Арыс өзенінің физико - географиялық орны

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ГЕОГРАФИЯ ЖӘНЕ ТАБИҒАТТЫ ПАЙДАЛАНУ ФАКУЛЬТЕТІ
МЕТЕОРОЛОГИЯ ЖӘНЕ ГИДРОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ

СӨЖ
Тақырыбы: Қазақстанның негізгі су нысандары.Су
қорлары және оларды пайдалану мәселелері
Орындаған: Казахстанова Динара
(Метеорология, 3-топ)
Қабылдаған: Амиргалиева А.С.

Алматы, 2019 жыл
Жоспары:

Арыс өзенінің физико-географиялық
орны
Арыс өзенінің гидрографиясы
Арыс өзенінің морфометриялық
сипаттамалары
Арыс өзенінің экологиялық мәселелері
Пайдаланылған әдебиеттер
Оңтүстік Қазақстан облысының
гидрографиялық жүйесі оның бүкіл аумағында
әрқалай орналасқан өзендер, көлдер, су қоймалары
мен каналдар арқылы анықталады. Мұнда
барлығы су кадастры арқылы 297 өзен тіркелген.
Олардың жалпы ұзындығы 8045 км. Аймақтағы
барлық өзендер Арал теңізі алабына жатады. Олар
бастауларын Қаратау, Қаржантау, Өгем
жоталарының баурайларынан алады. Ірі өзені -
Сырдария. Салалары: Келес, Құркелес, Арыс,
Бөген және Шу өзені. Арыс өзені мен Сырдария
өзенінің Өзбекстан мен Қазақстан үшін маңызы
зор.Маңыздылығы жағынан Сырдариядан кем
түспейтін Арыс өзені толығырақ тоқталып кетсек.
Арыс өзені
Арыс өзені алабы Қазақстандағы Талас
Алатауы мен Қаратау жоталарының арасында
орналасқан. Қазақстандағы ең ірі өзендердің
бірі- Сырдарияның соңғы оң жақ саласы.
Ақсу-Жабағылы қорығына жақын Шақпақ
бұлағынан (Қаратау мен Талас
Алатауының аралығында) бастау алып,
Түркістан облысы, Отырар
ауданының Талапты ауылы маңында
Сырдария өзеніне құяды. Осы жоталардың
баурайынан ағып жатқан бірқатар бұлақтар
Арыс өзенінің жоғарғы ағынын
құрайды.Балықшы ауылы мен Арыс қаласы
арасында өзен желісі айтарлықтай дамыған.
Ұзындығы - 378 км, алабының ауданы -
14900 км2. Жоғарғы ағысы терең таулы
аңғармен, орта және төмен ағыстарында
жазықпен ағады. Төмен ағысының
жайылмасы - 1,5-2,0 км, арнасы - 40-50
м шамасында болады. Негізінен
көктемгі еріген қар және
жаңбыр суымен толығады. Жылдық
орташа су ағынының мөлшері 46,6 м³/с-
ке (Арыс темір жол бекетінің тұсында)
жетеді.

Алабында 11 шағын бөген және 3
СЭС салынған. Егістік, бау-бақша,
шабындық суаруға пайдаланады.
Арыс өзенінен тікелей 37 канал
бастау алады. Ең ірісі - Арыс-
Түркістан каналы (су ағынының
мөлшері — 13,4 м³/с). Өзен суы
тұщы, минералдылығы - 200-400
мг/л- ге (құйылысында) дейін
өзгереді.
Бастысалалары: Ақсу, Бадам, Қабылс
ай,Жабағылы, Боралдай.
Өзеннің маусым-қыркүйек
кезеңінде жылдық ағынның 12%-
ын ғана, ал қыста (қазан-ақпан)
жылдық ағынның 42%-ын
құрауы, жазда күріштің
суарылуымен, қыста қар
жамылғысының көп мөлшерде
еріп,сұйық жауын-шашындардың
мол түсуімен түсіндіріледі.

