Бірінші жұлдыздардың пайда болуы

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

СӨЖ Орындаған:
Факультет: Биология және биотехнология
Кафедра: Биотехнология
Тексерген:
Мазмұны
Галактикалар
Бірінші жұлдыздардың пайда болуы
Жердің ішкі құрылысы
Жер бетінің пайда болуының негізгі сатылары
Күн жүйесі: Күн жүйесінің пайда болу болжамы
Галактика – құрамына Күн жүйесі енетін алып аумақты жұлдыздық
жүйе. Галактика түрлері - өткен ғасырдың 20-жылдары Э.Хаббл
галактикаларды пішіні бойынша бөлген үш топ. Жұлды
здары спираль бойымен орналасқан спиральдық галактикалар, элл
ипсоид пішіндес эллипистік галактикалар жән
е белгілі бір пішіні жоқ бұрыс галактикалар. Біздің галактика спиральдық г
алактикалар қатарына жатады. Галактикалардың барлығ
ы да қозғалыс үстінде дамиды, өзгереді, өшеді, қайтадан пайда болады.
Қазіргі ғаламат Әлем тығыздығы шексіз үлкен, ал көлемі шексіз кіші нүкте
дей ғана белгісіз заттың жарылысынан пайда болған.
Жердегі бақылаушыға аспандағы мыңдаған жеке жұлдыздар Құс жолы тәрізді көрінед
і. Осыған байланысты галактика құс жолы жүйесі деп те аталады.Құс жолы – кең,
ақшыл жолақ болып тұтасқан орасан көп жұлдыз шоғырыҚұс жолының жұлдыздық
табиғатын тұңғыш рет 1610 ж. Галилео Галилей байқаған. Бірақ Галактика құрылысы
н жүйелі түрде зерттеуді 18 ғасырдың аяғында Уильям Гершель бастады. Ол өзінің
жүргізген зерттеулері негізінде бақыланған жұлдыздар пішіні сопақ, алып жүйе
құрайды деген болжам айтты.
Галактикалар кеңістікте әркелкі бөлініп, топтар мен шоғырлар құрайды. Біздің
Галактика басқа 15 галактикамен бірге галактикалардың жергілікті тобы деп
аталатынды құрайды. Бізге ең жақын деген галактикалар Магеллан бұлттары мен
Андромеда тұмандығы.Василий Струве 1859 ж. бүкіл Галактика жүйесінің осьтен
айналу ықтималдығын көрсеткен. Галактиканың мөлшері жөнінде 20 ғасырдың
1-ширегіндегі неміс астрономы Хуго Зелигер мен голланд астрономы Якобус Каптейн
дәлелді пікір айтты.
Бірінші жұлдыздардың пайда болуы
Жұлдыз кейде тұрақты жұлдыз (лат. stella немесе лат. astrum; а
строномиядағы белгісі: ) — салмағы ерекше ауыр, өзегіндегі термоядролық р
еакция арқылы айналасына тұрақты жарық шығаратын, плазмалық газ ж
әне плазма күйдегі аспан денесі. Жұлдыздарды арнаулы түрде Жұлдыз ас
трономиясы ғылымы зерттейді.
Жұлдыздар жұлдызаралық материя кеңеюінің тығыздығы жоғары ө
ңірлерінде пайда болған. Бірақ сондай өңірлердің тығыздығы жер бетіндегі а
дам жасаған вакуумдардың тығыздығынан төмен болады. Сондай т
ығыздығы жоғары өңір Молекулярлық бұлт деп аталып, ондағы негізгі
элемент сутегі болса, гелий шамамен 23-28% болып келеді.
Мұнда жұлдыздардың, сондай-ақ жұлдыздық жүйенің
пайда болуы әрі эволюциясы зерттеледі. Эволюция
барысында жұлдыздар өздерінің қойнаундағы мех
аникалық және жылулық тепе-теңдіктің өзгеру жағдайымен
анықталатын сатыдан өтеді. Сутекті ге
лийге айналдыратын ядролық р
еакцияның нәтижесінде жұлдыз ядросының химиялық қ
ұрамы өзгереді; газдың орташа молекулалық сал
мағы артып, ядро нығыздалып, қызады. Зерттеулердің нәт
ижесіне қарағанда, бұл жағдай жұлдызд
ардың жарқырауы мен радиусын арттырады. Жұлдыз
эволюциясының уақыты оның массасына едәуір дәрежеде
тәуелді. Күн эволюциясының уақыты 1010 жылға
тең. Кәрі жұлдыздардағы (эволюциясының уақыты бірнеше
млн. жылға тең) сутек қоры тез таусылады. Олардың т
емпературасы едәуір төмен болып келеді
Протожұлдыз — жұлдызара материялар (ISM) ішіндегі
молекулярлық алып тұмандықтың топтасуынан
қалыптасқан аспан денесі болып, ол әдетте
жұлдыз пайда болуының алғашқы сатысы есептеледі. Күн
массасындай тұрақты жұлдыз үшін аталған алғашқы сат
ы шамамен 100 000 жылдарға созылады.
