. Көбінесе жасушалардың базальды
бөліктерінде тығыз аргирофильді секреторлық түйіршіктер
анықталады. Жасушалардың өндіретін заттары паракринді және
эндокринді ықпал жасай алады. Кейінгі жылдарда диффузды
эндокринді жүйені APUD- жүйе деп те қабылдайды.
ДЭЖ-нің зерттелуі

1938 жылы ғана Фейртер ДЭЖ тұжырымдамасын әзірледі. Асқазан-ішек
жолының шырышты қабығының, ауа жолдарының, өкпенің және басқа
ағзалардың эпителиалды жасушаларында диффузды орналасқан жарық
эндокриндік жасушалар бар, олардың гормондары жергілікті
(паракринді), сондай-ақ ағзаның әртүрлі құрылымдарына қашықтықтан
(эндокринді) әсер етеді.
ДЭЖ тұжырымдамасының екінші зерттелуі ағылшын гистологы Пирс
есімімен байланысты. Ол 1968 жылы зерттеуі бойынша, ДЭС
жасушалары - биогенді аминдер мен пептидті гормондарды өндіреді
және бірқатар жалпы қасиеттерге ие:
- амин қышқылдарының декарбоксилазасы бар;
- бүйір тізбектерінің карбоксильді топтары бар (бұл жасырын
метахромазияға байланысты);
– спецификалық емес холинэстеразасы бар;
– құрамында α-глицерофосфатдегидрогеназ бар;
- нейронспецификалық энолаз бар;
- құрамында флюорогенді аминдер бар, соның арқасында
арнайы флюоресценция.

Бүгінгі күні "APUD-жүйе" термині "диффузды эндокриндік
жүйе" ұғымының синонимі деп санауға ұсынылды.
ДЭЖ-дің негізгі белгілері

1) Биогенді аминдер немесе пептидті гормондар түрінде
басқаратын заттарды өндіру
2) Бір орында яғни без құрамында орналасқан эндокринді
бездің секрет бөлуші жасушалармен салыстырғанда
жайылмалы (шашырыңқы) орналасқан
ДЭЖ-дің даму негізіне мен жіктелуіне орай:
нейроэктодерманың туындылары (гипоталамустың, эпифиздің, бүйрек
үсті безінің милық затының нейроэндокриноциттері, орталық және
шеткері жүйке жүйесінің пептидергиялық нейрондары);
терілік эктодерманың туындылары (аденогипофиздің APUD-серияға
жататын жасушалары, эпидермистегі Меркель жасушасы);
ішектік энтодерманың туындылары – гастроэнтеропанкреаттық жүйенің
жасушалары;
мезодерманың туындылары (мысалы, секреторлық кардиомиоциттер);
мезенхиманың туындылары – (мысалы, дәнекер тіннің ұлпалық
базофильдері).
Электронды-микроскопиялық зерттеу нәтижесінде ЭЖ 2 түрге
бөлінді — ашық және жабық.
Ашық түрдегі эндокриндік жасушалар әрқашан бір полюспен қуыс
ағзаның қуысына қарайды және ағзаның саңылауындағы ішіндегісімен
тікелей байланыста болады. Мұндай жасушалардың көпшілігі асқазан мен
ішектің пилориялық бөлігінің шырышты қабығында, бронхтың шырышты
қабығының эпителиясында кездеседі.
Демек, ашық түрдегі жасушалар рецепторлық функцияны орындайды —
тітіркенуге жауап ретінде жасушалардың базальды бөлігінің секреторлы
түйіршіктерінен гормондар бөлінеді. Асқазан - ішек жолында оқшауланған
S-және EC - жасушалардың жұмыс істеу мысалында ашық түрдегі
эндокриндік жасушалардың жұмысын түсіну оңай.
Жабық түрдегі эндокринді жасушалар қуыс органның
ішіндегі саңылаулармен жанаспайды. Олар сыртқы ортамен
байланыспайды, бірақ ішкі ортаның жай-күйі туралы ақпаратты
қабылдайды және гормондардың бөлінуі оның тұрақтылығын
қолдайды.
Осының негізінде ДЭС жасушалары 2 негізгі функцияны
орындайды — рецепторлы - ағзаның сыртқы және ішкі
ортасынан ақпаратты қабылдау және эффекторлы —
спецификалық тітіркендіргіштердің әсеріне жауап ретінде
гормондарды бөлу.
Диффузды эндокриндік жүйенің
құрылымдық ұйымдастырылуы
мен функционалдық
байланыстарының схемасы:
1-ашық түрдегі эндокринді
жасуша; 2 — жабық түрдегі
эндокринді жасуша; 3 — тегіс
миоцит; 4 — тінді базофил; 5 —
капилляр; 6-шеткі без- бөлімі;
7-фибробласт; 8-нейроцит
Ашық түрдегі Жабық түрдегі
ЭЖ: ЭЖ:

