Псороптоз кенелерінің дамуы

Презентация қосу

Жануарлардың псороптозы
және ветеринариялық-
санитариялық шаралар

Қабылдаған: Ахметова Г.
Орындаған: Бөркібаева А.
Топ: ВС-511
І Кіріспе
Арахнология (Аrасһnоlоgіа) - өрмекші тәрізділер туралы ғылым
(аrасһnе - өрмекші, lоgоs - ілім деген грек сөздерінен тұрады).
Буынаяқтылар Аrасһnоidеа тобы, Аrtһrороdа (буын аяқтылар)
топтамасына жатады. Жануарлар дүниесі ішінде буынаяқтылар
өзінің көп түрлілігімен оқшауланады. Олардың жер шарында 1,5 млн-
дай түрі бар. Әсіресе, жәндіктер барлық буынаяқтылардың 90%-ын
құрайды.
Қазақстанда ауыл шаруашылық малдарының инвазиялық аурулардың,
қан паразитарлық ауруларының келтіретін экономикалық зияны өте
көп. Мәселен, Psoroptidae тұқымдасына жататын қотыр кенелері
тұрақты паразиттер қатарына жатады, себебі олардың мекені
және өсіп – өну ортасы тек жануарлар денесі ғана, қоршаған ортада
олар тіршілігін аз – ақ уақыт сақтайды.
ІІ Негізгі бөлім

Псороптоз - Рsоrорtidае тұқымдасына жататын, тері бетін мекендейтін кенелер
қоздыратын қотыр ауруы. Бұл ауруға шал- дыққан малдың терісі қабынады,
қышынады, арықтайды, жүні түседі, ал кейде өлім-жітімге үшырайды.

Рsоrорtidае тұқымдасындағы кенелер Рsоrорtеs, Сһоrіорtеs және Оtоdесtеs деген 3
туыстыққа жатады.

Рsоrоріеs туысына жататын кенелердің дене тұрқы 0,8 мм. Олардың тұмсығы
ұзын, теріні тесіп, малдың сөлін соруға икемделген. Төрт жұп аяқтары ұзын,
жақсы дамыған. Бірінші, екінші және төртінші жұп аяктарында, ұзын және
бунақталған тірекшелерінің ұшында сорғыш жабысқақтары бар. Бірақ еркек
кенелерінің төртінші аяқтарында олар дамымаған. Жыныстық диморфизм жақсы
дамыған. Еркек кенелердің арт жағында екі бүргігі бар, олардың әр қайсысында 4
тал қылшық бар, сондай-ақ жыныс жабысқағы бар. Ұрғашы кенелердің арт жағы
дөңгеленіп біткен .

