ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ ЖӘНЕ ТӘРБИЕ

Презентация қосу

ЭКОЛОГИЯЛЫҚ
ТӘРБИЕНІҢ
МАЗМҰНЫ МЕН
МІНДЕТІ
ОРЫНДАҒАН: ҚИЗАТ ЖАДЫРА
ҒЫЛЫМИ ЖЕТЕКШІСІ: СЕКЕНОВА Б.Б.
ЖОСПАР:
1. ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ
ЖӘНЕ ТӘРБИЕ
Қазіргі кезде айналадағы ортаны
қорғау мен табиғат байлықтарын Экологиялық білім мен тәрбие беру
тиімді пайдалану мәселесіне ерекше өзіне кешенді зерттеулерді талап
назар аударылып отыр. Ғылыми- етеді: біріншіден, табиғат пен қоғам
техникалық прогрестің қарқындап арасындағы қарым-қатынасты
дамуы биосфераға тікелей ықпалын қалыптастыру үшін көпшілікке
тигізіп, жер шарындағы экологиялық біртұтас ғылыми білім жүйесін беру;
жағдайдың күн сайын қиындап бара екіншіден, тұлғаның дүниеге деген
жатқанын көрсетіп отыр. Табиғат гуманистік көзқарасын тәрбиелеу;
байлықтарын қорғау және оны тиімді үшіншіден, экологиялық мәдениетті
пайдалану жөнінде алға қойылған дамыту; төртіншіден, қоршаған
маңызды міндеттердің бірі – ғылыми ортаны қорғауда белсенді бағытты
тұрғыда негізделген ұсыныстарды ұстау және алған білімді тәжірибе
жасау үшін табиғи экологиялық жүзінде іске асыру.
жүйені қосымша түрде терең оқып,
білу болып табылады.
Экологиялық білім берудің мақсаты мектеп
оқушыларының айналадағы ортаның жай-күйі Оқушылардың экологиялық сауатылығын,
үшін азаматтық борышын қалыптастыруды мәдениетін, танымдық белсенділігін арттыруға
қамтамасыз ететін ғылыми білім, шеберлік, мұғалімнің білімі мен педагогикалық шеберлігі
көзқарас пен сенім жүйесін орнықтыру болып үлкен ықпал етеді.
табылады. Экологиялық білім беру мен тәрбиелеудің
Экологиялық сана мен экологиялық мәдениетті міндеттеріне табиғат туралы, оның тұтастығы
мектеп жасынан қалыптастырып, кәсіпкерлік және қоғаммен бірлігі хақындағы ғылыми
және нарықтық шаруашылықтың негізделген білімді меңгеру; оған ықпал етуге
заңдылықтарымен оқушыларды міндетті түрде байланысты туындайтын практикалық шараларды
таныстыра отырып, экологиялық білім дәлелдеп, орнықтыру; қоғам мен адам үшін
негіздерін ұғындыру кезінде жеке тұлғаның табиғаттың құндылығы шексіз екенін ұғындыру;
шығармашылық ойлау қабілетінің дамуын табиғи ортада дұрыс жүріп-тұрудың нормаларын
қарастыру қажет. Экологиялық біліктілікті сақтау; табиғатпен сырласа білу қабілетін
терендетуге жаңа саналық деңгейде дамыту; табиғат пен қайта қоршаған ортаны
экологиялық тапсырмалар, шығармашылық жақсарту жөніндегі қызметті пәрмендірек
жұмыстар жүргізу, окушылардың өз бетімен ұйымдастыра түсу жатады. Міне, осы міндеттерді
ізденіп, жұмыстарына талдау жасауына өз шешу жастардың экологиялық білімін арттырып,
септігін тигізеді. олардың табиғатқа деген жаңа мәдени қарым-
қатынасын қалыптастыруға бағытталады.
И.Зверевтің пікірінше, экологиялық білімнің негізгі
А.Захлебный экологиялық мақсаты – оқушылардың табиғат ерекшеліктері,
бағдарлама жасауда оқушыны оған адамдардың қарым-қатынасы, экологиялық
оқыту мен тәрбиелеуде тұлға мәселелер және оларды өндірісте, тұрмыста
ретінде қалыптастыру оңтайлы шешу үшін теориялық білімдерді игерту.
факторларына көбірек көңіл бөлу Б.Лихачев экологиялық білім мен тәрбие беру
қажет деп санайды. әдістері мен формаларын шартты түрде бірнеше
топтарға бөледі. Ойлау мен танымды дамытудың
мектептік және мектептен тыс әдістері, бағытталған
тәжірибелік қызмет дағдылары мен біліктіліктерін
меңгеру, құқықтық жауапкершіліктің дамуы, т.б.
Экология – 200 жылдық тарихы бар жас ғылым. «Экология» ғылымы теориялық және тәжірибелік
Экология терминін неміс биологы Эрнест Геккель маңызы бар барлық ғылымның кешенді негізінде
(1968ж.) «Естественная история происхождения» атты тез дами бастаған салаға айналды. Экология
