РНҚ трансляциясы

Презентация қосу

Оңтүстік Қазақстан Медицина Академиясы

Биология және биохимия кафедрасы

Тақырыбы: Ақуыз биосинтезі.РНҚ трансляциясы.РНҚ
түрлері.Құрылысы және қызметі.

Орындаған: Амангелді А.Б.
Тобы: ФҚБ 03 19
Қабылдаған: Өтебай Д.М.
Жоспар:
I.Кіріспе

II.Негізгі бөлім:

а)РНҚ типтері,құрылымы

б)РНҚ трансляциясы

в)Трансляция факторлары және ингибиторлары

III.Қорытынды

• Пайдаланған әдебиеттер
Ақуыз биосинтезі
• Ақуыз биосинтезі тіршіліктің
ең маңызды қасиеттерінің
бірі, себебі тіршілік
процесіңде ақуыз
молекулалары әр түрлі
биохимиялық реакцияларға
түсіп ыдырап жойылып
отырады, ал олардың орнын
толтыру тек жаңа ақуыз
молекулаларының синтезделуі
нәтижесінде жүзеге асады.
Рибонуклеин қышқылының
құрылысы( РНҚ) құрылысы
Ф
РНҚ-да ДНҚ сияқты полимер-сызықты
РИБОЗА А полинуклеотид, ал мономерлері болып
5’ 3’ рибонукдеотидтер саналады. РНҚ нуклеотидтерінде
Ф рибоза, 4 азоттық негіздер-А, Г, Ц, У, бір фосфор
кышқылының калдығы кездеседі, оларды рАМФ.
РИБОЗА Г рГМФ, рЦМФ, рУМФ деп бейнелейді.
5’ 3’ Нуклеотидтер 5' , 3' -фосфодизфирлік байланыс
Ф аркылы байланыскан.
РНҚ -ның полинуклеотид тізбегі , полярлы болып
РИБОЗА У келеді,яғни оның 5'және З' ұштары болады.
5’ 3’ Сол сияқты, РНҚ молекуласының ДНҚ
Ф молекуласынан айырмашылықтары да белгілі.
Құрылысы, қызметтері жағынан түрліше болып
РИБОЗА Ц келетін 3 түрлі РНҚ белгілі: а-РНҚ, т-РНҚ, р-РНҚ
5’ 3’
Ақпараттық РНҚ (А-РНҚ) құрылысы
5 ’ -ұшы
• А-РНҚ молекулаларында полипептид А) «Қалшақша»
тізбегі туралы ақпарат болатындықтан,
олардың жасушадағы жалпы саны өте Б) 5’ трансляцияланбайтын учаске
көп болады.
В) Инициаторлық кодон
• Осыған қарамастан:
Г) Кодтаушы бөлім
• а-РНҚ-лардың бәрі жасушадағы РНҚ
молекулаларының жиынтығының
небәрі 5%-пайызын ғана құрайды.
Д) Терминаторлық кодон
• а-РНҚ-лар қанашалықты көп
болғанымен бәрінің құрылысы бір Е) 3’ трансляцияланбайтын
біріне ұқсас, яғни а-РНҚ-ның сызықтық учаске
тізбегі әртүрлі қызмет атқаратын
бірнеше учаскелерден тұрады Ж) Поли (А)-фрагмент