A-, B-, D- ECL-
D1-, G-, IG-, асқазан-ішек
EC-, TG-, I-, K-, жолының
Mo-, N-, S- жасушалары, С-
қалқанша безінің
жасушалары. жасушалары.
Апудоциттер
ДЭЖ апудоциттермен (APUD — жасушалар) түзіледі
-аминқышқылдарын сіңіруге және декарбоксилдену реакциясының
көмегімен белсенді аминдер немесе төмен молекулалы пептидтерді
өндіруге қабілетті диффузды орналасқан секреторлы жасушалар.
Атауы "APUD" құрылған алғашқы әріптерінен ағылшын сөздерінен:
— А — amines — аминдер; — P — precursor — ізашары; — U —
uptake — меңгеру, сіңіру; — D — decarboxylation —
декарбоксилирование.
ДЭЖ жасушаларының соңғы жіктелуіне келесі жасушалардың
түрлері кіреді: A, D, D1, Ec, Ec, G, I, K, L, Mo, N, P, PP, S, X, YY,
Апудоциттер орналасады:
АІЖ жолдарының кілегейлі қабаты
Тыныс алу жолдарының кілегейлі қабығы
Өкпе
Жүйке орталығы
Эндокринді бездер
Бүйрек
Бауыр
Гастроэнтеропанкреатикалық эндокриндік жүйе

Ас қорыту жүйесін денедегі гормондардың ең үлкен өндірушісі деп
атауға болады. Оның негізгі мүшелерінде: асқазан, аш және тоқ ішек,
ұйқы безі және басқалары диффузды орналасқан эндокриндік
жасушалар бар, олар барлығы бірге диффузды эндокриндік жүйенің
бөлігі болып табылатын гастроэнтеропанкреатикалық эндокриндік
жүйеге біріктіріледі. Гастроэнтеропанкреатикалық эндокриндік
жүйемен өндірілетін заттар:
Гастрин, Холецистокинин, Секретин, Глюкозаға тәуелді
инсулинотропты полипептид (ГИП),Вазоактивті интестинальды пептид
(ВИП), Мотилин, Соматостатин, Энкефалин, Тахикинин, Грелин.
Гормон Өндіру орны ЭЖ Гормон әсері
түрі түрлері
Гастрин Асқазанның G-жасуша Асқазан бездерінің секрециясын және
антральды бөлігі, бөлінуін ынталандырады, асқазан
ұйқы безі, аш ішектің моторикасын, 12-елі ішек, ұйқы безін
проксимальды бөлімі қозғайды
Секретин Аш ішек S-жасуша Бикарбонаттардың секрециясын
жақсартады және бауыр, 12-елі ішек
бездері, асқазан пепсині, HCL
секрециясын тежейді
ГИП Аш ішек K-жасуша HCL, пепсин, гастрин, асқазан
моторикасын тежейді
Соматоста АІЖ барлық D-жасуша Париеталды жасушалардың, ұйқы безінің
тин бөлімдерінде ацинарлы жасушаларының белсенділігін
тежейді, инсулин, глюкагонның бөлінуін
тежейді
ВИП АІЖ барлық D1- Қан тамырларының тегіс миоциттерін
бөлімдерінде жасуша босаңсытады
Мотилин Проксимальді аш EC2- Пепсиннің секрециясын және ұйқы
ішектің бөлімі жасуша безінің секрециясын қозғайды
Энкефали Проксимальді аш L-жасуша Ұйқы безі ферменттерінің секрециясын
А-жасушасы
Асқазан мен аш ішекте орналасқан