кітабында алғаш рет қолданған. Экология – «ойкос» дегеніміз – табиғатты пайдаланудың ғылыми-
деген грек сөзі, «үй, баспана» ұғымын білдіреді. теориялық негізі. Қазіргі заманғы ғылымда
Э.Геккельдің айтуы бойынша экология – зоологияның бір «экология» деген сөздің түсінігі түпкі биологиялық
тармағы, жанды мақұлықтардың органикалық ортамен мағынасымен шектелмейді. Қазір экология
өзара қатынасын зерттейді. табиғаттағы адамның мінез-құлқының жалпы
стратегиялық бағытын айқындауға
жұмылдырылып отыр. Сондықтан да жастарды
айналадағы табиғи ортамен тиімді байланыс
жасауға үйрету, оларда экологиялық саналы тәртіп
қалыптастыру жалпы білім беретін мектептердің
аса маңызды міндеттерінің бірі болып саналады.
Экологиялық білім беру мәселесі ұлттық
педагогиканың негізгі арқауы десек те
болады. Түркі жұрты табиғатпен тікелей
қарым-қатынаста өмір сүргендіктен,
табиғатқа деген қамқорлыққа үлкен
жауапкершілікпен қараса, ұлы ақын Абай
табиғаттың ерекше құбылыстарын өз
туындыларын арқау ете отырып, ұлттық
экологиялық мәдениеттің негізін қалады.
Ал ұлттық білімнің негізін салушылар
А.Байтұрсынов, М.Дулатов, М.Жұмабаев,
Ж.Аймауытов және тағы басқалар
қоршаған ортаны аялау, салауатты өмір
сүру салтын құрудың ғылыми алғы
шарттарын жасады.
1. Адамның табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ.
2. Табиғат жер байлығы,
Батырлар ел байлығы.
3. Адам мен табиғаттың тілдескені – өмірдің үндескені.
4. Су табиғаттың ажары.
5. Жауынмен жер көгереді,
Батамен ел көгереді.
Соңғы жылдары көптеген зерттеушілер Қазақстандық ғалымдардың ішінде Ә.С.
саналы экологиялық тәрбие беру Бейсенова, Ж.Ж. Жатқанбаев, Н.С.Сарыбеков,
мәселелерімен сусындап, бұл салада мектеп Ә.Б, Бірмағамбетов, К.Ж.Жүнісова, К. А.
алдында тұрған күрделі міндеттерді шешуге Сарманова, М. Н. Сарыбеков, А.Болтаев,
ат салысуда. Солардың бір тобы ТМД Н.Т.Тормансв, Ж.Б.Шілдебаев жәнс т.б. өз
елдерінің педагог-ғалымдары (И. Д. Зверев, еңбектеріндс окушылардың экологиялық білім-
А. Н. Захлебный, Н. А. Рыков, И. Т. біліктері мен дағдыларын қалыптастыру
Суравегина. А. П. Сиделъкоізский, И. Н. жақтарына баса назар аударды. Сонымен қатар,
Пономарева, Э. А. Тұрдықұлов, А. В. Усова, С.Орынбеков, Ө.Т. Танабасв, Д.Л.Жангелдина,
Б. Мырзахмедов және т.б.) экологиялық Р.Төлегенова т.б. ғалымдардың зерттеу
тәрбие берудің мақсат-міндеттері мен мазмұн жұмыстары әр пәндерді оқыту барысында
жүйесін жасаумен айналысты. Ал экологиялық тәлім-тәрбие берудің әдістемелік
окушыларға экологиялық тәрбие берудегі жолдары мен шарттарын қарастырады.
пәнаралық байланыстың алатын орны С.Л.
Рубинштейн, В.В. Давыдов, И.Я. Габеев,
Н.А. Каропа, В.П. Иоганзен, Б. Хандерсон-
Селлерс, X. Маркленд т.б, еңбектерінде
қарастырылған.
ТМД елдерінде әсіресе Ресей мемлекетінде 1994
жылдардан бері орта мектептерде экология арнайы курс
ретінде оқылып келеді. Мәселен И.Т. Суравина,
В.М.Сенкевич, Т.В.Кучер т.б. өз ғылыми-әдістемелік
шығармаларында оқушыларға экологиялық білім мен
тәрбие беруде «Қоршаған ортамен танысу»,
«Жаратылыстану» атты кіріккен (интегралды) курстарды
жүргізуді ұсынып, 5-6-сынып оқушыларына
«Жаратылыстану» пәнін оқытқанда әрбір оқу жылында
табиғат пен қоғам арасындағы қарым-қатынастар жайында
ұғындыруды жөн санайды. Ал, жоғарғы сынып оқушылары
үшін «Адам және қоршаған орта» кіріккен курсын
жүргізіп, онда «Адам экологиясы», «Өнеркәсіп
экологиясы», «Ауыл шаруашылығы экологиясы», «Қала
экологиясы» сияқты күрделі тақырыптарды қарастыру
қажеттігі туралы айтады. Бірақ, бұл ұсынылған үлгі
(модель) барлық мектептерде қолдануға келмейтінін
мектеп практикасы көрсетіп отыр.