3’-ұшы
Тасымалдаушы РНҚ-лардың (Т-РНҚ)
құрылысы
• Т-РНҚ-лардың жалпы саны 40-50-ге жуық,
яғни әр-бір аминқышқылына 1 -ден 5-6 ға дейін
Т-РНҚ-лар болады, оларды Т-РНҚала; Т-РНҚфен;
Т-РНҚлей; т.б деп бейнелейді, ал
инициаторлықт-РНҚ-т-РНҚмет.
• Т-РНҚ молекуласы үлкен болмайды, онда жүз
шақты нуклеотидтер кездеседі, олардың ішінде
минорлық (модификацияланған) нуклеотидтер
көптеп кездеседі-13-15%, олар
• -гидроуридин (гУ) және псевдоуридин (пУ);
• -инозин (И);
• -метилинозин (мИ), метилгуанозин (мГ) және
диметилгуанозин (мГ);
• -диметилуридин (м2У).
Рибосомалық РНҚ-лардың құрылысы
• Рибосомалық РНҚ-лар рибосома
субъединицаларының (үлкен және кіші)
құрамына кіреді. Олардың 4 түрі белгілі: 5S-р
РНҚ, 5,8S-р РНҚ, 18S-р РНҚ, 28S-рРНҚ.
Рибосоманың кіші бөлшегі 18 я-рРНҚ- ның 1
молекуласынан және 30 ақуыз молекулаларынан
құрылған, ал үлкен субъединицасы (бөлшегі)-З
әртүрлі рРНҚ молекулаларынан-5S-р РНҚ, 5,8S-р
РНҚ, 28S-р РНҚ және 45 ақуыз молекулаларынан
тұрады.
• Р-РНҚ молекуласының ерекшелігінің бірі-гуанин
(Г) және цитозин (Ц) сияқты азоттық негіздерінің
мөлшерінің басқаларына қарағанда әлде қайда
көп болуы. Сонымен қатар минорлық
нуклеотидтер де жиі кездеседі, мысалы рибоза
бойынша метилденген нуклеозидтер.
Ақуыз биосинтезі немесе трансляция тетіктері

• ДНҚ молекуласындағы тұқым қуалаушылық ақпараттың
экспрессиялануының келесі кезеңі ақуыз биосинтезі немесе трансляция.

• Ақуыз биосинтезі жасушаның тірішілігі үшін өте қажет, себебі
жасушаның тіршілік үдерістерінде ақуыз молекулалары түрліше
қызметтер атқарып, әртүрлі биохимиялық реакцияларға қатынасып,
ыдырап жойылып отырады. Ал олардың орнын толтыру ақуыз
молекуласының жаңадан синтезделуі арқасында жүзеге асады. • Ақуыз синтезі
• а РНҚ молекуласындағы нуклеотидтер бірізділігінде жазылған рибосома
ақпараттың коллинеарлы полипептид молекуласының аминқышқылдар бөлшектерінің (кіші
ретіне берілуін трансляция немесе ақуыз биосинтезі деп атаймыз.

• Трансляция немесе ақуыз биосинтезі полипептидтің N ұшынан басталып
бөлшегі, үлкен
С ұшына қарай жүреді. бөлшегі) өзара
• Ақуыз биосинтезіне рибосоманың екі бөлшегі, а-РНҚ, т-РНҚ -лар, 20 қосылып, біртүтас
аминқышқылдар, аминоацил-т-РНҚ-синтетаза ферменттері және басқа
-да қосымша ақуыздық факторлар қатынасады және олар түрліше органелла пайда
қызметтер атқарады. етуінен басталады
Сонымен рибосомада 4 белсенді (актив)
• 1)а-РНҚ орталықтар
байланысатын кездеседі:
матрицалық орталық (М-
орталық) Бұл а- РНҚ-ның 5‘-трансляцияланбайтын
учаскесіндегі 5-9 нуклеотидтерге комплиментарлы
18S р РНҚ-ның бір учаскесі болып табылады.

• 2)Пептидил орталығы (П-орталық). Трансляция
басталар алдында осы орталықпен инициаторлық
аминоацил -т-РНҚ, яғни инициаторлық метионин
-т-РНҚ„ "" байланысады. Кейінірек П-орталыққа
өсігі келе жатқан полипептид тізбегіне енді-ғана
қосылған пептедил-тРНҚ орналасады.

• 3)Аминоацил орталығы (А-орталық) - бүл
орталықпен кезекті аа-т-РНҚ байланысады.

