Антидене түзу

Тақырыбы: Антидене. Антидене түзу.

СӨЖ

Орындаған: Уалихан Ж. Ш

Тобы: ВС- 505

Тексерген: Зайнеттинова Д. Б

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

Аграрлық факультет

Ветеринариялық санитария

Жоспар

Кіріспе:

Негізгі бөлім:

1) Антидене

2) Антидене түзу

3) Аллергиялық реакциялар

Қорытынды

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

Кіріспе

Антиденелер - организмнің жұқпалы аурулардың қоздырғыштарына және генетикалық тұрғыдан алғанда бөгде заттарға қарсы бағытталған маңызды қорғаныс факторлары. Антиденелер организмнің лимфоидты торшаларының антигендерге қарсы түзейтін ерекше ақзаттары болып табылады. 1964 жылдан бастап антиденелер иммуноглобулиндер деп атала бастады.

Антидене дегеніміз не?

Антиденелер қан сарысуының ақуыздарының гаммаглобулин бөлігіне жатады. Гаммаглобулиндер қан сарсуының барлық ақуыздарының құрамының 15-20 пайызын құрайды, салмағы 10-20 гр жетеді. Антиденелер иммундық жауаптың себебінен пайда болғандықтан оларды - иммундыглобулиндер деп атайды. Олардың халықаралық белгісі Ig. Сонымен, антидене дегеніміз - антигендерге жауап ретінде түзілетін, антигендермен спецификалық байланысқа түсетін мүмкіншілігі бар, көп түрлі иммунологиялық жауап қайтаруға қатынасатын гаммаглобулиндер. Антиденелерді В-лимфоциттер және олардан тараған плазматикалық жасушалар бөліп шығарады.

Иммундыглобулиндер рецепторлық молекулалар түрінде иммунды жауапты жасушалар мен миеломдық ақуыздарды мекендеп, организмде айналып жүреді. Айналыста жүретін антиденелердің екі түрі бар˸ қансарысулық және секреторлық. Иммундыглобулиндердің қатарына Бенс-Джонсон ақуыздары да жатады. Олар иммундыглобулиндердің бөлшектері болып миеломалық ауру кезінде мол қорытылып шығарылады.

Иммуноглобулиндер микробтарды немесе бөгде жасушаларды тұмшалап, оларды фагоцитозға дайындайды, вирустар мен токсиндерді залалсыздандырады, антигенмен жабысқаннан соң комплемент жүйесін іске қосады.

Антиденелер қорғаныс механизмінің тиімді факторлары бола тұра, кейде аутоиммунды аурулардың, анафилаксияның, атопиялық құбылыстардың негізгі себебі болып табылады.

Антиденелердің түзілу теориясы

Антиденелердің түзілуін түсіндіретін теорияларды шартты түрде инструктивті жэне селективті топтарға жіктеуге болады. Бірінші топқа Н. Ф. Гамалеяның "таңба" (1928), Ф. Гауровиц пен Л. Полингтің "тікелей матрица" (1937) жэне Ф. Бернет пен И. Феннсрдің "жанама матрица" теориялары (1949), ал екінші топка П. Эрлихтің "бүйір тізбектер" (1898), Н. Ерненің "табиғи сұрыптау" (1955) және Ф. Бернеттің "клональді-селекциялық" теориялары (1964) жатады.

"Танба теориясы" бойынша жасуша арқылы өткен антиген оның ішінде балауызға немесе сургучка басқан мөр сиякты өз ізін қалдырады. Жасушадан бөлініп шыққан мүндай танбалар өздерін қалыптастырған антигендермен байланысқа түседі.