Глюкагон ( энтерогелюкагон)

Мөлшері 250

Гепатоциттерінің глюкогенолизін белсендіреді, сол себепті қанда глюкоза мөлшері көбейеді

D- жасушасы
Асқазанда, аш ішекте және тоқ ішекте кездеседі

Соматостатин

Мөлшері 350

Эндокриноциттермен гормондардың бөлінуін тежейді
EC- жасушалары
Асқазан, аш ішек және тоқ ішекте кездеседі
Серотонин, Р заты
Мөлшері 450
Перистальтикалық жиырылуды күшейтеді

К-жасушалары
Аш ішекте кездеседі
Асқазанның тежеуші пептиді
Мөлшері 350
Тұз қышқылының секретциясын тежейді
РР- жасушалары

Асқазан және тоқ ішекте кездеседі
Панкретикалық полипептид
Мөлшері 180
Негізгі жасушалардың шығу тегін реттейді
Париталды жасушалармен шығу тегін, ұйқы безінің экзокринді секретциясын реттейді

Р- жасушалары

Асқазан және он екі елі ішекте кездеседі
Гастрин, глюкоген секр ынталандырады
Өт қабыны, ұйқы без,энтероглюкоген секретциясын ынталандырады
G – жасушалары

Асқазанда және он екі ел ішекте кездеседі, гастрин горомоны
асқазандағы шырыш пен тұз қышқылының секретциясын
ынталандырады
асқазанда өңделген және бикоарбонатты интегралдық эпителийінің
секретциясын ынталандырады
асқазанның қозғалтқышын ынталандырады
ұйқы безінің секретциясын ынталандырады
өт секретциясын ынталандырады
I – жасушалары
Проксималды аш ішек бөлімінде кездеседі, холецистокинин гормоны
ұйқы безі ферменттерінің секретциясын ынталандырады
Асқазандағы тұз қышқылы секретциясын тежейді
Асқазандағы қозғалтқышты тежейді
Өт пен өт жолдарының қозғалтқыштығын артырады
Аш жіне тоқ ішектің қозғалтқышын арттырады
S-жасушалары
Проксималды аш ішек бөлімінде кездеседі, секретин гормоны
Ұйқы безінің бикарбонаттарының секретциясын ынталандырады
Тұз қышқылының асқазан секретциясын тежейді
Асқазанның негізгі жасушалары арқылы песиноген секретциясын және
жойылуын ынталандырады
Холецистокинінің панкреатоциттерге әсерін жақсартады
Инсулин секретциясын ынталандырады
D-жасушалары
Асқазанда, төменгі және дене бөлімінде, соматостатин гормоны
Асқазан ішек жолдарының гормондарының көпшілігін ( инсулин,
глюкоза, гастрин, секретин,мотилин) секретциясын тежейді
Асқазанның париетальды жасушалары арқылы тұз қышқылының
секретциясын тежейді
Ұйқы безінің ферменттерінің секретциясын тежейді
Ұйқы безінің бикарбонаттарының секретциясын тежейдң
Асқазан мен ішектің қозғалғыштығын тежейді
Өсу гормонын кортикотропиннің және тиротропиннің гипофиздік
секретциясын тежейді
ECL-жасушалары
Асқазанның төменгі және дене бөлігі, гистамин гормоны
Пепсиноген секретциясын ынталандырады
Тұз қышқылының асқазан секретциясын ынталандырады
Ұйқы безі секретциясының ферменттерін ынталандырады
Өттің бөлінуін және жойылуын ынталандырады
Асқазан мен ішек мотрикасын жақсартады
Қан капиллярларын кеңейтеді
Нейроэндокринді жүйе
Орталық және вегетативті жүйке жүйесінің нейрондары гормондар мен
нейропептидтердің маңызды көздері ретінде жұмыс істейді.
Гипоталамус, мысалы, нейроскреторлы гормондар шығарады.
Жасушалары – эндокриндік жасушалар.
Гипоталамус рилизинг және тежегіш гормондар шығарады:
Гонадотропин-рилизинг-гормон (ГнРГ)
Кортикотропин-рилизинг-гормон (КРГ)
Соматотропин-рилизинг-гормон (СРГ)
Тиреотропин-рилизинг-гормон (ТРГ)
Соматостатин

