АРАЛ ТЕҢІЗІНІҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ АХУАЛЫ

Презентация қосу

АРАЛ ТЕҢІЗІНІҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ АХУАЛЫ
Арал теңізі - Қазақстан
мен Өзбекстан
шекарасында орналасқан
сутоған. Теніз ХХ
ғасырда ауданы жағынан
(68 мың ) әлемде
төргінші орында болған
болатын, бірақ 1960
жылдардан бастап
теңіздің суы азайып
келеді. Арал теңізі 1963
жылдардан бастап
тартыла бастады.
АРАЛ АПАТЫ
Арал апаты- Арал теңізінің тартылуына байланысты Орта Азия мен
Қазақстанның үлкен аймағындағы адамдарға, табиғатқа, өсімдіктер
мен жан-жануарлар дүниесіне келген экологиялық, әлеуметтік-
экономикалық 40 жылда сол өңірдегі суармалы жер көлемінің
ұлғаюы,суды қажет ететін кәсіпорындардың көбеюі, Арнасай,
Шардара, Сарықамыс сияқты көптеген жасанды су қоймаларының
пайда болуы - Арал айдынының аумағын, көлемін, тереңдігін азайтты.
Сөйтіп су тұздылығының артуы (1 литрде 35 мг, 1996) нәтижесінде
су түбіне шөккен тұз шөгінділері пайда болды. Көлемі 4 млн. гектарға
жуық жалаңаштанған теңіз түбінен көтерілген (жыл сайын теңіз
түбінен көтерілетін 70 млн тонна) улы шөгінділер тұзды шаңға
айналып, жайылымдар мен егістіктерді улап, үлкен апат әкелді.
Қазақстанның «Қызыл кітабына» енген жануарлардың кейбір түрлері
(итала қаз, бұлдырық, жидек, аралшағаласы, ондатр, т.б.) құрып кетті,
Арал апаты сол өңірдегі 60 мыңға жуық тұрғынының денсаулығына
зиянды әсерін тигізді.
АРАЛ ТЕҢІЗІ 1960-2014
АРАЛ ТЕҢІЗІНІҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ

АХУАЛЫ
Тұздың атмосфераға таралуы 6 - 7 есе өсті.
Арал өңіріндегі: жаз айларындағы ең жоғары температура орта есеппен 1,8
- 2,5-қа жоғарылады.
Сырдария атырауы мен Қазалыда жылдық орташа салыстырмалы ауаның
ылғалдылығы 15- 20%-ға, ал 1960 жылдан Арал қаласынданда 25- 30%-ға
азайды
1950 - 1590 ж. аралығында шаңды дауыл жиілігі 60 есе көбейіп, кеуіп кеткен
теңіз түбінен көтерілген тұзды шаң жылына 15 - 75 млн. тоннаға жетті. Жыл
сайын суғармалы жердің 1 га-сынан 15 т-дан 90 т-ға дейін тұз жиналды.
Тұзды шаңның көтерілуі атмосфераның бір тәуліктік радиация балансын 2 есе
азайтты.
Өсімдіктерге қонған тұзды шаң,оның биологиялық өнімділігін төмендетті
Арал теңізі мен Әмудария жане Сырдария өзендерінде 1963 жылға дейін
жылына 25-45 мың т балық ауланса, 1970-ж.-бұл көрсеткіш 15 мың 7, ал 1982
ж. су тұздылығының 12%-дан 40%-ға дейін өсуіне байланысты балық мүлдем
ауланбады.
Қазіргі арал өңірінде адамдардың денсаульғы күрт төмендеп кетті. Бұл
өңірде соңғы мәліметтер бойынша туберкулез, бүйрекке тас байлану, сарысу,
өкпе-тыныс еңірімен салыстырғанда жоғары көрсеткішті беріп отыр.
АРАЛ ТЕҢІЗІ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӨНІНДЕГІ КЕЛІСІМ