Ол молекулярлық тұмандық өзегінің тығыздығы үздіксіз
артуынан басталып, Торпақ Т жұлдызы секілді жұлдызды
ң қалыптасуына дейін созылады да, біртіндеп негізгі тізбек
жұлдызы түріне қосылады.
Жердің ішкі құрылысы
Жердің ішкі құрылысы туралы
мәліметтер әлі жете зерттелмеген аса
күрделі ғылыми мәселе болып табылады.
Жердің құрамы, құрылысы, қасиеттері
жөніндегі мәліметтер — жер
қыртысының үстіңгі қабаттар
ын тікелей бақылау, серпінді толқы
ндардың таралу жылдамдығына негізделг
ен сейсмикалық әдістер арқылы а
лынған жанама деректер. Осы дерект
ерге байланысты
Жер негізгі 3 геосферадан тұрады:
Жер қыртысы
Мантия
Ядро.
Жер қыртысы
Жер қыртысы деп- литосфераның жоғарғы қабаты , жер бетіндегі
барлық сулар - гидросфера , жерден 20 шақырым биіктікке дейінгі
атмосфераның төменгі қабатын және бүкіл тірі ағзалардың
өмір сүру аймағын айтамыз.
Жердің ең беткі жұқа қатты қабығы — жер қыртысы. Оның орташа
қалыңдығы мұхиттар астында 5 — 10 км, материктерде 35 — 40 км,
ал биік таулы аудандарда 70 км-ге дейін жетеді.
Жердің ядросы
Мантиядан төмендегі, 2900-ден 6371 км
аралығында орналасқан Жердің ішкі өзегін
ядро деп атайды. Құрылымы жағынан ядро
бірін-бірі көмкере орналасқан екі бөліктен
тұрады. Күшті жер сілкінул
ер нәтижесінде Жердің ішкі өзегі арқылы ө
тетін сейсмикалық толқындардың таралу сипа
тын зерттеген америкалық гео
физиктер Р. Кохе мен Л. Штихруд
е ішкі ядроның біртұтас қатты темір шар е
кендігі туралы болжам жасады. Электрөткіз
гіштігі жоғары болатын темір, темпера
тураның күрт айырмашылығы әсерінен сыртқы
ядроны да жылдам айналымға түсіреді. Соның
нәтижесінде құйынды магнит өрісі
пайда болады. Бұл магниттік өріс Жер шары
шеңберінен шығып, ғарыш кеңістігіне де
таралады, тіпті Күннен келетін
зарядталған бөлшектерді кері тебеді.
Жердің мантиясы
Жердің келесі қабаты — мантия (гр. mantion—жамылғы).
Ол жер қыртысынан жұқа Мохоровичич қабаты арқылы бөлініп
жатыр,оны 1909 жылы югославиялық сейсмолог А. Мохоро
вичич анықтаған. Мантия жоғарғы (900 км-ге дейін) және
төменгі (900—2900 км) мантияға бөлінеді. Мантия жер
көлемінің 83%-ын, жалпы салмағының 6
7%-ын құрайды.
Жер бетінің пайда болу сатылары
Ғылыми деректер бойынша Күн жүйесіне жататын Жер ғаламшары бұдан 4,5—5 млр жыл
бұрын газды-шаңды тұманнан пайда болған. Мұндай газды- шаңды матери
я қазіргі кезде жұлдызаралық кеңістікте де кездеседі. Жер бетінде тіршіліктің пайда бол
уы үшін ғарыштық және ғаламшарлық кейбір алғышарттар қажет. Ол үшін ғаламшардың өзін
е тән мөлшері болу шарт. Ғаламшардың мөлшері тым үлкен болса, табиғи радиоактивті затт
ардың атомдық ыдырауынан бөлінген энергияның әсерінен ғаламшар өте кыз
ып кетуі мүмкін. Ғаламшардың тым қызып кетуі қоршаған ортаның радиоактивті заттармен л
астануына жағдай жасайды. Ал ғаламшардың мөлшері тым кіші болса, ол өз айналасындағы атм
осфераны ұстап тұра алмайды. Ғаламшарлар жұлдыздарды орбита бойынша айнала қоз
ғалуы аркылы тұрақты түрде және біркелкі мөлшерде өзіне қажетті энергия алып тұруы тиіс. Ғ
аламшарға энергия ағысы бір калыпты түспесе тіршіліктің пайда болуы мен дамуы мүмкін еме
с. Өйткені тірі ағзалардың тіршілігі белгілі бір температуралық жағдайда ғана жүріп отыр
ады. Қорыта айтқанда, Жер ғаламшарында тіршіліктің пайда болуының алғышарт
тарына — ғаламшардың қажетті мөлшері, энергия және белгілі темпе
ратуралық жағдайлар жатады. бұл айтылған алғышарттар тек Жер ғаламшарында ғана болған
дығы ғылыми дәлелденген.
Аристотель Ертеде ғылыми деректердің аздығынан
тіршіліктің пайда болуы туралы түрлі көзқарастар
қалыптасты. Ежелгі грек философы Аристотель
(б.з.д. IV ғ.) бит — еттен, қандала — жануар
шырынынан, шұбалшаң — балшықтан пайда болад
ы деген көзқарасты ұстанды.