"Тікелей матрица" теориясы бойынша антиген антиденелерді жасап жатқан жасушалардың ішіне еніп, иммуноглобулин моолекуласының түзілуіне керекті матрица қызметін атқарады. Олардың ойынша антиденелер бір-бірінен тек полипептидтік тізбектерінің конфигурациясы бойынша, басқаша айтканда ширатылу тәртібімен ажыратылады. Антигеңдер құрастырылып жатқан антиденелердің шеткі ІЧ-амин кышқылдарының конфигурациясын өзінің детерминанталарына үйлесімді етіп өзгертеді. Антидене антигеннен босап, қан ағымына енеді, ал антиген иммуноглобулиндердің жаңа молекулаларын жасауға кіріседі. Алайда, бұл теория иммунологиялық толеранттылықтың қалыптасу зандылыктарына, антиген мен оған қарсы түзілген антиденелердің сандық жағынан сәйкес келмеуіне түсініктеме бере алмады және антигеннің жасуша ішінде аз уақыт аралығында ғана өндеуден өте алу мүмкіндігіне қайшы келді.

Ал, енді иммунитегтің негізгі феномендеріне түсініктеме бере алатын Ф. Бернеттің клональді-селекциялык теориясын қарастырайык. Ғалымның болжауынша лимфоидты жасушалардың популяциясы генетикалық түрғыдан алғанда біркелкі болмайды, яғни В-лимфоциттерінің әр клоны нақты бір антигенге ғана үйлесімділігі бар антиденелерді жасап шығаруға бейімделген. Бөгде заттың денеге енгеннен соң антигенге үйлесімділігі жоғары лимфоциттің клоны шапшаң көбейе бастайды. Мұндай клонның жасушалары кейіннен антидене синтездейтін плазмоциттерге айналады.

Ф. Бернет теориясының негізін төрт ереже қалайды.

1. Лимфоидты ұлпада жасушалардың көптеген популяциялары болады. Ғалымның есебі бойынша адам организмінде лимфоидты жасушалардың саны 1012 жетеді. Әр клонның жасушалары иммуноглобулиндердің бір ғана вариантын жасап шығарады.

2. Мутацияға ұшыраған клондардың лимфоидты жасушаларының гетерогенді популяциялары иммуноглобулиндердің әртүрлі вариантгарын жасап шығарады. Иммуноглобулиндердің нақты бір антигенге үйлесімділігіне клонның генотипі жауапты болады. Ф. Бернеттің жорамалдауынша антигендердің жалпы саны 10 000 жуық болуы мүмкін. Бұл жағдайда лимфоидты популяцияларда белгілі бір антигенге антиденелерді түзуге алдын ала бейімделетін 10 000 клон болуы керек.

3. Антигендердің аз мөлшері өз клонының көбеюіне жэне антидене өндіруші жасушаларға айналуына ықпалын тигізеді. Бұл клонның пролиферациясының нәтижесінде бірнеше күн ішінде көптеген антидене өндіруші жасушалар пайда болып, антиденелер қан ағымын канықтыра бастайды.

4. Антигеннің көп мөлшері өзіне қарсы антиденелерді түзуге алдын-ала бейімделген жасушалардың клонын жойып жібереді. Бұл мәселе эмбриональдік кезеңде организмнің өз антигендеріне қарсы бағытталған лимфоидты жасушалардың талкандалуына әкеледі.

"Табиғи сұрыптау" теориясының авторы Н. Ерненін жорамалдауынша антиген антидененің түзілуіне керекті матрица бола алмайды. Антигеннің міндеті - организмдегі әртүрлі антигендерге қарсы пайда болған табиғи антиденелерді сұрыптаудан өткізу. Айталық, антиген денеге енгеннен соң өзіне үйлесімді антиденені тауып алып, олармен байланысқа түседі. Бұл кешен фагоциттермен жұтылып, кейіннен антиденелерді жасай алатын иммундық жауапқа құзыретті жасушалардың ішіне енеді. Бұл теория бойынша антиген тек сұрыптаушының рөлін ғана атқарады, сондықтан да ол иммунологиялык толеранттылықтың феноменін, организмнің өз антигендерін басқалардан ажырата алу қабілетін түсіндіре алмады.

"Жанама матрица" теориясының авторлары антигеннің детерминанталары лимфоциттің ДНҚ немесе РНҚ-на әсер ете отыра, олардың өзін-өзі реттеуші нуклеопротеидті құрылымын езгеріске ұшыратып, өздеріне үйлесімді антиденелерді тудырады деп есептеген. Бұл теорияның негізінде кейіннен Н. Ерненің "табиғи сұрыптау" теориясы пайда болды.