Әр мал түлігіне тән өз алдында бір қоздырғыш түрі болғанымен олардың
морфологиясы, яғни құрылысы бір-біріне ұқсас. Псороптозды қойда Рsоrорtеs оvіs,
ірі қарада Р.bоvіs, жылқы мен есекте Р.еguі, үй қоянында - Р.cunісulі түрлері
қоздырады.
1-сурет. Псороптоз кенелерінің дамуы.
Қоздырғыштардың өсіп-өнуі
Рsоrорtіdае тұқымдасына жататын қотыр кенелері тұрақты паразиттер
қатарына жатады, себебі олардың мекені және өсіп-өну ортасы тек
жануарлар денесі ғана, қоршаған ортада олар тіршілігін аз-ақ уақыт
сақтайды.
Ұрықтанған ұрғашы кенелер тері үстіне жұмыртқа салады. Әр жұмыртқа
үстінде желім тәрізді зат болғандықтан олар теріге жабысып қалады.
Ұрғашы кенелер күніне 1—2-ден, барльпы 60 шақты жұмыртқа салады.
Жұмыртқадан 3-6 күннен кейін балаң кене шығады. Кейінгілерден 3-4 күннен
кейін нимфа, яғни протонимфа пайда болады. Протонимфа 3-7 күннен кейін
түлеп, екінші нимфа немесе телеонимфаға айналады, ал телеонимфаның
имаго сатысына айналуына 2-3 күн керек.
Ұрғашы және еркек кенелердің өсіп-өнуіне әртүрлі мерзім керек. Қолайлы
жағдайда еркек кенелер 14-16 күнде, ал ұрғашылары 18-20 күнде өсіп
жетіледі. Ұрғашы кенелер салатын жұмыртқаның саны және олардан
шығатын ұрпақтың дамып жетілуі тері маңындағы ауаның ылғалдылығына
байланысты. Ыңғайлы жағдайларда бір жұп кенелер бір жыл ішінде
миллиондаған ұрпақ береді.
2-сурет. Псороптоздың әр түлік малында
кездесуі
Эпизоотологиялық мәліметтер
Псороптозды жылдың әр түрлі уақыттарында тіркейді,
бірақ күзде, қыста және ерте көктемде ең көп таралады.
Малды қорада бағуда және жаппай салқындаудың түсуінд
табын арасында ауру клиникалық пайда болады. Ең көп
зақымдалулар сау жануарлардың ауру жануарлармен
зақымдалуы кезінде жүреді. Бұған жануарларды дымқыл
және тар ғимаратта жияңқы күту мүмкіндік туғызады.
Байламды күтіп-бағу кезінде аула алаңдарында және
анлологиялық жағыдайларда ауру жануарларды сау
жануарлармен байланыстыру, байланбаған жүйе кезінде
терең ауыстырылмайтын төсеніште ұстағанда ауру
жануарлар арасында қарқындырақ болады
Жылу түсуімен ауру ақырындап өшеді, ал ары қарай
аурудың клиникалық белгілері жоғалады. Жазда кенелердің
(ауаның құрғақтығы, күн сәулесінің әсері, түлеуден кейін
тері ылғалдылығының төмендеуі, жануарлар ағзасының
резисттентілігінің жоғарлауы) дамуына қолайсыз
жағыдайлар туындайды. Кенелер осы уақыттарда
паразиттеуге қолайлы, күн сәулесінің әсерінен қорғалған
орындарға тығылады (құйрық маңы теі қабаттарында,
құлақ қалқанында, ұма және бұт аумақтарында); кенелер
осы жерлерде сақталады және аурудың белгілерін
тудырады. Ауырған және емделмеген жануарлар, жылдың
алдағы салқын кезеңінде қайта аурады және ауру көзі
болады. Айтарлықтай дәрежеде псороатоздың дамуына
биттер мен бүргелер мүмкіндік береді.
Аурудың патогенезы
Терідегі кенелер қатты тартылған хелицерлерге ие болып, қабыну үрдісінің
дамуын тудыратын, токсинді секрет бөледі және өзінің тұмсығымен эпидермисті
теседі. Тері рецепторларының механикалық және химиялық тітіркенулерінің
