Дозиметриялық аспаптар

Презентация қосу

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
Аграрлық факультет
Ветеринариялық санитария

СӨЖ
Тақырыбы: Радиометрия және дозиметрия
аспаптары, және олардың қолданылуы

Орындаған: Уалихан Ж.Ш

Тобы: ВС- 505
Тексерген: Рахимжанов Б.А
Жоспар
Кіріспе:
Негізгі бөлім:
1.Радиометрлік аспаптар
2.Радиометриялық аспаптардың қолданылуы және
құрылысы
3.Дозиметриялық аспаптар
4.Дозиметриялық аспаптардың қолданылуы мен
құрылысы
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
КІРІСПЕ
Радиометрлер (радиоактивтілікті өлшегіштер) – олар әр
түрлі беттердің, құрал – жабдықтардың, киімдердің, ауа
көлемінің негізінен альфа– және бета– бөлшектерін бөлетін
радиоактивті заттармен ластану деңгейін анықтауға және
сәуле көздерін табуға арналған. Радиометрмен аз деңгейдегі
гамма– сәулесін де өлшеуге болады.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
• Радиометрдің детекторлары
ретінде газды разрядты және
сцинтилляциялық
есептегіштер пайдаланады.
• Бұл аспаптар ең көп
таралған және кеңінен
пайдаланылады. Оларға бета
– гамма радиометрлер “Луч
А” (1-сурет), ДП-100М,
РПС-2-03А, Т және т.б
жатады.
• Радиометрлерді негізгі екі
топқа бөліге болады:
тасымалданатын және 1-сурет
тұрақты (стоционарлық). [2]
Тасымалданатын (далалық) радиометрлердің көлемі кішкентай,
сондықтан оларды жеңіл ары-бері тасымалдауға болады. Бұл
аспаптардың қоректенуі батарейлерден, аккумуляторлардан және
айнымалы ток көзі жүйесімен қамтамасыз етіледі. Олар негізінен
әртүрлі заттардың беттерінің радиоактивті заттармен
ластануының қарқындылық мөлшерін анықтау үшін
пайдаланылады.
Радиометрлердің детекторлары ретінде газды разрядты және
сцинтилляциялық есептегіштер пайдаланылады. Бұл аспаптар ең
көп таралған және кеңінен пайдаланылады. Олар өлшеуді
стрелкалық аспаптардың көмегімен жүргізуге мүмкіндік беретін
жеңіл электронды қондырғылармен жабдықталған.
Детекторларды сәулелеген кезде көрсеткіш аспаптың
стрелкасының ауытқуы есептеу жылдамдығын имп/секундпен
есептейтін орташа мағынасын көрсетеді. Мұндай қондырғыларды
есептеу жылдамдығының өлшегіш немесе интенсиметрлер
есептегіш аспаптарға қарағанда төмен болады.[1,3]
Тасымалданатын радиометрлер

• 1. универсиалды бета- және гамма- радиометр «Луч А»
жатады, ол бета- және гамма- сәулелерін сапалық және сандық
түрде жеке – жеке анықтауға, сонымен қатар бета-
бөлшектерінің ағымының тығыздығын анықтауға арналған.
• Бета - гамма – радиометрлер ДП-5А,Б,В (2,3- сурет) жатады,
олар әртүрлі заттардың беттерінің бета ластану мөлшерін және
сәулелерді табуға арналған және оларды аз мөлшердегі гамма-
радиацияның деңгейін анықтауға пайдалануға болады.[2]