Арал
Арал теңізі
теңізі мәселелері
мәселелері жөніндегі
жөніндегі келісім
келісім ––
Қазақстан
Қазақстан Республикасының
Республикасының Президенті
Президенті
Нұрсұлтан
Нұрсұлтан Назарбаевтың
Назарбаевтың ұсынысымен
ұсынысымен Орталық
Орталық Азия
Азия
елбасыларының
елбасыларының 1993
1993 жылдың
жылдың қаңтарында
қаңтарында Ташкент
Ташкент қаласында
қаласында
қабылдаған
қабылдаған шешімі
шешімі бойынша
бойынша 1993
1993 жылғы
жылғы 26 26 наурызда
наурызда
Қызылорда
Қызылорда қаласында
қаласында өткен
өткен Арал
Арал теңізі
теңізі мәселелері
мәселелері жөніндегі
жөніндегі
1-конференцияда
1-конференцияда жасалған
жасалған келісім.
келісім. Ол
Ол «Арал
«Арал теңізі
теңізі және
және
Арал
Арал аймағы
аймағы мәселелерін,
мәселелерін, экологиялық
экологиялық сауықтыруды,
сауықтыруды,
аймақтың
аймақтың әлеуметтік
әлеуметтік –– экономикалық
экономикалық дамуын
дамуын қамтамасыз
қамтамасыз етуді
етуді
бірлесіп
бірлесіп шешетін
шешетін ортақ
ортақ шаралар
шаралар туралы
туралы Келісім»
Келісім» деп
деп аталды.
аталды.
Келісімге
Келісімге Қазақстан
Қазақстан Республикасының
Республикасының Президенті
Президенті Н.Ә.
Н.Ә.
Назарбаев,
Назарбаев, Қырғыз
Қырғыз Республикасының
Республикасының Президенті
Президенті Ақаев,
Ақаев,
Тәжікстан
Тәжікстан Республикасы
Республикасы Жоғарғы
Жоғарғы Кеңесінің
Кеңесінің төрағасы
төрағасы Э.Ш.
Э.Ш.
Рахмонов,
Рахмонов, Өзбекстан
Өзбекстан Республикасының
Республикасының Президенті
Президенті И.А.
И.А.
Каримов,
Каримов, Түрікменстан
Түрікменстан Президенті
Президенті С.А.
С.А. Ниязов
Ниязов қол
қол қойды.
қойды.
АРАЛ ТЕҢІЗІ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӨНІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТАРАЛЫҚ
КЕҢЕС

Арал
Арал теңізі
теңізі мәселелері
мәселелері жөніндегі
жөніндегі мемлекетаралық
мемлекетаралық кеңес'–
кеңес'– Арал
Арал
мәселелерімен
мәселелерімен айналысатын
айналысатын Орталық
Орталық Азия
Азия елдері
елдері (Қазақстан,
(Қазақстан,
Өзбекстан,
Өзбекстан, Қырғызстан,
Қырғызстан, Түрікменстан)
Түрікменстан) Елбасылары
Елбасылары кеңесінің
кеңесінің
атқарушы
атқарушы органы.
органы. 1993
1993 ж.ж. 26
26 наурызда
наурызда Қызылорда
Қызылорда қаласында
қаласында
құрылған.
құрылған. Кеңеске
Кеңеске Орталық
Орталық Азияның
Азияның әр
әр республикасы
республикасы үкімет
үкімет
басшыларының
басшыларының орынбасарлары
орынбасарлары бастаған
бастаған 5 5 адам
адам және
және бақылаушы
бақылаушы
ретінде
ретінде Ресей
Ресей Федерациясының
Федерациясының өкілдері
өкілдері енді.
енді. Мемлекетаралық
Мемлекетаралық кеңесті
кеңесті
әр
әр жылда
жылда Орталық
Орталық Азия
Азия елдерінің
елдерінің біреуі
біреуі алфавит
алфавит тәртібі
тәртібі бойынша
бойынша
кезекпен
кезекпен басқаратын
басқаратын болып
болып шешілді.
шешілді.
Алғашқы
Алғашқы кезек
кезек Өзбекстан
Өзбекстан Республикасына
Республикасына берілді.
берілді. Кеңес
Кеңес өзінің
өзінің
атқарушы
атқарушы комитетін,
комитетін, сусу мәселелері
мәселелері жөніндегі
жөніндегі әлеуметтік-
әлеуметтік-
экономикалық,
экономикалық, ғылыми-техникалық
ғылыми-техникалық және және экологиялық
экологиялық дамудаму жөніндегі
жөніндегі
комиссияларын
комиссияларын бекітті.
бекітті. "Сырдария"
"Сырдария" және
және "Әмудария"
"Әмудария" алабының
алабының сусу
шаруашылығы
шаруашылығы басқармаларын
басқармаларын Кеңестің
Кеңестің сусу моселелері
моселелері жөніндегі
жөніндегі
комиссиясы
комиссиясы басқаратын
басқаратын болды.
болды. Кеңес
Кеңес өз
өз жұмысын
жұмысын "Халықаралық
"Халықаралық АралАрал
қорымен"
қорымен" және
және Дүниежүзілік
Дүниежүзілік банкпен
банкпен бірлесе
бірлесе отырып
отырып жүргізеді.
жүргізеді.
АРАЛ ТЕҢІЗІН САҚТАУ ЖӨНІНДЕГІ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ
ШАРАЛАР