"Бүйір тізбектері" теориясы иммунологияның ғылым ретінде калыптаса бастаған кезеңінде пайда болды. П. Эрлихтің пікірінше антиген жасуша бетіндегі өзіне үйлесімді антиденелік рецепторларды - бүйір тізбектерді таңдап алады. Кейіннен бұл рецепторлар жасушадан ажырап, қан айналымына енеді. Бүйір тізбектерінен айырылған жасушалар олардың орнын толтыру мақсатында рецепторларды көп мөлшерде жасап шығара бастайды. Бұл жағдай қан айналымында рецепторлардың сан жағынан өсуіне әкеледі. Міне осындай бос рецепторларды П. Эрлих антиденелер деп атаған. Бірақ, жасушаларда кез келген антигендерге үйлесімді рецепторлардың бар болуын кейінгі зерттеулер растаған жоқ. Сонымен қатар бұл теория иммунды жауаптың ұзақтылығын жәнс антигенмен екінші рет кездескен иммундық жүйенің анамнестикалық реакцияларының табиғатын түсіндіре алмады.

Антидене атқаратын қызметі

Антиденелерді ажырату әдісі

Антиденелерді ажырату мақсатында жоғары жылдамдықты центрифугалау әдісі қолданылады. Бұл тәсіл бойынша протеиндердің седиминтация (шөгу) жылдамдығы Сведбергтің (S) бірлігімен өлшенеді.

Центрифугалау нәтижесінде антиденелер екі негізгі топқа бөлінеді: шағын молекулалы антиденелер - 7S және үлкен молекулалы антиденелер 19S.

Бірінші топтың антиденелері электроффееграмманың гамма - глобулиндік, ал екінші топтағылар бета - глобулиндік фракцияларында болатындығы анықталды.

Антидене түрлері

Антиденелердің молекуласында антигендермен байланысқа түсе алатын белсенді орталықтары орналасқан. Олардың саны антидененің валенттігін сипаттайды. Осыған байланысты антиденелердің толық және толымсыз түрлері белгілі.

Екі немесе он валентті толық антиденелер өз антигендерімен әрекеттескенде аспапсыз көзбен көрінетін агглютинация, лизис, преципитация феномендерін тудыра алады.

Толымсыз моновалентті немесе блокирлеуші антиденелер өздеріне телімді антигендермен әрекеттескенде көзге ілінер ешбір нышан байқалтпайды. Мұның себебі - толымсыз антиденелер антигендік бөлшектерді ірі конгломераттарға біріктіре алмайды. Толымсыз антиденелерді анықтау үшін арнайы серологиялық реакциялар ұсынылған.

Иммуноглобулин құрылысы

Иммуноглобулиндердің молекуласының құрылысы Г. Портер мен Дж. Эдельманның жүргізген ғылыми жұмыстарының арқасында анықталды. Оларға осы еңбектері үшін 1972 жылы Нобель сыйлықтары берілді.

Иммуноглобулиндер екі ауыр және екі жеңіл полипептид тізбектерінен құралған.

Ауыр немесе H-тізбегінің молекулалық салмағы орта есеппен алғанда - 5 Д, ал жеңіл немесе L-тізбегінікі 25000 Д тең. Сонымен тұтас иммуноглобулиннің молекулалық салмағы 15 құрайды.

Иммунохимиялық зерттеулердің көмегімен Н-тізбегінің 5 түрі ажыратылды: гамма, мю, альфа, дельта, эпсилон.

Иммуноглобулиндердің жеңіл тізбектері барлық кластар мен класс тармақтары үшін біртектес болып келіп, тек аминқышқылдарының алмасу тәртібі бойынша ғана каппа және лямбда типтеріне ажыратылады.

Иммуноглобулиндердің ауыр тізбектері өзара және жеңіл тізбектермен дисульфидтік байланыста болады.