2-сурет
3-сурет
• Универсиалды радиометр РУП-1 жатады (3 -
сурет), ол әртүрлі беттердің альфа- және гамма-
сәулесінің доза қуаты мен жылулық және жылдам
нейтрондардың ағымының қарқындылығын
өлшеуге арналған. Ол үшін РУП-1 аспабы альфа-,
бета- және гамма- сәулелерін, сонымен қатар
жылдам және жылулық нейтрондарды табуға
арналған детекторлармен жабдықталған. РУП-1
радиометрінің өлшеу диапазоны сырттай альфа-
сәулесі бойынша 0,5 – тен 20000 бөлшек/минут
см2 – қа дейін, сырттай бета сәулесі бойынша 10-
нан 50000 бөлшек/минут см2-қа гамма- сәулесі
бойынша №1-ші штангалы датчик үшін 0,2-ден
1000 мкР/сек-қа дейін және ұзын кабельді датчик
үшін 2-ден 10000мкР/сек-қа дейін, ал жылулық
және жылдам нейрондар бойынша 20-дан
нейтрондар/сек. см2 –қа тең. РУП-1 аспабы
4-сурет. РУП-1
кернеуі 220В айнымалы ток көзінен және
тасымалданатын
тұрақты ток көздері – аккумулятордан немесе
универсиалды батарейлерден қоректенеді.[4]
радиометр
ДП-5 А,Б,В радиометр – рентгенметрінің құрылысы

• ДП – 5А, ДП – 5Б, ДП – 5В (5 - сурет)
доза қуатын өлшегіштердің
(рентгенметрлердің) барлық
модификацияларының жұмыс істеу
принциптері мен қолдану мақсаттары
бірдей, тек көрсетілген
модификациялардың айырмашылығы,
негізінен олардың конструкциялық
орындалуында және аздап электрлік
нобайында (схемаларында).
• Тасымалданатын ДП – 5А радиометр
– рентгенметрі гамма- сәулесін
бөлудің деңгейін және гамма- сәулесі
бойынша әртүрлі заттар мен 5-сурет. ДП – 5В
аймақтың радиоактивті заттармен рентгенометрінің жалпы
зақымданғанын анықтап өлшеуге көрінісі
арналған. [2,3]
Аспаптың негізгі бөліктері (5 - сурет):

• Жұмсақ кабелі Қорап (футляр)
бар зонд
(датчик)

Өлшегіш Телефон

Бұдан басқа жинақ құрамына аспапты салатын жәшік, оның
ішінде ұзартуға арналған штанга, қоректену қалыбы, қосалқы
бөлшектер жинағы және техникалық құжаттар жинағы кіреді.
• Аспаптың зондты болаттан жасалған цилиндр
түрінде болады. Оның ішінде сәуле қабылдау
детекторы, күшейткіш нормаға келтіргіш және
басқа да электр нобайының элементтері
орналасқан. Сәуле қабылдайтын детекторлар
ретінде СТС – 5 және СИ – 3БГ типтес
есептегіштер пайдаланылады.
• Болаттан жасалынған цинлиндрдің корпусында
бета- сәулесін анықтауға арналған ойық терезесі
болады. Ол терезеге суға төзімді
этилцеллюлозадан жасалған пленка жапсырылып
желімделген. Зондтың корпусына айналып
қозғалатын цилиндр тәріздес латуннан жасалған
экран орнатылған, оның да ойық терезесі бар.
ДОЗИМЕТРЛЕР
Иондағышсәулелердің дозасы мен қуатын өлшеуге
арналған құрылғы.
Жеке пайдаланатын дозиметрлар кішкентай көлемді
ионизациялық камералар немесе ішінде фото пленкасы бар
касеталар түрінде болады.
Олар белгілі бір уақыт аралығында өлшенген нәтижелердің
қосындысын жинақтайтын, жинақтаушы, тіркегіш
қондырғылармен қамтамасыз етіледі.
Дозиметрлар негізгі үш
бөліктен тұрады:
Электрлік қоректену көзі бар детектордан.
Дозиметр

