Қызылорда қаласына 200 жыл

ҒЫЛЫМИ ЖОБА

Қызылорда қаласының тарихы

Перовск - 1853 жылы, қайтадан Ақмешіт - 1922 жылы, Қызылорда - 1925 жылы), әр кезеңде Сыр бойы атрабының әлеуметтік және мәдени орталығы болып қалыптасты.

Ақмешіт 1818 жылы Қоқан хандығы кезінде Сырдария бойында алғаш қорған ретінде салынған. Оныңішіндегі ақ кірпіштен өрілген мешіттің түсіне сай бекініс Ақмешіт деп аталды.

1853 жылғы 28 шілдеде Орынбор генерал-губернаторы В. А. Перовский Сыр қазақтарын қорғаудысылтауратып орыс әскерлерімен қамалға басып кіріп, қоқандықтарды қаладан қуып шығады. Қала Перовскаталып, 1867 жылы ол Сырдария уезінің орталығына айналады. Қалада 4 сыныптық мектеп, кірпіш зауыты, жел диірмен, ұста дүкендері жұмыс істей бастайды.

1905 жылы Орынбор - Ташкент теміржолы пайдалануға беріліп, қалада депо, вокзал үйлері салынды. Ал 1917 жылы 30 қазанда Перовскіде Кеңесүкіметі орнады. Жаңа үкімет үшін болған ұрыста А. Першин, Н. Шумилов, Н. Селиверстов тағы басқа жауынгерлер ерлік үлгісін көрсетті.

1922-1925 жылдары қала қайтадан Ақмешіт атанып, 1925-1929 жылдары Қазақстанның астанасына айналды. 1925 жылы қалаға Қызылорда аты беріліп, онда С. Сейфуллин, Б. Майлин, І. Жансүгіров сияқты белгілі қаламгерлердің туындылары сахналанып, М. Әуезовтың “Еңлік-Кебек” спектакліқойылды. Ал 1938 жылы Қызылорда облысы құрылды. 1960-70 жылдары қалада қатырма қағаз, аяқкиім, механикалық және күріш зауыттарыменқатар бірнеше фабрикалар іске қосылып, жаңадан салынған Гагарин, Титов елді-мекендері арқылы қала көлемі ұлғая түсті.

1980-90 жылдары қазіргі Абай даңғылы, Желтоқсан, А. Тоқмағамбетов көшелерінде сәнді үйлер, зәулім ғимараттар бой көтерді. Соңғы жылдарысалынған Ақмешіт, Мерей шағынаудандары, “Оңтүстікмұнайгаз” фирмасының әкімшілік үйі, Диагностикалық орталық, облыстық аурухананың жаңаүйлері қала ажарын аша түсті. Шетелдік компаниялардың Сыр бойының табиғи байлығын игеруі тұрғындардың әлеуметтік жағдайының жақсаратүсуіне ықпал ете бастады. Ежелгі Сыр бойында өмір сүрген данышпан Қорқыт баба, Жалаңтөс Баһадүр, Әйтеке би, Жанқожа, Бұқарбай, Тоғанасбатырлар мен Ұлы Отан соғысы кезіндегі Кеңес Одағының батырлары атанған 22 майдангер ерлеріміздің есімдері - ел мақтанышы. МұстафаШоқай, Темірбек Жүргенов, Ғани Мұратбаев сияқты қазақтың біртуар ұлдары мен даңғайыр диқан Ыбырай Жақаевтарды дүниеге әкелген де осы қасиетті Сыр топырағы. Олар - өлке тарихына енген, көше бойларындағы үйлерге жазылған биік тұлғалы қасиетті есімдер.

1997 жылдың 17 маусымында ҚР Президентінің өкімімен қаланың аты Кзыл-Ордадан Кызылордаға, ал Кзыл-Орда облысынан Кызылорда облысы болып өзгертілді.

Площадь перед железнодорожным вокзалом

Панорама города

Торговые ряды

Крепостные укрепления

Площадь перед железнодорожным вокзалом

вокзал

Қызылорда кіреберісі

Ақ маржандай күрішімен танымал қала

Олар жер еміп, маржандай күріш егіп, еліне еңбегімен танымал болған Балдырған Мұстапаева, Балапан Арзымбетова, Бексұлу Синаева, Райкүл Жалғасбаева, Рысты Өкшебаева, Нәзира Сейсеновадай қыздарының есімін ерекше ілтипатпен атайды.

Қызылорда- қазақтың бұрынғы астанасы

1925 жылы қалаға Қызылорда атауы беріліп, астана атанса, 1938 жылы Қызылорда облысы құрылған. Сыр өңірі бұл қалада атақты ақын-жазушылардың туындылары сахналанғанын, М. Әуезовтың «Еңлік-Кебегі» қойылғанын мақтанышпен айтады. Қорқыт баба, Жалаңтас Баһадүр, Әйтеке би, Жанқожа, Бұқарбай, Тоғанас батырлар, сондай-ақ қазақтың біртуар перзенттері Мұстафа Шоқай, Темірбек Жүргенов, Ғани Мұратбаевтардың есімдерін жас ұрпақ жадында ұстап, үлгі тұтады.