• 4)Пептедилтрансферазалық орталық (ПТФ-
орталық)-полипептидтің аминқышқылдары
арасында пептидтік байланыстарды пайда етуші
және полипептидті бір аминқышқылына ұзартатын
орталық.
Трансляция немесе ақуыз биосинтезінің
иницияциясы
• Трансляция басталу үшін алғаш
инициаторлық кешен түзілуі қажет.Ол үшін ең
алдымен а-РНҚ-ның 5'-трансляцияланбайтын
учаскесі рибосоманың кіші бөлшегімен (18S р
РНҚ) байланысады. Бұл кезде инициаторлық
кодон (АУГ) П-орталық деңгейінде
орналасады. Әрі қарай инициаторлық
кодонмен (АУГ) инициаторлық аа-т-РНҚ
(Мет-аа-т РНҚ имет) комплиментарлы
байланысады. Ал, соңғысы үлкен бөлшектің
П-орталығымен әрекеттесіп рибосоманың екі
бөлшегінің біртұтас органеллаға жинақталуын
қамтамасыз етеді .Сонымен қатар, трансляция
иницияциясы үшін ГТФ және 3
иницияцияфакторлары-еІҒ-1,еІҒ-2,еІҒ-
3,қажет.
Иницияциядан кейін трансляцияның негізгі кезеңі элонгация
(пептидтік тізбектің ұзаруы) басталады. Ол қайталанып отыратын
циклдык сипатқа ие, яғни әрбір кезекті аминқышқылының
полипептид тізбегіне қосылуы қайталанып отыратын ұқсас
құбылыстардан тұрады.

• Элонгация циклдарі 3 сатыдан тұрады.

• а) аа-т-РНҚ байланысуы.

• б)Пептидтік байланыстын түзілуі

• в)Транслокация.
Трансляцияның
Вставка рисунка
терминациялануы
Рибосоманың А орталығына 3
«мағынасыз» кодонның кез-
келгенінің -УАА, УАГ не УГА
орналасуы, трансляцияның
аяқталуы туралы сигнал болып
табылады.
Бұл кодондарды аа-т-РНҚ емес,
терминацияның ақуыздық факторы
(еRF) таниды. Мұндай
факторлардың екеуі белгілі (Erf1,
еRF2).Олардың бірі-УАА, УАГ-
кодондарын таныса, екіншісі- УАА
және УГА кодондарып таниды.
Трансляция ингибиторлары
• а) Стрептомицнн- рибосоманың кіші
бөлшегіндегі П-орталыққа әсер етеді. Осылайша Тетрациклин
ол инициаторлық аа-т РНҚ-ның (формил мет-т
РНҚимет) П- орталықпен байланысуын (А-орталығына)
қиындатады, яғни ақуыз биосинтезініц Эритромицин
иницияциясына ингибиторлық әсер егеді. (транслокация
орталығына)
• б)Тетрациклин-рибосоманның кіші бөлшегіндегі
А-орталыкқа әсер етеді, сондықтан да оның
кезекті аа-т РНҚ-мен байланысуын
бастырмалайды (ингибиторлық әсер етеді).
Стрентомицин Левомицитин
• в)Левомицетин -ПТФ орталықтың белсенділігін (П-орталыққа) (ПТФ-
орталыққа
бастырмалайды (ингибиторлық әсер етеді), яғни
аминқышқылдар арасында пептидтік ҮЛКЕН
байланыстың түзілуін бастырмалайды. Кіші субъединица
СУБЪЕДИНИЦА
• г)Эригромицин рибосоманың үлкен бөлшегінің
транслокацияға жауапты учаскесіне әсер етіп
оны бастырмалайды. Нәтижесінде, жаңадан
түзілген пептидил т-РНҚ П-орталыққа өтпей
(ауыспай) А-орталықта қалып қояды. Бұл
кезекті аа-тРНҚ-ның байланысуына кедергі
болады.
Қорытынды
ДНҚ-да “жазылған” (кодталған) тұқым қуалау туралы генетикалық ақпарат РНҚ молекуласына
беріледі де, ақуыз биосинтезі (трансляция) нәтижесінде ақуыз молекулалары құрылымынан
көрініс табады. Генетикалық ақпараттың ДНҚ-дан РНҚ арқылы полипептидтер мен ақуыздарға
тасымалдануы экспрессия немесе Гендердің көрінуі деп аталады. ДНҚ-ның басқа Гендердің
белсенділігін реттейтін бөліктерін реттеуші Гендер деп атайды. Реттеуші Гендер басқа
молекулалармен әрекеттесе отырып, сол жасушадағы ақуыз синтезіне әсер етеді. Геннің маңызды
қасиеттерінің бірі — олардың жоғары тұрақтылығының (ұрпақтар бойында өзгермеушілігі) тұқым
қуалағыш өзгерістерге — мутацияға ұшырау қабілеттілігімен үйлесімділігі. Бұл қасиет табиғи
сұрыпталудың, оның нәтижесінде организмдер өзгергіштігінің негізі болып табылады