Тұрақты Тасымалданатын

Жеке
дозиметриялық
бақылау
Дозиметриялық өлшем
• Радиация сәулесінің бір сәттегі мөлшері-
доза делінеді. Дозиметрия физикасы әртүрлі
сәулелерден биологиялық салдарын рентген
және гамма сәулелерімен салыстырады.
Дозиметриялық өлшем - рентген
сәулелерінің ықпалын өлшеудің
қажеттілігі. Иондандырушы сәулелердің сан
көлемі олардың пайда болу тиегіне
қарамастан сәулеленген заттардың
элементтеріне берілген энергияның олардың
массасына (салмағына) қатынасы ретінде
анықталады. Осы көрсеткішті сіңіріп
алынған сәуленің мөлшері деп аталады.
Жеке дозиметриялық бақылау
Дозиметриялық бақылау (орыс. Дозиметрический контроль) — жеке
құрамның радиоактивті сәулеленуін бақылау және әскери техниканың,
азыктүліктің, судың радиоактивті зақымдалу дәрежесін анықтау үшін
ұйымдастырылатын шаралар жүйесі. Оны дозиметриялық аспаптарды
колданып, радиациялық және химиялық барлау бөлімшелері, радиометриялық
лаборатория, химия нұскаушылары және арнайы дайындалған сарбаздар жүзеге
асырады
Дозиметрлік аспаптардың көпшілігі арнайы қолданылады, ол жеке
сәулелену түрлерін тіркеу тиімділігімен, сәулеленудің қарқындылығың өлшеу
диапазонымен және “қаттылықпен жүру” (ходом с жесткостью), яғни аспаптың
көрсетуі сәулелену энергиясына байланыстылығымен анықталады.
Әр түрлі сәулелену түрлерін тіркеу тиімділігі аспаптың
детекторына байланысты. Сәулеленуді өлшеу үшін ең
жарамдысы – ауасы ионданатын камераның қағидасына
негізделген аспаптар. β – ағындарын өлшеу үшін газды
разрядтайтын немесе сцинтилляциялық есептеуіштер
түріндегі аспаптар қолданылады. Нейтрондарды тіркеу
үшін бордан немесе кадмийден жасалған сүзгінің ішінде
орналасқан сцинтилляциялық детекторлар пайдаланылады
Конденсаторлы түрдегі ИДК дозиметрі
Рентген және гамма сәулелерін
жекелей бақылау кішкентай көлемді,
металдан немесе пластмассадан
жасалған ионизациялық
камералардың көмегімен
жүргізіледі.Дозиметрлердің жұмыс
істеу принципі, иондаушы
сәулелердің әсерінен, алдын –ала
зарядталған ионизациялық
камераның зарядының азайуына
негізделген.Жеке бақылау жүргізу
үшін бірден тура көрсететін (ДК-0,2,
ДП-22В,ДП-24, ИК-1) және бірден
тура көрсетпейтін (КИД-1, КИД-2)
дозиметрлері пайдаланылады.
Қабылданған дозаны, яғни потенциалдар айырмашылығының
өзгеруін кез- келген уақытта, микроскоптан көрінетін кварцтан
жасалған жіпшенің шкала бойынша жылжу жағдайына
байланысты жарыққа қарап анықтауға болады. Аспаптың шкаласы,
әрқайсысы 10мР болатын 20 бөліктен тұрады, демек оның өлшеу
диопазоны 0,02 –ден 0,2P-ге дейінгі мөлшерді құрайды. Дозаны
өлшеудің қателігі барлық диапазон бойынша ± 10 мР-нен аспайды.
Ластанудан сақтау үшін дозиметрдің төменгі беті шыны
тәріздес мөлдір қалпақшамен жабылған, оны тек дозиметрді
зарядтаған кезде ғана ашады. Дозиметрдің корпусында оны
киімнің қалтасына қыстырып қоятын, автоқаламның ұстатқышы
сияқты болады, соған байланысты дозиметрлер автоқаламға
ұқсайды.
Топтық радиациялық бақылауды жүргізу кезінде келесі
негізгі жағдайларды ескеру қажет:

топтық бақылау мақсатында қолданылатын аппаратура радиациялық –
технологиялық үрдістің міндеттеріне және нақты жағдайларына қатал
сәйкес келуі қажет;
жұмыс орындарын және көршілес бөлмелерді радиациядан қорғау
тиімділігін тексеру кезінде радиациялық техниканы пайдалану режимі,
олардың іс-жүзіндегі шынайы қолдану жағдайына сәйкес болуы қажет;
нысандағы радиация жағдайы туралы сенімді мәлімет алу үшін қанша
өлшеу жүргізу қажет болса, сонша жүргізу керек.
• Дұрыс ұйымдастырылған және жүйелі түрде жүргізіліп отыратын
топтық бақылау, иондағыш сәулеленуді пайдалану кезіндегі жұмыс
жағдайының қауіпсіздігін қамтамасыз ететін маңызды элементтерінің
бірі болып табылады [ 3]
Өнеркәсіп орындары, радиометриялық және
дозиметриялық қондырғылардың көптеген түрлерін
шығарды.
• Дозиметриялық аспаптардың классификациясы

ауаныңжәне
гамма
судың
радиоактивті
радиоактивті
азық-
заттармен
бөлшектермен
гамма-сәулелердің, түліктің
газдармен
ластанған
рентген нақты
уланған
және
белсенділігін
жазықтықтықтар
адамдардан
аэрозольдармен
сәулелерінің өлшеу
тарайтын
және нейтрон бетіндегі
ластану
аспаптары;
сәулелерді
дәрежесін
және
өлшеу
олардың
қондырғы
демін
ҚОРЫТЫНДЫ
Радиациялық гигиена қарапайым гигиеналық зерттеулермен қоса радиациялық
зерттеу әдістері пайдаланылады. Оларға зерттелетін контингенттердің қоршаған
ортаның еңбек және тұрмыстық жағдайын санитарлық тексеру, азық – түлік,
топырақ, су, ауа, құрылыс материалдарын, жұмыс бойынша лабораториялық –
сараптау әдістері; нақты өмірде және лабораторияда бақылау жіне зерттеу;
санитарлық – статистикалық зерттеу;болжам және кейбір мысалдарды шешу үшін
математикалық анализ жатады. Бұлармен қоса радиациялық гигиенада
радиохимиялық және дозиметриялық әдістер қолданылады. Көбінесе қазіргі кезде
көптеген радиацияланған заттарды қолданамыз және сонымен қоса иондаушы
сәулелерде бар, сондықтанда адам денсаулығы Қорыта келе айтқанда радиометрлер
бұл газды, сцинтилляциялық есептегіштер және басқа да детекторлары бар,
радиактивті препараттардың және иондаушы сәуле көздерінің активтілігін өлшеуге,
кванттар мен иондаушы бөлшектердің қарқындылығын немесе олардың ағымының
тығыздығын, заттардың бетінің радиоактивтілігін, аэрозольдардың, газдардың және
сұйықтардың меншікті активтілігін анықтауға арналған аспаптар болып табылады.
Радиометрмен аз деңгейдегі гамма- сәулесін де өлшеуге болады. на әсер тигізетін
заттардың дозасын білу үшін біз осындау әдістерді қолданамыз.
Пайдаланған әдебиет
• 1. Л.Ж.Гумарова «Радиобиология» Алматы.- 2011, 20-23 бет
• 2.Б.С.Имашева, Э.П.Мироедова «Радиобиология» Алматы,- 2014
Эверо, 24 бет.
• 3.Б.Ә.Төлеубаев «Радиациялық қауіпсіздік негіздер» Павлодар.- 2009,
22-26 бет
• 4. С.Ж.Стамбеков, В.Л.Петухов « Радиобиология » Семей,-2014 12-
17бет
• 5. А.Ж.Сахариянов ветеринариялық радиобиология Алматы.- 2013,
87-106 беттер

Ұқсас жұмыстар

Дозиметрлік құрал аспаптар

Қараюдың тығыздығы сәуле шығарудың жұтылған энергиясына пропорционал

Yрлемелі музыкалық аспаптар оркестрі

Жерге орналастыру саласындағы заманауи геодезиялық аспаптар

Қазақ музыка аспаптарының түрлері

Радиациялық, химиялық барлау және дозиметрлік бақылау приборлары

Гравирлі құралдар

Аспаптар теодолит

Орта Азия халықтарының аспаптары

Музыкалық аспаптар сататын «Музыка әлемі» дүкенін ашу бизнес-жопары

Пәндер