Фалес Грек философиясының негізін салушылар Фалес
және т.б., органикалық дүниенің негізін қоршаған
ортадағы әр түрлі заттардан іздеді. Фалес ондай негізгі зат
су деп есептеді және содан өздігінен тіршілік пайда болды
деп корытынды жасады. Орта ғасырларда да ғылыми
деректердің жинақталуына қарамастан тіршіліктің па
йда болуы жайлы түрлі көзқарастар орын алды. XVII ғасы
рдың орта шеніне дейін тіршілік өздігінен өлі табиғаттан па
йда болады деген көзкарасты қолдаушылар көп болды. К
ейінгі кездегі микроскоптың ашылуына байланысты ағзал
ардың құрылысы жайындағы деректер нақтылана түсті.
Осыған сәйкес тіршіліктің өлі табиғаттан пайда болуына
күмән келтіретін тәжірибелер жасала бастады
Күн жүйесі
Күн жүйесі – Күннен, оны айнала қозғалатын 8 үлкен планетадан (Меркурий,
Шолпан, Жер, Қызылжұлдыз, Есекқырған, Қоңырқай, Уран және Нептун ),
планета серіктерінен, мыңдаған кіші планеталардан (астероидтардан), шамамен
1011 кометадан және толып жатқан метеорлық денелерден құралған ғарыштық
денелер жүйесі. Күннен ең алыс орналасқан планетаға дейінгі орташа қашықтық
шамамен 40 а.б. немесе 6 млрд. км-ге тең.
Күн – Күн жүйесіндегі орталық дене болып саналады, оның массасы Күн
жүйесіндегі барлық денелердің жиынтық массасынан 750 есе артық. Сондықтан Күн
жүйесінің массалар орталығы Күн қойнауында орналасқан. Барлық 9 үлкен планета К
үнді айнала, дөңгелек дерлік орбита бойымен, бір бағытта қозғалады. Олардың ор
биталарының бір-біріне қатысты көлбеулігі өте аз. Планеталардың Күннен қ
ашықтығы белгілі бір заңдылыққа бағынған, яғни көршілес орбиталардың ара
қашықтығы Күннен алыстаған сайын арта түседі.
Күн жүйесінің пайда болу болжамы
Адамдар өзін қоршаған әлемнің құрылысын, ондағы
болып жатқан құбылыстарды зерттеуге ежелден-ақ
құмар болды. Көне замандағы әле
м құрылысы туралы алғашк
ы түсініктер өте қарапайым және олар діни
нанымдармен астасып жатты. Аспан мен Жер бөлек
карастырылып, Жер дүниенің қозғ
алмайтын орталығы ретінде қабыл
данды. Жердің бүкіл әлемнің орталығынде
орналасканы жөнінде қалыптасқан бұл көзқарасты
Ежелгі Грекия ғалымдары дүниенің геоцентрлік жүйесінің
негізіне алды. Мәселен, біздің заманым
ыздан бұрынғы
IV ғасырда өмір сүрген ежелгі грек ойшылы,
ғалым-энциклопедист Аристотель осы пікірді ұст
анып, Жерді қозғалмайды деп есептеді. Со
л кездің өзінде-ак Айдың тұтылуы
бойынша жүргізілген бақылаулар арқылы, Жер пішінінің шар тәрізді екені белгілі болд
ы. Ол Жердің қозғалуын аспандағы жұлдыздардың орнын а
уыстыруынан байқауға болар еді деген болжам айтты. Аристотель Жер - Әлемнің
табиғи орталығы болғандықтан, ол ешқайда құлап кетпейді және барлық

Ұқсас жұмыстар

ЖҰЛДЫЗДАРДЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ, ТІРШІЛІГІ ЖӘНЕ СӨНУІ

Жұлдызды жұлдыз бұлт

ӘЛЕМ ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ЭВОЛЮЦИЯСЫ

1-модуль. Галактика модельдерін түзу. Галактиканың спиралдық құрылымы

Астрофизикалық объектілерді спектрлік және бейсызық талдау әдісімен классификациялау

Жұлдыздыдан орташа уақытқа және артқа өту

Мұқағали Мақатаев туралы лебіздер

Астрономия пәні. Аспан координаталар жүйесі

АЙНЫМАЛЫ ЖҰЛДЫЗДАР ҮШІН ИНФОРМАЦИЯ МЕН ЭНТРОПИЯ ҚАТЫНАСЫН АНЫҚТАУ

Аспан денелері

Пәндер