Жоғары және орта оқу орындарында экологиялық білім
және тәрбие беру мәселелеріне көптеген ғалымдардың
ғылыми-зерттеу еңбектері арналған. Белгілі эколог-
ғалым академик Әлия Бейсенова мектептен бастап
жоғары оқу орындарындағы ұлттық экология
ғылымының жүйесін жасады. Сонымен қатар
экологиялық мәдениетті қалыптастыру Н.Сарыбековтың
еңбектерінде негізгі орын алады. Гуманитарлық-
экологиялық бағыттағы мектеп-гимназияның
экологиялық білім және тәрбие беру кешенін жасауда
Ресей ғалымдары Е.С.Сластенинаның, Н.А.Рыковтың,
А.И.Щербаковтың және қазақстандық ғалымдар
Ә.Бейсенованың, М.Сарыбековтың, Ж.Жатқанбаевтың,
Е.Мәмбетқазиевтің ғылыми ұсыныстарын, сонымен
қатар халықтық педагогика негізінде экологиялық
тәрбие беру мәселесі бойынша профессор С.Қалиев,
К.Қожахметов, К.Бөлеев және тағы басқа ғалымдардың
зерттеу жұмыстары мектептің оқу-тәрбие үрдісінде
пайдаланылды және оқушыларға экологиялық білім мен
тәрбие беруде Ы.Алтынсарин атындағы Қазақтың Білім
академиясының орта білім беру институтының әдіскер
ғалымдары ұсынған ғылыми тұжырымдамалары
басшылыққа алынды.
Интеграциялау ұстанымы экологиялық білім беруде
Экологиялық білімді жүзеге асыруда білім беру жаратылыстану пәндері (биология, химия, география,
аспектілерімен принциптерін сақтау керек. Олар негізінен, физика, т.б) мен гуманитарлық пәндер (әдебиет, тарих,
ғылымилық, байланыстылық, тепе-теңдік, қызығушылық, қоғамтану т.б) арқылы оқушыларға берілетін білім
үздіксіздік, жалғастырушылық, интеграциялау, көрнекілік, негіздерін жеке адамнан қоғамдық деңгейге көтеру.
қабылдаушылық және өлкелік ұстанымдар. Көпшілікке үздіксіз экологиялық білім мен тәрбие беруді
Ғылымилық ұстаным негізінен, оқушыларға білім беруде жүзеге асыру.
фактілер, құбылыстар мен үрдістер, адамның табиғатқа әсері, Көрнекілік ұстанымы оқушыларға экологиялық білім
табиғат қорғау жұмыстары және экологиялық жағдайлардың беруде оқу үрдісінде көрнекі құралдар, диафильмдер,
нәтижелері ғылыми тұрғыда материалдар негізінде берілуі киносюжеттер, компьютерлік роликтер, кеппешөптер,
және пайдаланылуы тиіс. коллекциялар, бейнекөріністер, индикаторды және
табиғаттағы бақылаулар нәтижесін пайдалану.

