Чаатас мәдениеті

Презентация қосу

Чаатас
мәдениеті

Орындаған: Сұлтанғали Жайна
Шынжырхан Шолпан
Тексерген: Бесетаев Б.Б.
Жоспар
• Кіріспе
• Негізгі бөлім
a) Көпен чаатасы
b) Ұйбат чаатасы
• Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Чаатас
(хак. соғыс тасы)
• Қырғыздардың VI—IX ғасырлардағы археологиялық мәдениеті
Хакас-Минусинск қазаншұңқырындағы [1], сондай-ақ осы
мәдениетке жататын ерекше зираттардың белгіленуі.
• Ескерткіштері алғашқы рет XVIII ғасырда ғылыми
экспедицияларда зерттелді. Алғашқы қазба жұмыстарын 1863
жылы В. В. Радлов жүргізді. 1880-ші жылдары оның жұмысы Д. А.
Клеменцпен және А. В. Адриановпен жалғасты. Хакас аңыздарына
сәйкес, бұл қорғандар ежелгі батырлар шайқасқан жартастың
сынықтары болып табылады.Кейбір қорғандардың үйінділерінде
кейде Орхон-Енисей жазбалары бар стелалар немесе тік плиталар
кездеседі. Астында қорғандар табылған шаршы қорымдық
шұңқырлардан бастап қаруланған мәіттер, сондай-ақ ыдыс, қару-
жарақ, ат сүйектері мен өзге де заттары бар, мұндай заттар бай,
атақты адамдар зираттарына тиесілі болған. Атақты адамның ірі
(биіктігі 30 м дейін) қорғанының айналасында қарапайым
адамдардың шағын қорғандары орналасқан.
• Таралу аймағы-Минусиндік котловинада табылған. А. В.
Адрианов және Д. А. Клеменц зерттеген. VI-IX ғасырларға
жатады.
• Тәшебе, Қызылкөл, Қопен, Сыр, Изых чатасы ескерткіштер
болып табылады. Кең қазба жұмыстары Мәскеу мемлекеттік ун-
де экспедициясы мен КСРО ҒА Археология Ин-да Ленинградтық
бөлімінің Красноярск экспедициясымен жүргізілді. Янгереев.
құрылыстары солт. бағыты бойынша созылған тізбектермен
орналасқан. 4-көмір және 6-қырлы формасы бар жер асты
мавзолейі табылған. Қабырғалары плашмадан салынған, және
кіретін есігі белгіленген. Олардың айналасында 8-12 тас-
менгирлер орнатылған.. Тақталарда салынған суреттер,
таңбалар, эпитафиялар бар. Зират камераларының бағаналары
ағаштармен қойылған. Балалар ингумация рәсімі бойынша
жерленді.
• Л. Р. Қызласов мәдениетті 2 кезеңге бөледі (VI–VII және VIII–IX
ғғ.). Мәдениет иелері мал және егін шаруашылығымен
айналысты. Кәсіп пен қолөнер жақсы дамыған. Рунич орын
алды. жазу, алмасу мен сауда кеңінен қолданылды. Қала
құрылысының іздері табылды. Мұның бәрі ерте
феодализмніңбар екенін көрсетеді.
Көпен чаатасы
Уйбат чаатасы
• Үйбат чаатасы ("чаа" - соғыс," тас "- камень – "камни войны") -
Хакасия Республикасындағы Үйбат станциясынан оңтүстік-
шығысқа қарай 6 км. ортағасырлық бейіт. Жерлеу б. з. д. III ғ.
—дан б. з. VII-VIII ғғ. дейінгі уақытпен белгіленеді. Көпшілігі
Таштық мәдениетіне жатады. Ескерткіш орта ғасыр – IX-XI
ғғ.дәуіріне жатады (ерте және одан кейінгі жерлеу болса да).
• Хакасияда чаатас түріндегі 60-тан астам зират бар. Олардың
ішіндегі ең ірілерінің бірі-Уйбат. Бұл жерде окуневтік мүсіндер
де, одан кейінгі дәуірлердің суреттері де, көне түркі руналық
жазулары да бар. Таштық ақсүйектерінің (б. з. д. I ғ. — б. з. V
ғ.) қорымдарында портреттік жерлеу маскалары, ағаш кескіш
мүсін және т. б. табылған.Өкінішке орай, Уйбат чаатасы соңғы
жылдары айтарлықтай қираған және көп қырлы құндылығы
бар бірнеше ондаған стелалар қалыпты құрылыс материалы
ретінде шығарылды және пайдаланылды.
• .
.

• Сур.Стремендік ою-
Сур. Тан уақытының қытайлық өрнегін қайта құру.
үзеңгісі
• Аңыз:Орта ғасырларда біздің батырларымыз
Моңғол әскерлерімен шайқасқан . Олар
оларды жауға лақтырды. Батырлармен
тасталған тастар жерге еніп, "чаатас" –
соғыс тастары деп атала бастады
Қорытынды
• Киселев С.В. Древняя история Южной Сибири.
М., 1951; Кызласов Л.Р. Древнехакасская
культура чаатас VI–IX вв. // Археология СССР.
Степи Евразии в эпоху средневековья. М.,
1981.
• В. Я. Бутанаев, И. И. Бутанаева «Мы родом из
Хонгорая. Хакасские мифы, легенды и
предания», 2010 г. С. 73.

Ұқсас жұмыстар

Баспасөз тілі мәдениеті

Ұйымның корпоративтік мәдениеті

Корпоративтік мәдениет

Шығыс евразия қола дәуірі

ҚАЗАҚ МӘДЕНИЕТІ НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА

ОРТА АЗИЯ, КАВКАЗДЫҢ ҚОЛА ДӘУІРІ МӘДЕНИЕТТЕРІ

Пәндер