әсерінен қышу пайда болады. Жануарлар маңайындағы заттарға немесе
тістерімен қышу орталықтарын қасиды; осының ақыры зақымдалған ошақта
ылғалдылық көтеретін, сілекейлермен терінің ылғалдануына әкеледі.
Тері беткейінде экссудат бөлінуі ұлғайады. Ол шаңмен және эпидермистің
жойылған жасушаларымен араласып жүн жапсырады. Зақымдалу ошағында
ісіктік, диффузды жасушалық инфильтрация дамиды. Шашты буылтықтардың
қоректенуінің бұзылуы жүннің түсуіне әкеледі. Физико-химиялық өзгеру
салдарынан эпидермис жасушалары күшейген түрде азғындалады, олар
қышымаларға айналады және қиын бөлінеді. Уақыт өте келе қабыршақ
жұмсақтан қаттыға (құрғайды) айналады, сынғыш келеді және өлген шаштармен
ақырындап жұлынады. Зақымдалу ошағындағы қабыну өшеді, инфильтрат
сорылады, тері бездері және тері элементтерінің серпімді элементтері қалпына
келеді. Ошақ ақырындар эпителденеді және жүнмен жабылады. Аурудың
осындай ағымы қолайлы деп саналады. Ол жылы ауа рай тұскенде немесе
емдегеннен кейін болады. Сирек жағыдайларда қабыун іріңді микрофлораның
енуімен асқынады
Ауру белгілері
Зақымдалудың бастапқы ошақтары мүйіз негізінде мойынның
жоғарғы бөлігінде, құйрық түбінде, сегізкөзде таралады. Үрдіс
ары қарай дененің басқа бөліктеріне таралады. Алғашқы
клиникалық белгісі - терінің қышуы. Жануарлар қышыған
орындарды қасиды және жалайды. Біріншілік ошақтарда
папулалар мен везикулалардың түзілуін қадағалау оңайға
түспейді; қышумен туындаған жиі қасу мен қажалауда олар
бұзылады, ал ағылған экссудат шаштарды жабыстырады,
және кеуіп, сары қабықшалы қабықтарға айналады.
Ошақтарының өлшемдері ақырындап ұлғаяды, орталық бөлігі
жүнін жоғалтады және жазық қабыршақ жабылады. Тері
астына ақырындап серпімділігін жоғалтады, құрғақ, жүнсіз
болады; кейін ұлғайып, жуандайды және қатпарланып қалады.
3-сурет. Аурудың айқан белгісі.
Қолайлы жағыдайларда кененің дамуы үшін ауру генералиденген форманы
қабылдайды, үрдіс терінің біраз бөлігіне өтеді. Бірақ осы жағыдайларда
да, жеке бөліктер сирек зақымдалады. Оларға құрсақ қабырғасының
төменгі бөлігі, аралық, бастың беттік бөлігі, ұма аумағы жатады.
Сондай-ақ, аса сирек кәрі жіліктен төмен аяқ бөліктері зақымдалады.
Кейбір жануарларда псороптоз өткір сипатқа ие болмайды, тері
қатпары түрінде пайда болады, атап айтқанда мойын аумағында, сирек
– кеуде жасушасында. Тері қатпарлары сирек білінген, ұстаған кезде ірі,
жуандығы 1,5 – 3 см, қозғалғыш келеді. Қатпар үсті жүнмен сирек
жабылған және сұр түсті ұсақ қабыршақты. Осындай зақымдалуы сирек
қасынады. Қышу тыныштықта, қозғалғанда, күндіз және түнде пайда
болады. Үрдіс кейде пиодермикалық фокустардың түзілуімен қабынады.
Ауру жануарларды әлсіздендіреді, оларды басқа ауруларға бейімдейді
және өлім себебі болуы мүмкін. Ірі қара малда псороптоздың жалпы
дамуы ағымының ұзақтығымен сипатталады. Емдік араласусыз
псороптозды инвазия жануарларда жылдар бойы сақталуы мүмкін, және
жазда клиникалық өшіп, қыстық қорға кірген кезеде ауру тудыруы
мүмкін.