Арал
Арал теңізін
теңізін сақтау
сақтау жөніндегі
жөніндегі халықаралық
халықаралық шаралар,
шаралар, Арал
Арал апатынан
апатынан зардап
зардап
шеккен елдер басшыларының іс-қимылдарына көмектесуге
шеккен елдер басшыларының іс-қимылдарына көмектесуге бағытталған бағытталған
алғашқы
алғашқы халықаралық
халықаралық келісім
келісім 1990
1990 жылдың
жылдың 24–26
24–26 қаңтарында
қаңтарында БҰҰ-ның
БҰҰ-ның
қоршаған
қоршаған орта
орта Бағдарламасының
Бағдарламасының (ЮНЕП)(ЮНЕП) ұсынысымен
ұсынысымен жасалды.
жасалды.
Бұл
Бұл халықаралық
халықаралық құжат
құжат «Арал
«Арал теңізін
теңізін сақтауға
сақтауға арналған
арналған нақтылы
нақтылы іске
іске
дайындыққа
дайындыққа қатысу»
қатысу» деп
деп аталды.
аталды. 1990
1990 жылғы
жылғы 11–12
11–12 қарашада
қарашада Хаттамаға
Хаттамаға қол
қол
қойылып, келісім заңды түрде бекітілді. Келісім бойынша дүниежүзілік
қойылып, келісім заңды түрде бекітілді. Келісім бойынша дүниежүзілік
дәрежедегі
дәрежедегі оқымыстылар
оқымыстылар мен мен мамандардың
мамандардың қатысуымен
қатысуымен «Диагностикалық
«Диагностикалық
құжат»
құжат» жасалды.
жасалды. Бұл
Бұл үлкен
үлкен ғылыми-тәжірибелік
ғылыми-тәжірибелік зерттеу
зерттеу Арал
Арал апаты
апаты
кеселінің
кеселінің бетін ашып берді, нақтылы іске бағдарлама жасауға себін
бетін ашып берді, нақтылы іске бағдарлама жасауға себін тигізді.
тигізді. «
«
Диагностикалық
Диагностикалық құжат»
құжат» 1992
1992 ж.
ж. 44 тамызда
тамызда ЮНЕП-тің
ЮНЕП-тің басқаруымен
басқаруымен Женева
Женева
қаласында бекітілді, оған Қазақстан Республикасы атынан Ұ.Қараманов,
қаласында бекітілді, оған Қазақстан Республикасы атынан Ұ.Қараманов,
К.Салықов,
К.Салықов, Н.Мұқитанов
Н.Мұқитанов қолқол қойды.
қойды. Келесі
Келесі сатыда
сатыда Дүниежүзілік
Дүниежүзілік Банк
Банк пен
пен
ЮНЕП,
ЮНЕП, ПРООН,
ПРООН, ЮНЕСКО,
ЮНЕСКО, т.б.
т.б. мекемелер
мекемелер қосыла
қосыла отырып,
отырып, Орталық
Орталық Азия
Азия
елдерінің мемлекетаралық кеңесінің және халықар. Арал
елдерінің мемлекетаралық кеңесінің және халықар. Арал қорының қорының
басшылығымен
басшылығымен «Арал
«Арал теңізі
теңізі мәселелеріне
мәселелеріне нақтылы
нақтылы көмек
көмек бағдарламасын»
бағдарламасын»
іске
іске қосты.
қосты. Бұл
Бұл тарапта
тарапта 7 7 бағдарлама,
бағдарлама, 18 18 жоба
жоба жасалып,
жасалып, ауқымды
ауқымды жұмыс
жұмыс
қолға алынды.
қолға алынды.

Ұқсас жұмыстар

АРАЛ АПАТЫНА СЕБЕП БОЛҒАН ФАКТОРЛАР

Каспий теңізінің табиғи су қоймасына жалпы сипаттама

Барсакелмес қорығы

Қазақстанның экологиялық апаты

Семей ядролық полигоны ауданында

Арал теңізінің экологиялық проблемасы

Пәндер