Эпифиз серотиннен меланин шығарады.
Жүрек эндокринді жасушалары

Жүрек эндокринді функцияны орындайды, өйткені
оның жүрекшесінде натрийді бүйрекпен
шығарылуын ынталандыратын пептид пайда болады.
Оны - жүрекше натрийуретикалық гормоны деп
атайды. Жасуша түрі - секреторлық кардиомиоциттер.
Бүйрек эндокринді жасушалары
Бүйрек бірнеше гормондарды түзеді:
Эритропоэтин (қан жасау үшін қажет)
Кальцитриол стероиді (D витамині кальцидиол
метаболитінен өндіріледі)
Ренин (гормондарды белсендіретін жүйелерге
жатады) Жасуша түрлері - А және Н типті
жасушалар
Бауыр эндокринді жасушалары

Бауыр — ангиотензин гормонының ізашары
молекуласын, сондай-ақ соматомединнің өсу
гормонының әсері үшін маңызды екі (ИФР-1 және
ИФР-2 өсуінің инсулин тәрізді факторлары)
гормондарды өндіруге қатысады.
Тысныс алу жолдарындағы эндокринді жасушалар

Нейроэндокринді эпителиалды жасушалар және
нейроэпи-телиальді денелер. Пиптидті гормондар:
ГРП, кальцитонин, КГРП, энкефалины, соматостатин,
ХЦК, в-во Р, пептид YY. Гормон түрі – серотонин.
Қалқанша без эндокринді жасушалары

Қалқанша без эндокринді жасушалары – С
жасушалары. Пептидтік гормондары:
кальцитонин, КГРП (кальцитонин-ген-
родственный полипептид), соматостатин.
Апуд.: серотонин гормоны.
Қорытынды
Диффузды эндокринді жүйе жалпы эндокринді
жүйенің бір бөлігі. Сол себепті эндокринді жүйенің
адам организміндегі орасан зор маңызын ескере
отырып, әр жерде шашырай орналасқан жоғарыда
аталған жасушаларға тоқтамай өту мүмкін емес.
Олардың әсерлері де жергілікті, дистанционды,
организмнің құрылымдық қасиеттін еш айырбастауға
келмейді.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Данилов И.А. “Гистологи” Москва 2003г.Лекциялар жинағы.
2.Гистология, цитология және эмбриология. Мушкамбаров,
Кузнецов С.Л.
3. Цитология,эмбриология,гистология Ж.О.Аяпова 2007ж. Алматы
4.Гистология оқу құралы Ажаев С.А. 2004ж.
5.Гистолоия, цитолоия және эмбриологгия атлас Р.Б. Абильдинова,
Ж.О.Аяпова, Р.И.Юй-Алматы 2006ж.

Ұқсас жұмыстар

Аңдардың ішкі секреция бездері

Эндокринді жүйе

Қалқанша маңы бездері

Ішкі секреция бездерінің патологиясы

Эндокриндік жүйе

Қалқанша безі гормондарының физиологиялық әсері

Эндокринді және эндокринді емес функциялары бар ағзалардың физиологиясы және олардың организм жұмысына әсері

Эндокринді жүйе гормондары

ҚАЛҚАНША БЕЗ

Гормондар туралы

Пәндер