Карбон қышқылы

Презентация қосу

Қазақ Ұлттық Аграрлық Университеті

2015 жыл
Карбон
қышқылдары
Карбон қышқылдары
Карбон қышқылдары – молекула құрамында бір
немесе бірнеше сутек атомдары карбоксил тобына
– СООН алмасқан көмірсутектердің туындылары.
О
Карбоксил тобы С карбонил ( С О) және
ОН
гидроксил ( ОН) топтарынан тұрады. Карбон
қышқылдарының жалпы формуласы: R(СООН)х.
Карбон қышқылдарының жіктелуі

Радикалы
табиғатына
байланысты

Карбоксил тобының
санына байланысты
Карбон қышқылы

Қаныққан Қанықпаған Ароматты

СН3CООН С17Н33СОО СООН
сірке (этан) Н олеин
қышқылы, қышқылы
СН3СН2СОО СН=СН-
Н пропион СООН
бензой қышқылы
(пропан) пропен
қышқылы (акрил)
С17Н35СООН қышқылы
стеарин
қышқылы
НООС
СН
Карбон қышқылдары
Екінегізді
Бірнегізді
Қаныққан бірнегізді карбон қышқы
лдары
Карбон қышқылдарымен танысуды бірнегізді қаныққан қыш
қылдан бастаймыз, жалпы формуласы: СnH2n+1COOH. Бұл
арды құрамындағы бір сутек атомы карбоксил тобына алм
асқан алкандардың туындысы ретінде қарастыруға болады
.

Мысалы:
СН3
СН3 СН СООН
СН3 С СООН

СН3
СН3
2,2-диметилпропан қышқылы
2-метилпропан қышқылы
Химиялық қасиеттері
Карбон қышқылдарының химиялық қасиеттері олардың құрылысына бай
ланысты. Карбон қышқылдарына, негізінен, бірнеше реакцяға тән:
• Карбоксил тобының О – Н байланысы үзілу арқылы жүретін реакциялар,
мысалы, диссоциациялану, тұз түзу реакциялары:

• Карбоксил тобынан ОН тобы үзілуі арқылы жүретін реакциялар, мысалы,
күрделі эфир, ацилгалогенид түзу, тотықсыздану реакциялары:

• Радикалдық α-көміртек атомында жүретін реакциялар, мысалы, α-галоген
карбон қышқылдарының түзілуі:
Физикалық қасиеттері
Қаныққан карбон қышқылдарының ағашқы үш мүшесі: құмырсқа, сірк
е және пропион қышқылдары – өткір иісті, сұйық заттар, суда ериді. М
ай қышқылдарның жағымсыз иісі бар, суда нашар ериді. Жоғарғы карб
он қышқылдары С10 -нан бастап қатты заттар. Гомологтік қатарда моле
кулалық массаларының өсуіне қарай суда ерігіштігі кемиді, қайнау тем
пературалары өседі.
Құрамында бірдей көміртек атомдары бар спирттер мен карбон қышқ
ылдарының қайнау температураларын салыстырайық. Спирттерге қара
ғанда сәйкес карбон қышқылдарының қайнау температуралары едәуір
жоғары. Олардың қайнау температураларының жоғары болу себебі, екі
карбон қышқылы арасында молекулааралық сутектік байланы түзіліп,
диерленеді. Молекулалары арасында біреуінің карбонилдегі оттек ато
мы мен екіншісінің гидроксил тобындағы сутек атомының арасында е
кі сутектік байланыс түзіледі:
Қаныққан бірнегізді карбон қышқылдарының
гомологтық қатары және атауы
Қаныққан карбон қышқылдарыны
ң алу жолдары
• Карбон қышқылдарын алкандарды, спирттерді және а
льдегидттерді өршіткі (марганец тұздары) қатысында
ауадағы оттекпен тотықтырып алады:
[О
• СH3 - СН2 - СН2 - СН3 -Н ] 2О 2СН3 - СООН
• СН3 - СН2ОН СН3 - СООН [О]

• СН3 - СНО СН3 - СООН [О] -Н2О
Қанықпаған бірнегізді карбон қышқыл
дары
Қанықпаған карбон қышқылдары
қанықпаған көмірсутек радикалы карбоксил тобымен
байланысқан қосылыстар.
Құрамында бір қос байланысы бар қанықпаған карбон
қышқылдарының жалпы формуласы: СnH2n-1COOH.