Үздіксіздік ұстанымы оқушылардың білім деңгейі мен жас ерекшеліктерін
Байланыстылық ұстанымы табиғаттағы тірі және өлі табиғат пен орта
ескере отырып, олардың бойында экологиялық мәдениетті қалыптастыру.
(топырақ, ауа, су, өсімдіктер мен жануарлар) арасында тығыз
Дамытушылық ұстанымы оқушылардың білім қорын балабақшадағы
байланыстың бар екенін ұғындыру.
сәбилік кезінен бастап, бастауыш сынып, одан жоғары сыныптарға көтерілу
Қабылдаушылық ұстаным экологиялық ғылымның мазмұнын
деңгейлеріне үйлестіре отырып дамыту. Жоғары сыныптарға экологиялық
оқушылардың жас ерекшеліктеріне қарай жоспарлауы, экологиялық
жағдайларға өз бетінше баға беретіндей деңгейге бірте-бірте жеткізу. Тепе-
терминдердің түсініктілігін, ұғымдар мен заңдарды қабылдау
теңдік ұстанымы табиғаттағы биоценоздар, экожүйелер арасындағы тепе-
мүмкіндіктерін ескере отырып жатық әрі түсінікті тілмен берілуі.
теңдіктің сақталмауы және олардағы бір құрам бөліктің өзгеруі табиғатта
Өлкелік ұстаным экологиялық білім беруде оқушылардың тұрмыстық
тепе-теңдіктің бұзылуына әкеп соғатынын түсіндіру.
салт-дәстүрлері, қала немесе ауылдық жерлерде тұру жағдайларын
Қызығушылық ұстанымы оқыту барысында білім берудің барлық әдістері
ескеру. Мүмкіндігінше жергілікті, аймақтық проблемаларды көтеру оған
мен түрлері оқушылардың бойында қызығушылық сезімін оятып, туған
оқушылардың араласуын, туған өлкесіне деген патриоттық сана-сезімін
өлкесін оның табиғи байлықтарын сүюге, аялауға ұмтылдыру. Өсімдіктер мен
ояту.
жануарлар дүниесін қорғауға ынтасын арттыру.

Экологиялық тәрбие жұмысын жүргізуде оқытудың негізгі
формалары бақылау, қызықтау, серуен т.б қамтылады.
Бақылауда табиғаттағы құбылмалы ауа-райын, құстың жемге
келуін, мысалы аула сыпырушының қар күреуін т.б.
Қызықтау кезінде балаларды таза ауада, көз тартар әдемі
гүлдер мен ағаштар арасында болуы көтеріңкі көңіл күймен
қатар, табиғат сұлулығын сезіне білуіне әсер етеді. Ал серуен
кезінде тәрбиеші балаларды табиғатпен таныстырып,
өсімдіктерге су құю қураған жапырақтарды бір жерге жинау,
өсімдіктерді суару, ағаш түптерін тазалау т.т сияқты
қарапайым еңбек түрлеріне қатыстырады. Мұндай еңбек
түрлерін орындау балалардың еңбекке деген жауапкершілік
сезімдерін дамытып, ынтасын арттырады. Нәтижесінде
өсімдіктерді жұлмауға, құстарды қорғай білуге дағдыланады,
өздерінің мұның пайдалы іс-әрекетімен құрбыларына да
ықпал жасайды.