4-сурет. Жылқыда аурудың өтуі
Ауруды балау
Балау қойған кезде эпизоотологиялық мәліметтерін,
клиникалық симптом кешенін және тері қатпарларының
акарологиялық зерттеу нәтежиелерін есепке алады.
Соңғыларын сау және зақымдалған тері арасының
шекарасында алады.
Балау қойған кезде әр түрлі сатыларында псороптозды
еске түсіретін клиникалық пайда болуларын, терінің
басқада ауруларының көзін жою керек (гематопиноз,
триходектоз, стригущий лишай, экзему и крапивницу,
демодекоз, саркоптоз және хориоптоз).
Қотыр ауруларын нақты анықтау үшін микроскопиялық
зерттеулер жүрғізу керек. Зерттелетін зат - ауру малдан алынған
тері қырындысы. Ол үшін қандауырдың үшкір жағымен терінің сау
және зақымданған жерінің шакарасынан қырынды алынады. Қы-
рындының көлемі 0,5-1 см3-дай болуы шарт. Қырынды ішінен қотыр
кенелерін табудың бірнеше әдісі бар.
1) Ауру малдан алынған қырындыны бактериологиялық тостағанға
салып, қақпағын жабады да, қақпақ жағын төмен қаратып,
термостат ішіне немесе ыстық (60°С) суға толы стакан үстіне
қояды. 5-10 минут өткен соң тостағанның қақпағын қырындыдан
босатып алып, микроскоп немесе күнтартқыш лупа арқылы зертгейді.
2) Шыныдағы қырындыға бірнеше тамшы керосин тамызып, үстін
жапқыш шынымен жауып езгілейді де, микроскоппен кенелерді
іздестіреді.
3) Шыныдағы қырындыны бірнеше тамшы 10% сілті ерітіндісімен
жұмсартып, 10 минуттан соң қысқышпен аз-аздап алып, микроскоп
арқылы зерттейді.
Емі
Ірі қара малды емдік және профилактикалық өңдеуі үшін
көптеген препараттар ұсынылған. Оларды эмульсия,
суспензия, ерітінді формасында, 0,4—0,5 МПа (А—5 атм)
қысыммен ірі тамшылы шашу әдісі арқылы жаппай өңдеу
кезінде қолданады. Жануарларға сұйықтық шығыны 2 – 4
л, жас малдар үшін 1 – 1,5 л (саркоптоз препараттары).
Осы кездерде бірақ үлкен тиімділікпен, емдеу үшін
жүйелік акарицидтер қолданады – уақытша шалара
ретінде линименттермен, мазьдармен, акарицидты
сұйықтықтармен зақымдалу ошақтарына жергілікті
өңдеу жүргізеді немесе жеке мөлшерленген өңдеу
жолымен.
Сауын сиырын өңдеу үшін өткі сасық иіске ие тиімсіз препараттарлы
немесе ағзада ақырын гидролизденетін препараттар, себебі олар ұзақ
уақыт сүтпен бөлінеді.
Акарицидтер: сауын сиырлары үшін Аверсект-2ВК, сумен бөлінбейді,
БИ7М «Шмель» немесе БИ-7 «Овод» механикалық инъекторымен
жануарлардың 100 кг тірі салмағына 0,1 мл мөлшерде тері астына
енгізіледі.
Жылқыны емдерде алдымен денесін жьшы сабынды сумен немесе 0,2%
сілтілі содамен тазалап жуу шарт. Еғер қыста жылқыны 2-3% хлорофос
дустымен емдесе, көктемде 1,5% хлорофос ерітіндісімен немесе
коллоидты күкірттің 3% суспензиясымен арасына 10-12 күн салып, 2-3
рет бүркеді.
Үй қояны псороптозында ең жақсы нәтиже беретін камфора майына
ерітілген 3% хлорофос ерітіндісі. Бұл ерітінділер көз түтікшесімен 1-1,5
мл мөлшерінде жьшыдай құлақ ішіне тамызьшады. Ем 7-10 күннен соң
қайталанады. Сондай-ақ үй қоянының құлақ қотырын циодрин, дикрезил
аэрозолдарымен де емдеуге болады. Аурудың жеңіл түрінде екі рет