Қызылорда -білім мен ғылым ордасы

Қызылорда астана болған жылдары орта оқу және арнаулы оқу орындары, өнеркәсіп және ауылшаруашылық мекемелерімен қоса орталықтан ғылыми-зерттеу ғимараты қазақтың эпидемиология жәнек гигиена институтының негізінде егу лабораториясы дүниеге келді. Сондай-ақ, ең алғашқы рет қазақтың ғылыми-зерттеу, жер қыртысын зерттеу, қазақтың мал дәрігерлік-бактериологиялық және де басқа институттары өз жұмысын осы қалада бастаған.

Қаланың қазіргі келбеті

Бүгінде қаланың сәулеті ерекше айшықталып, зәулім ғимараттар мен құрылыстар салынды: аквасаябағы, әуежай ғимараты, Қорқыт ата ескерткішінің кешені, өкілетті үй, пирс. «Тағзым» алаңы, Орталық стадион, вокзал алдындағы алаңы мен теміржол вокзалының ғимараты, «Сарқырама» каналы, «Айтбай» мешіті, облыстық филармония ғимараты, «Рахат» дүкені, №2 орта мектебі, «Дельфин» жүзу бассейні және тағы өзге де ғимараттар қайта жаңартылды.

Қызылорда жайлы деректер

Территориясы 821 шаршы километр. Халық саны - 253 994 адам. Олардың 92 пайызы қазақтар. Өзге ұлттың басым бөлігін орыстар (10112), корейлер (6256), татарлар (1303), өзбектер (989), шешендер (400) құрайды. Қызылорда қаласының әкімшілік-аумағының құрамына 2 кент әкімшілігі мен 7 ауылдық округ кіреді.

Қызылорда қаласының қазіргі келбеті

Мұз айдыны спорт кешені

Евразия спорт кешені

ОМЦ Денсаулық орталығы

Ана мен бала орталығы

Айтбай мешіті

Ақмешіт мешіті

Қорқыт Ата кешені

Қызылорда әуежайы

Қызылорда вокзалы

Президентский парк

Кызылорда площадь

Кызылорда парк

Сыр бойының 4 батырына арналған ескерткіші

Жібек жолы сауда орталығы

Жайна сауда орталығы

Қызылорда жоғары оқу орыны

Н. Бекежанов театр

Асқар Тоқмағанбетов театр

Қызылорда қаласынан шыққан танымал әншілер мен спортшылар

Диас Бахраддин

Элизабет Тұрсынбаева

Рүстем Сыбай

Айбек Шаукилов

Илья Ильин

Мөлдір Жаңбырбай

Қызылорда қаласына 200 жыл

ҚЫЗЫЛОРДА ҚАЛАСЫНЫҢ 200 ЖЫЛДЫҚ МЕРЕЙТОЙЫ ТОЙЛАНУДА

27 қыркүйек - 10 қазан аралығында Сыр жұртшылығы Қызылорда қаласының 200 жылдық мерейтойын атап өтеді. 28 қыркүйек күні аймақта ҚР Мемлекеттік хатшысы Гүлшара Әбдіқалықова мен облыс әкімі Қырымбек Көшербаев, Ақтөбе облысының әкімі Бердібек Сапарбаев, академик Асқар Жұмаділдаев, ҚР Елтаңбасының авторы Жандарбек Мәлібеков, сондай-ақ, Сыр өңірінен шыққан танымал тұлғалардың қатысуымен мерекелік іс-шаралар өтті.

«Сыр сүлейлері» аллеясынан бастау алған мерекелік шаралар легі тұрғындарға ұлттық тағам түрлерінен дәм татқызған «Қауын-қарбыз», «Қымыз-шұбат» және «Бауырсақ» дәстүрлі фестивальдері, сондай-ақ, қолөнер бұйымдарының көрмесі, ұлттық спорт түрлерінен сайыстар, ұлттық-этнографиялық концерт ұйымдастырылды. Сонымен қатар, киіз үй қалашығында Елорданың 20 жылдығына арналған көрме мен сол жағалаудың даму жоспары, құрылысының үлгілері және макеттері, Ы. Жақаев атындағы ғылыми-зерттеу орталығы жайлы мәліметтермен таныстырылды.

Сондай-ақ, Сырдарияның сол жағалауынан пайдалануға берілетін алғашқы нысан - «Рухани жаңғыру» орталығы мен қалалық мұражай ғимаратының салтанатты ашылу рәсімі өтті. Бұл нысан 1925 жылы ұлттың ресми «қазақ» аталуы туралы тарихи шешім қабылданған Қазақ Орталық Атқару Комитетінің сызба-нұсқасы негізінде салынған.

Ұқсас жұмыстар

ТҮРКІСТАН - ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТАРИХИ ҚАЛАСЫ

Қызылорда қаласының құрметті азаматы

Аты әлемге мәшһүр жазушы. Ілияс Есенберлин 100 жыл

Оқушылар ақын, жазушы

Жарасқан Әбдірашев - қазақ ақыны

Күріш

Ар - намысым, қасіретім, қуанышым желтоқсан туралы

Қорқыт ата ескерткіші

Батыстағы қалалар

Сабақтың қортындысы

Пәндер