Қазіргі таңда оқушыларға экологиялық білім беру
мен тәрбиелеуді ұйымдастыруда мектепте
жүргізілетін сыныптан және мектептен тыс
жұмыстардың орны ерекше. Оқушылардың сабақтан
тыс жүргізілетін тәрбие жұмыстары көбіне сабақтан
тыс немесе сыныптан тыс жұмыс деп аталады. Бұл
жұмыс мұғалім сабақ үстінде жүзеге асыратын тәрбие
жұмысын толықтыра және тереңдете отырып, ең
алдымен, балалардың таланттары мен қабілеттерін
неғұрлым толық ашудың, олардың белгілі бір нәрсеге
кызығуы мен ынтасын оятудың құралы ретінде ол
оқушылардың бос уақытын ұйымдастырудың
формасы болып табылады және олардың
адамгершілік мінез-құлыққа жаттығуын
ұйымдастырудың, адамгершілік мінез-құлық
тәжірибесін қалыптастырудың негізі ретіндс кызмет
атқарады.

Қорыта келе, экологиялық тәрбие беру ісі педагогика
теориясы мен мектеп практикасында жаңа сала ретінде, Экологиялық тәрбиенің мазмұны мен міндетін оқушылардың
қазіргі кезде қызу қарқынмен жүзеге асырылуда. Бұл салада бойына жастайынан сіңіру – болашақ ұрпақтың табиғатты
теория мен практиканы дамытып, жалпы теориялық және аялауына, оны қорғауына көп септігін тигізеді. Менің ойымша,
жеке әдістемелік бағыттағы зерттеулерді кеңейту және экологиялық білім беру оқушыларға педагогикалық тұтастық
тереңдету қажеттігі баршаға түсінікті. тұрғыда әсер етеді. Осылайша, сабақ беру барысында олар
Табиғаттағы әдемілікті сезініп, қабылдау дағдысы өзінен-өзі экологиялық, мәселелердің тұтастығын ғылыми негізде
келе қоймайды, оны дамыту, жағымды іс-әрекет түріне қабылдайды, табиғат пен қайта түлеген ортаға тиімді ықпал ету
айналдыру ата-аналардың және тәрбиеші-ұстаздардың жөніндегі нақты білім мен практикалық тәжірибені, дағдыны
көмегімен жүзеге асырылады. Демек, олардың өз бетінше меңгереді.
әрекет жасауын бақылау оның мазмұнын талдау балалардың Экологиялық мәдениет адамда белгілі бір дәрежеде білім
жеке басы ерекшеліктерінің экологиялық тәрбиелілігінің қорының болуын, сенім мен моральдық мақсаттылықтың
деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. Мұндай іс-әрекет болуын, сондай-ақ оның табиғатты көздің қарашығындай
түрлері арқылы баланың жеке тұлға ретіндегі дамуын оның сақтау мәселесімен үйлесімді келетін практикалық іс-әрекет
экологиялық тәрбиесімен тікелей сабақтастықта жасауға дайын болуын қарастырады. Экологиялық тәрбие беру
байланыстыруға болады. «Тәрбие отбасынан басталады» оқушылардың табиғатқа жаңаша көзқарасын қалыптастырып,
демекші, экологиялық тәрбиенің бастамалары отбасынан әр түрлі нысандарда жүргізіліп, жеке тұлғаның эмоциялық
басталуы керек. Ата-ана кішкентайынан баланы табиғатты сезімдік әлемін қалыптастыруға бағытталып, адамгершілік,
қорғауға, аялауға үйретсе, болашақ саналы ұрпақтың жауапкершілік қасиеттерін жетілдіреді.
табиғатқа қиянат жасамауына үлкен септігін тигізетін еді
Экологиялық тәрбиенің мазмұны мен міндетін
Менің ойымша, мектепте экологиялық оқушылардың бойына жастайынан сіңіру – болашақ
тәрбиені оқушылардың бойына сіңіруде әлі де көп ұрпақтың табиғатты аялауына, оны қорғауына көп
еңбек етуіміз керек. Мектептегі әрбір пәнді септігін тигізеді. Менің ойымша, экологиялық білім