қолданған емнен үй қояны сауығып кетеді, ал ауыр түрінде емді арасына
7 тәулік салып үш рет қолданса да болады.
5-сурет. Емдеуге арналған препараттар.
Ветеринариялық-санитариялық
шаралар.
Қотырды (Қышыма) болдырмас үшін, қой малын
жылына екі рет акарицид дәрілерінщ біреуімен
жазғытұрым және күзде тоғыту қажет. Сондай-ақ,
мезгіл-мезгіл мал басын дәрігерлік байқаудан өткізіп
отыру керек. Сырттан әкелінген малды 1 ай бойы
оқшаулап бағып, оған үнемі малдәрігерлік байқау
жасайды. Қотыр мал бөлек бағыльш, емделеді. Мал
ішінен қотыр шыққан шаруашылықтан бірде-бір бас
малды басқа жаққа шығаруға болмайды.
Қора-жай, құрал-саймандарды, киім-кешектерді
әртүрлі физикалық және химиялық әдістермен мезгіл-
мезгіл зарарсыздандырып отыру қажет.
Жайылымдар мен суаттарды, мал тұрған шарбақтарды биологиялық
әдіспен зарарсыздандырады. Ол үшін қотыр шыққан жерді жазда 2,5
ай, ал қыста 5 апта пайдаланбайды, яғни ол жерге мал ұстамайды.
Қора-жайды қотыр кенелерінен тазарту үшін креолиннің 3- 5%
ыстық эмульсиясын қолданады. Ал қотырдан өлген мал терісін 12% әк
ерітіндісімен 6 сағаттай зарарсыздандырады. Сондай-ақ, қора мен
аула ішін зарарсыздандыру үшін 5% сабынды-карбол ыстық
ерітіндісі, күкіртті карбол қоспасының 3% ерітіндісі, 3% лизолдың
ыстық ерітіндісі қолданылады.
Шет елдік дәрілерден қора-жайды зарарсызданыру үшін стомозан
(1:210) ерітіндісі де бүрку арқылы қолданылады. Ерітіндіні жүмсау
мөлшері 30-50 мл м2, яғни әрбір шаршы метрғе 30-50 мл стомозан
(1:200) ерітіндісі жұмсалады.
Жануарларды сыртқа шығару (сату, басқа шаруашылыққа жіберу)
тек қышымаға қарсы домдаудан кейін, мемлекеттік ветеринариялық
инспектордың рүқсатымен іске асырылады.
6-сурет.Залалсыздандыру үшін
қолданылатын препараттар.
ІІІ Қорытынды
Шаруашылыққа жаңа түскен жануарлардың барлығын
карантиндеу қажет; жануарларды ветеринарлықсанитарлық
нормаға сәйкес күтіп – бағу; толыққанды және жоғары
сапалы азықтандыруды ұйымдастыру; жайылымдарда,
баздарда, ғимараттарда жануарлардың орналастырудың
иесіздігін құрту; ферма территориясына басқа фермалардың
және шаруашылықтардың жануарларын, сондай-ақ, ауру
жануарлармен байланысатын тұлғаларды жібермеу;
Шаруашылықтарда псороптозды жою тек ауру жануарларды
емдеген кезде және зақымдалуға күмәнді жануарларды алдын
алушылық өңдеуде; күтіп-бағу заттарын және ғимаратты
дезинвазиялағанда; нұсқауларда қарастырылған шекті іс-
шаралары қатаң орындалғанда ғана мүмкін.
IV Пайдаланылған әдебиеттер
1. https://ust.kz/word/arahnologiya-25241.html
2. К.У.Сулейманова, Жануарлардың
инвазиялық аурулары, Қостанай, 2016ж.
3. Дәріс жазбалары, Алматы қ., 2019-
2020ж

Ұқсас жұмыстар

Қотыр кенелері және оларға қарсы ветеринариялық санитариялық шаралар

Кенелер туралы

Кене ( Acarіna )

Денесінде кенесі бар ауру малдар

Біріктірілген иммун тапшылығы

Пестициттер әсерінен туындайтын уланулар

Инвазиялық аурулар

Парсы кенесі

Астық дақылдарының тұқымына қойма зиянкестерінің тигізетін зиянын зерттеу

Топырақтың түрлері

Пәндер