Мысалы:
СН2 СН СООН СН2 С СООН

СН3
2- метилпропен қышқылы
(метакрил қышқылы)
Қанықпаған карбон қышқылдарды алу
жолы
Қанықпаған қышқылдарды α-галоген қышқылдарына сілт
інің спирттегі ерітіндісімен әсер етіп алады:

СН3 СН СООН СН2 СООН+Н2О+КCl
Cl
α- хлорпропан қышқылы
Екінегізді карбон қышқылдары
Суда жақсы еритін кристалды заттар. Молекула
дағы карбоксил топтарының өзара әсерінен екі
негізді қышқылдар бірнегізділерден қарағнда к
үштрек болады. Мысалы, қымыздық қышқыл
ы сірке қышқылынан 200 еседей күшті. Дикарб
он қышқылдарының диссоциациясы сатылап
жүреді:

+
НООС СООН НООС СОО¯ +Н
+
НООС СОО¯ ¯ООС СОО¯ +Н
Химиялық қасиеттері
Екінегізді карбон қышқылдарының химиялық қасиеттері бірнегізді бірне
гізді карбон қышқылдарына ұқсас, айырмашылығы – құрамында екі карб
оксил тобы болуына байланысты. Карбоксил тобының біреуі немесе екеу
і де реакцияға түсіп, бір немесе екі алмасқан туындылар түзе алады.

СООNa СООNa
СООС2Н5 СООС2Н5
және
және
COOH СООН
СООН СООН
қышқыл___________орта_
тұздар қышқыл___________ орта_
эфирлер
Карбон қышқылдарының табиғатта
кездесуі
Карбон қышқылдары табиғатта кең тар
аған.Құрмысқа қышқылы құмырқада, қалақ
айда, шырша жапырағында кездеседі. Оны
ң тітіркендіргіштік қасиеті қалақай шаққан
да сезіледі. Сірке қышқылы зат алмасу про
цесінде маңызды рөл атқарады. Адам орган
изімінде тәулігіне 400 грамдай сірке қышқы
лы түзіледі. Май қышқылы майдың құрамы
нда болады. Валериан қышқылы валериан ө
сімдігінің тамырында,лаурин қышқылы (С 11
Н23СООН)лавр өсімдігінде, кокос майында
болады. Ешкі сүтінің құрамында алты, сегіз
және он көміртек атомдары бар қышқылдар
болады.
Карбон қышқылдары қалдықтарының
атаулары
Қышқыл қалдығы Атаулары
Ацил тобы атауы ацилат
Н - СО¯ Формил Н - СОО¯ Формиат

СН3 –СО¯ Ацетил СН3 –СОО¯ Ацетат

СН2СН3 - СО¯ Пропионол СН2СН3 - СОО¯ Пропионат
Бутирил
СН3СН2СН - СО¯ СН3СН2СН - Бутират
Избутирил СОО¯
СН3СН - СО¯ СН3СН - СОО¯ Изобутират

СН3 Валерил СН3

СН3СН2СН2СН2 - СО¯ Бензоил СН3СН2СН2СН2 - Валерат
СОО¯
СО¯ СОО¯
Бензоат
Сірке қышқылы мен одан алынатын өнімдердің
қолданылуы
! ! !
Е Т
Х М
РА
Ғ А
Ы З
Ы Ң
А Р
РЛ
ЗА
Н А

Ұқсас жұмыстар

Карбон қышқылдарының құрамы

КАРБОН ҚЫШҚЫЛДАРЫН ӨНДІРУ

Изомерлері мен атаулары

Құмырсқа қышқылы

Жай эфирлер Күрделі эфирлер

ОКСИҚЫШҚЫЛДАР

Май өнімдерінің қосалқы өнімдері

ҚАНЫҚПАҒАН МАЙЛЫ ҚЫШҚЫЛДАР

Оксоқышқылдардың құрылысы

Сабын және Синтетикалық заттар

Пәндер