экологиямен байланыстырып өткізу керек. Сол беру оқушыларға педагогикалық тұтастық тұрғыда
берген білімді тек қана теория жүзінде беріп әсер етеді. Осылайша, сабақ беру барысында олар
қоймай, практика жүзінде жүзеге асыруымыз керек. экологиялық, мәселелердің тұтастығын ғылыми
Мен болашақ педагог ретінде, болашақта өз негізде қабылдайды, табиғат пен қайта түлеген
пәнімді, яғни, қазақ тілі мен әдебиеті пәнінде де ортаға тиімді ықпал ету жөніндегі нақты білім мен
экологиялық тәрбиені болашақ ұрпақтың бойына практикалық тәжірибені, дағдыны меңгереді.
сіңіруге өз үлесімді қосамын. Қазақтың ақын- Экологиялық мәдениет адамда белгілі бір
жазушыларын оқытуда, олардың табиғатқа арнап дәрежеде білім қорының болуын, сенім мен
жазған туындыларын ерекше оқытса, нұр үстіне моральдық мақсаттылықтың болуын, сондай-ақ оның
нұр болар еді. Сонымен қоса, оқушыларды табиғатты көздің қарашығындай сақтау мәселесімен
табиғатқа серуендеуге шығарып экологиялық үйлесімді келетін практикалық іс-әрекет жасауға
тәрбиені ұйымдастыруға болады. Бұл іс-әрекет дайын болуын қарастырады. Экологиялық тәрбие
жүзеге асу арқылы оқушылар экологиялық білімді беру оқушылардың табиғатқа жаңаша көзқарасын
игеріп қана қоймайды, оқушының таза ауада қалыптастырып, әр түрлі нысандарда жүргізіліп,
тыныстап жүруі денсаулығына да оң септігін жеке тұлғаның эмоциялық сезімдік әлемін
тигізеді. қалыптастыруға бағытталып, адамгершілік,
жауапкершілік қасиеттерін жетілдіреді.
Экологиялық тәрбиенің мазмұны мен міндетін оқушылардың бойына жастайынан сіңіру – болашақ
ұрпақтың табиғатты аялауына, оны қорғауына көп септігін тигізеді. Менің ойымша, экологиялық білім
беру оқушыларға педагогикалық тұтастық тұрғыда әсер етеді. Осылайша, сабақ беру барысында олар
экологиялық, мәселелердің тұтастығын ғылыми негізде қабылдайды, табиғат пен қайта түлеген ортаға
тиімді ықпал ету жөніндегі нақты білім мен практикалық тәжірибені, дағдыны меңгереді.
Экологиялық мәдениет адамда белгілі бір дәрежеде білім қорының болуын, сенім мен моральдық
мақсаттылықтың болуын, сондай-ақ оның табиғатты көздің қарашығындай сақтау мәселесімен үйлесімді
келетін практикалық іс-әрекет жасауға дайын болуын қарастырады. Экологиялық тәрбие беру
оқушылардың табиғатқа жаңаша көзқарасын қалыптастырып, әр түрлі нысандарда жүргізіліп, жеке
тұлғаның эмоциялық сезімдік әлемін қалыптастыруға бағытталып, адамгершілік, жауапкершілік
қасиеттерін жетілдіреді.
Назарларыңызға
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
рақмет!
РАҚМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМ БЕРУДІҢ МӘНІ МЕН СИПАТЫ

Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық білім мен тәрбие беру жолдары

Экологиялық білім берудің негізгі ұстанымдары

Қазақстан Республикасындағы халыққа экологиялық білім және тәрбие беру

Жастар арасында экологиялық тәрбие беруге мүмкіндік алу

Экологиялық білім

Назарбаев Зияткерлік мектептеріндегі тәрбие жұмысының негізгі бағыттары

Ерекше қорылатын табиғи территориялар – қоршаған ортаны қорғау шараларының бір түрі

Өнеркәсіптік территорияларды көгалдандыру көгалдандырудың маңызы

ТӘРБИЕНІҢ МАЗМҰНЫ

Пәндер