Сол жағалау биік және тік, бірақ көбінесе төмен және таяз жерлерге жол
береді.Арыс қаласы маңынан өткеннен кейін,өзен бірде-бір саламен
қосылмайды. Өзеннің өзі бастау алғанда батпақты саздақтардың қалың
шөгінділерінен өтіп, жоғары және тік жағалауларға ие бола отырып, таяз әрі
төмен жағаға ауысады. Бастаудың жоғарғы жағындағы өзен арнасы кең,
аңғардың баурайлары тегіс. Ары қарай төменгі ағыста баурайы тік болып
келеді, аңғардың ені 1 км және одан да үлкен болады. Балықшы ауылының
төменгі жағында өзенге Боралдай (оң жақ), Машат, Ақсу және бадам (сол
жақ) сияқты ірі салалары қосылады.
Ақсу өзені- Арыс өзенінің ең ірі саласы.
Бассейні Талас Алатауының батыс
бөлігінде орналасқан. Ауданы 750
шақырым, ұзындығы 120 шақырым.

Боралдай өзені- Арыс
Машат өзені- Арыс өзенінің оң жақтағы ірі
өзенінің сол жақ саласы. Бассейні
саласы, бастауын 2500 Қаратау жотасының оң
м биіктіктен алады. жақ бөлігінде
Өзеннің ұзындығы 75 орналасқан. Ауданы 800
км, су жинайтын шақырым, ұзындығы-
ауданы 579 км, 130 шақырым. Боралдай
өзеннің жоғарғы жақ өзені – Кіші Боралдай,
бөлігіндегі аңғары Үлкен Боралдай
құзды болып келеді өзендерінің қосылуынан
құралады.

Бадам өзені – Арыс өзенінің ең ірі сол жақ
саласы. Бассейні Бадам тауының солтүстік-
батысында, Талас Алатауының оңтүстік
бөлігінде орналасқан. Бассейннің ауданы-
4300 шақырым, ұзындығы – 137 шақырым.
Өзен жағаларында ағаштар
мен бұталар, оның ішінде
ерекше сұлулығымен көзге
түсетін Соғды шетен ағашы
өседі. Суында балық, маңында
түрлі аңдар мен құстар мекен
етеді. Оңтүстіктің жылы ауа
райы, қатпайтын өзен-көлдері
сирек те сұлу құстардың
қыстан қиналмай өмір сүруіне
қолайлы. Арыс өзені бойында
дүние жүзіне
әйгілі дәрмене дәрілік-
шипалық шөбі өседі. Одан
басқа адыраспан, мендуана,
үшойық, жалбыз, жыңғыл, қы
рықбуын, қоңырау, тұмаршөп,
т.б. дәрілік өсімдіктер бар.
Арыс өзенінің экологиялық
мәселесі:

Өзен суармалы егіншілік пен қарқынды мал
шаруашылығы саласында ағып жатыр, және
мұндағы судың сапасы, әрине, жер үсті
ағынымен ластаушы заттардың түсуімен
анықталады. Жеке сынамаларда органикалық
заттардың, фенолдардың және мұнай
өнімдерінің ШРК мөлшері артуы байқалады.
Айта кететін жайт, 2019 жылдың маусым
айында Арыс қаласында болған жарылыс
нәтижесінде Арыс өзенінің суы да химиялық
тексерістен өткен болатын.
Пайдаланылған әдебиеттер:
В.Л.Шульц “Реки Средней Азии”,
Гидрометеорологическое издательство,Ленинград 1965
– 613 б.
Е.Н.Вилесов, А.А.Науменко, Л.К.Веселова,
Б.Ж.Аубекеров, “Физическая география Казахстана”
Алматы, “Қазақ университеті”, 2009 – 207 б.
https://kk.wikipedia.org/ интернет желісінен
http://www.cawater-info.net/bk/ интернет желісінен
алынған.

Ұқсас жұмыстар

Қазақстан шөлдері

Жетісудың қалалары

Жайық өзенінің бөлігі

Әбу Насыр әл-Фараби

Қазақстанда туризмнің дамуы

Пайдалы қазбалары

Карта - белгілі бір топографиялық проекциялар көмегімен Жер бетінің үлкен өлшем бірліктерінде анықталатын аудандардың нақты жазықтықта кішірейтілен кескіні

Шань жазығы

Өзендердің ластану ерекшеліктері

Еңбекшілдер ауд алқап

Пәндер