• Адамның генетикалық объект ретіндегі ерекшелігі — оның генетикасын зерттеуді қиындататын
көптеген қайшылықтар бар. Олар: жыныстық жағынан кеш-пісіп жетілетіндігі; әр отбасынан
тарайтын ұрпақ санының аздығы; барлық ұрпақтың тіршілік ортасын теңестірудің мүмкін
еместігі, хромосома санының көп болатындығы, адамға тәжірибе жасауға болмайтындығы және
басты бір қайшылық — адамның кейбір тұқым қуалайтын қасиеттерінің мысалы, қабілеті мен
мінез-құлқының дамып қалыптасуына кедергі келтіретін ұлтшылдық, нәсілшілдік сияқты
әлеуметтік теңсіздіктің болатындығы.
Пайдаланған әдебиеттер:
• Клетканың молекулалық биологиясы. 2 т. : оқулық / Б. Альбертс [т.б.] ; ағылшын тіл. ауд. Ә. Ережепов. - 6- бас. -
Алматы :Дәуiр, 2017. - 660 б. с.

• Batyrova, K. I.Inttroduction to biology = Введениевбиологию : textbook / K. I.Batyrova, D. K. Aydarbaeva. - Almaty :
Association of hiighereducationalinstitutions of Kazakhstan, 2016. - 316 p.

• Cooper, Geoffrey M. The cell a molecular approach: textbook / Geoffrey M. Cooper, Robert E. Hausman. - 7th ed. - U. S. A. :
Boston University, 2016. - 832 p.

• Jorde, lynn B. Medical genetics : textbook / Lynn B. Jorde, John C. Carey, Michael J. Bamshad. - 5th ed. - Philadelphia : Elsevier,
2016. - 356 P.

• Molecular biology of the cell: textbook / B. Alberts [and etc.]. - 6th ed. - New York : Garland Science, 2015. - 1342 p.

• Нұрғазы, Қ. Ш. Молекулалықбиология: оқулық / Қ. Ш. Нұрғазы, У. К. Бисенов. - Алматы :Эверо, 2016. - 428 бет.

• Есиркепов, М. М. Молекулярная биология клетки: учеб. пособие / М. М. Есиркепов ; М-во здравоохранения РК; Учеб.-
методическое об-ние мед. вузов РК. - Караганда : ИП "Изд-во АҚНҰР", 2013. - 146 с.

• Әбилаев, С. А. Молекулалықбиологияжәнегенетика: оқулық / С. А. Әбилаев. - 2-бас. түзет., жәнетолықт. - Шымкент :
ЖШС "Кiтап", 2010. - 388 бет с.

• Притчард, Дориан Дж. Наглядная медицинская генетика: учеб. пособие / Дориан Дж. Притчард, Брюс Р. Корф ; пер. с
англ. под ред. Н. П. Бочкова. - М. : ГЭОТАР - Медиа, 2009. - 200 с.

Ұқсас жұмыстар

ТРАНСКРИПЦИЯ ФАКТОРЛАРЫ ЖӘНЕ ТРАНСКРИПЦИЯ КЕЗЕҢДЕРІ

Ақуыздың түзілуі

Вирустардың таксономиясы

Мутациялар және мутагенез

ДНҚ бөлімі

Микробиологиялық диагноз қою

Сүткоректілердің клеткалармен жұмыс істеу

Мультимедиялық технологияның мүмкіндіктері

транскрипцияның молекулалық негізі

Рнқ молекуласы

Пәндер