Иммуноглобулиндердің L- және Н-тізбектерінің амин қышқылдарының тұрақты тізбектерінен тұратын константты С-аймағы және амин қышқылдарының жүйелігі өзгеріске ұшырап отыратын вариабелді немесе өзгермелі V аймағы болады. Дисульфидтік байланыстар иммуноглобулин молекуласының тізбектерінің арасында ғана емес, сонымен қатар тізбектерінің ішінде де болып, полипептидтердің жекеленген бөлімдерін бір-бірімен байланыстырады.

Жеңіл полипептидтердің константты бөліктерінің домендері L-тізбектерінің атигендік айырмашылықтарын айқындайды, ал ауыр полипептидтердің бастапқы бөлігі класс тармақтарына жататын иммуноглобулиндердің антигендік өзгешеліктерін айқындайды.

Иммуноглобулин молекуласының құрылымы

Антиденелердің қасиеттері

Антиденелер әртүрлі физикалық, химиялық, биологиялық, антигендік қасиеттерді иемденген.

М-иммуноглобулині. Бұл класқа жататын иммуноглобулиндердің үлесіне Ig молекулаларының жалпы мөлшерінің 10 % тиеді. Молекулалық салмағы - 900 кД, седиментациясы 19S тең. IgМ жұлдыз тәріздес бес жаққа тарамдалған иммуноглобулиндердің бес молекуласынан құралған. М-класының антиденелерінің 10 белсенді орталары болғандықтан, олар агглютинация, преципитация опсонизация және лизис реакцияларында жақсы белсенділік көрсетеді.

М-иммуноглобулиндердің сарысулық және секреторлық түрлері бар. Иммуноглобулиндердің бұл тобы қанға енген микробтарға, әсіресе грам теріс бактерияларға күшті әсер етіп, фагоцитоз процесін жандандыра түседі.

G-, А-иммуноглобулині

Антиденелердің ең жақсы зерттелген класы. Молекулалық салмағы - 160 кД, седиментация константасы - 7S, ең көп мөлшері 12г/л қан сарысуында болады. Екі валентті болғандықтан, ол ерігіш антигендермен преципитация феноменін қалыптастырады. Корпускулярлық антигендерді агглютинациялау және опсонизациялау реакциялары осы антиденелердің көмегімен іске асады. Комплементті өз молекуласына байланыстырған иммуноглобулин антигенді еріту қабілетіне ие болады. IgG организмнің көптеген вирустық және бактериялық инфекциялардан қорғанысы кезінде маңызды рөл атқарады, токсиндерді жақсы бейтараптай алады.

А-иммуноглобулиннің де сарысулық және секреторлық түрлері болады. Сарысулық иммуноглобулиндердің молекулалық салмағы - 170 Кд, седиментация константасы - 7S. Оның үлесіне иммуноглобулиндердің 15-20 % тиеді. IgA преципитация және токсиндерді бейтараптау реакцияларында белсенділік көрсетпейді, комплементті өзара байланыстыра алмайды, ыстыққа төзімді болып келеді. Секреторлық IgA тыныс алу, ішек-қарын және несеп-жыныс жолдарының кілегейлі қабықтарының лимфоидты ұлпасы түзеді.

D-, Е-иммуноглобулині

D- иммуноглобулині. Қан сарысуындағы бұл класқа жататын антиденлердің үлесіне иммуноглобулиндердің жалпы мөлшерінің 1% ғана тиеді. Молекулалық салмағы - 160 кД, ал седиментация константасы - 7S.

IgD - ыстыққа төзімді, комплементтің белсенділігін альтернативті жолмен күшейте алатын, антивирустық қасиеті бар және ұлпалармен байланыса алмайтын антиденелер. Иммуноглобулин мөлшерінің адамның миелома ауруы кезінде көбеюі байқалған.

Е-иммуноглобулиннің молекулалық салмағы - 190 кД, ал седиментация константасы - 8, 5S, қан сарысуындағы концентрациясы орта есеппен алғанда 0, 25 мг/мл мөлшерінде болады. Ол - ыстыққа төзімсіз, комплементті байланыстыра алмайтын, бірақ ұлпа жасушаларымен берік байланысқа түсіп, сезімталдықтың шапшаң түрінің қалыптасуына қатынасатын иммуноглобулин.