Экзогендік процестер

Орындаған; Сұлтанғали Ж. Шынжырхан Ш. Раманқұл А.

Тексерген: Кожахметова ү.

Экзогендік геологиялық үдірістер, атауы айтып тұрғандай, Жер планетасына сырт кеңістіктен, яғни ғарыш әлемінен келетін күштер әсерінен туындайды. Бұл күштердің негізгілері- ғарыштық гравитациялық энергия және Күн энергиясы.

Экзогенді процестердің негізгі өкілдері

Морылу

Аккумуляция

Денудация

Морылу-физикалық, химиялық және органикалық агенттер әсеріненжер бетіндегі және жер бетіне жақын орналасқан деңгейлердегі тастақ та берік тау жыныстармен минералдардың бөлшектенуін, бөлшектенген таужыныстардың одан әрі босаңсуын, олардың химиялық өзгерістерге ұшыратуын туындататын біршама күрделі үдеріс. Бұл үдерісті жоғарыда аталған агенттердің таужыныстарға тигізер әсері тұрғысынан алғанда мору терминін алған дұрыс, ал сол агенттер әсерінен туындайтын таужыныстармен минералдардағы өзгерістер тұрғысынан алғанда морылу терминін алған дұрыс болады.

Денудация- морылу және бұзылу өнімдерінің, яғни морылуға ұшыраған тастақты таужыныс бөлшектерінің, олардың ірілі-ұсақты кесектері мен түйірлерінің, жекелеген минералдарының, жербедердің көтеріңкіаймақтарынан ойыс аймақтарға қарай тасымалданып кетуіне байланысты сол көтеріңкі аймақтардың бірте-бірте аласаруы, яки мүжілуі, сөйтіп ұдайы жазық бедерге айналуға тырысуы. Денудация негізінен құрлықтар өңірінде көрініс береді.

Эолдық процестер

Эолдық процестер - жел әрекетінен пайда болатын бедер түзуші процестер: кұмның ұсақ түйіршікті фракцияларының үрленуі (дефляциясы), қайта үрленуі және эолдық материалдардың (негізінен, құмның) бастапқы шөккен жерінен біраз қашықтыққа орын ауыстыруы есебінен ұшуы. Эолдық процестер, негізінен, шөлдерде болады, бірақ құрғақ және қоңыржай ылғалды атыраптарда, басқа географиялық зоналарда да (теңіздер мен көлдер жағалауларында, өзен террасаларында және т. б. ) байқалады.

жел әрекеттерінің қарқынды түрде жүзеге асу аймақтары: кең көлемді шөл және шөлейт белдемдері, теңіз бен көлдің аккумуляциялық жағалары және өзен аңғарларының құм материалы шоғырланатын бөліктері.

Жалпы эолдық процестер мынадай түрлерге бөлінеді:

1. дефляция (лат. deflare - үрлеу) - желдің әрекетінен борпылдақ материалдарды үрлеп ұшыруы;

2. корразия (лат. corrasus - қыру, жону) - желдің әрекетінен ұшатын қатты құм бөлшектері мен түйірлер арқылы таужыныс механикалық әсер етуі: қажап бұзу, өңдеу тегістеу, тесу;

3. эолдық материалды тасымалдау және шоғырлап шөгуі. Желдің жылдамдығы мен жел арқылы ұшқан топырақ бөлшектерінің арасында тікелей байланыс бар. Желдің қозғаушы күші оныңжылдамдығына тура пропорционалды болады.

Эолдық қала

Флювиалды процесс

Флювиалды (лат. fluvius-өзен, ағын) құрлықтағы тұрақты және уақытша су ағындарының әсерінен пайда болатын процестер мен жер бедерінің формалары. Флювиалды рельеф түзілу-планетамыздың рельефінің дамуының литодинамикалық факторларының бірі.

Жер үсті ағын суларының қозғалысы үлкен геологиялық жұмыстарды жүргізеді. Судың салмағы көп болған сайын, борпылдақ материалдың көлемі соншалықты көп болады, ол үлкен геологиялық жұмыс жасайды. Жер үсті ағын сулары жер бетін айтарлықтай өзгертетін күшті геологиялық фактор болып табылады. Геологиялық әрекеті шайылудан, тау жыныстарының бұзылу өнімдерін тасымалдаудан және осы өнімдерді шөктіруден (шоғырлануынан) құралады.

Криогенді процестер

Криогенді процестер-оларды теріс температураға дейін салқындату, қату және еріту нәтижесінде п. пайда болатын физикалық және физикалық-химиялық процестердің жиынтығы. К. п. -ға п. жарылуы; п. ылғалдың көшуі және қату кезінде топырақ массаларының орын ауыстыруы; тас көпбұрыштар, қазандар, торлар және т. б. құрылымдық - полигондық түзілімдердің қалыптасуымен ілесе жүретін топырақ массасынан п. бетіне шағылтасты немесе галечникті итеру және оларды бет бойынша қайта бөлу; аязды-тоған шоғыры және т. б. жатады.

Аридтік процестер

Аридтік жер бедері - шөлдерге, шөлейттерге және құрғақ далаларға тән жер бедерінің түрі. Эолдық әрекеттердің, үгілудің, жазықтық шайылудың, мезгілдік ағын сулардың және т. б. әсерінен қалыптасады. Қыраттарға, үстірттерге, тауалды өңірлер мен тауларға аридтік денудация және эрозия пішіндері, ойпаттар мен жазықтарға тастақты шөлдердің әр түрлі түрлері, сорлар мен көл ойпаңдары, тақырлары бар бедердің эолдық пішінді құмды шөлдері (шағылдар, қырқалы және ұяшық құмдар) тән.

Қорытынды

Жер қыртысы барлық уақытша сыртқы (экзогендік) күштердің әсерінде болады. Бұл күштер жердің құрылымын, құрамын және формасының өзгеруіне алып келеді. Бұларға ағын сулар, теңіздер, мұздар, көлдер мен желдер жатады.

1. Ағын сулардың әсері

әртүрлі формадағы және өлшемдегі жыралар, арқалықтар, шатқал сайлар, өзен арналары, жыралар.

Делювиальдық шөгінділер

Сел тасқындары.

Аллювиалдық шөгінділер. Бұл шөгінді грунт өзеннің жоғары жағынан тыс барлық жерінде ұшырайды.