Аралдың экологиялық проблемасы

Презентация қосу

әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті
Биология және Биотехнология кафедрасы

СӨЖ
Тақырыбы: Ақтөбе қаласының экологиялық проблемалары және
оларды шешу жолдары,жасалатын іс-әрекеттер.
Орындаған:
Тексерген

Алматы
Кіріспе
Адамның шаруашылық әрекеті табиғаттың өзгеруіне әсер ететін ерекше фактор. Адам
еңбек пен ақыл ойдың арқасында қоршаған ортаға бейімделумен қатар, оны өзгертеді.
Сондықтан табиғатты өзгерту барысында адамзат оның кейінгі зардаптарын да ескеруі
қажет. Табиғат кешендеріне кері әсер ететін озық ғылыми-техниканың тікелей қатысы
жоқ. Ол өзгерістерге кінәлы прогресс емес, техникалық жобаларда адамның
шаруашылық әрекетінің әсері есепке алынбаған. Жауын-шашын мөлшерін, топырақ
ылғалдығын ескерместен топыраққа минералды тыңайткыштар енгізу, ол заттардың
шайылып, өзендер мен бөгендердің ластануын туғызды. Мұның бәрі қаншама еңбек пен
шикізатты зая кетірумен бірге, қоршаған ортаның жағдайын нашарлатады. Ірі бөгендер
салуда аумақтың табиғат ерекшеліктерін ескермеу мезгілсіз батпақтануға, топырак,
өсімдік жамылғысы мен сол жердің микроклиматының өзгеруіне әкеп соғады. Қазіргі
кезде антропогендік ландшафтар басым. Ландшафтарды жақсарту үшін оларды
өзгертетін шаралар жүргізеді. Соның бірі – мелиорация. Мелиорация жердің жағдайын
жақсарту мен оны пайдалану тиімділігін арттыруға бағытталған шаралардың жиынтығы
болып табылады. Табиғатты тиімді пайдалану, көркейту және қорғау кешенді түрде
қарастырылуы қажет. Рио-де-Жанейро декларациясының қағидаларын есепке ала
отырып Қазақстанның экологиялық қауіпсіздігі проблемалары және қоршаған ортасының
жағдайына ғаламдық, ұлттық және жергілікті деңгейде қаралуын қарастырады.
Қазақстанда өте осал табиғи орта. Республика аумағы
негізінен дала, жартылай шөл және шөлдерден
тұрады. Каспий теңізі, Арал теңізі, Балқаш, Зайсан,
Алакөл сияқты бірегей теңіз және көлдер бар,
антропогендік жүктемелердің нәтижесінде табиғи
ортаны елдің болашақ экономикалық және әлеуметтік
дамуын қамтамасыз ететін табиғи қабілеті

Республиканың жер үсті су объектілеріне жыл сайын
200 млн. М3 ластанған ағынды сулар ағызылады.
Жер асты суларының ластануының 3 мыңнан астам
ошағы анықталды, олардың аудандары бірнеше
жүздеген шаршы километрге дейін созылды
Семей ядролық полигоны Еліміздің тарихындағы ең қайғылы парақтардың бірі -
Семей ядролық сынақ полигонының өмірге келуі
Алғашқы атомдық жарылыс дауысы 1949 жылы
тамыздың 29-ы, таңғы сағат 7-де естілді. Семей ядролық
полигоны ауданында 450-ден астам жер үсті және жер
асты ядролық сынақтарының өткізілуі нәтижесінде
атмосфераға, гидросфераға және литосфераға өте үлкен
мөлшерде радиоактивті материалдар шығарылды. Тек
Семей ядролық полигонының ғана емес, соған жақын
жатқан орасан үлкен аумақтар да (Павлодар, Қарағанды,
Шығыс Қазақстан, Жезқазған облыстары және Ресей
Федерациясының Алтай өлкесі) радиоактивті ластануға
Адамдар ғана емес, жер де азап ұшырады. Соның нәтижесінде сол аумақтағы көптеген
шегеді. Жылма-жыл тірі ағзалар және тұрғын халықтар зардап шекті.
радионуклидтердің жинала беруі
жердің құнарлығын азайтады.
Жерде орасан зор
микроэлементтер: темір, мыс,
магний және басқа металдар
әрттүрлі дәнді дақылдар адам
организміне сіңеді.
Табиғи қорларын игеруде де, бұл
Каспий теңізінің экологиялық проблемасы аудандағы табиғат компоненттерінің
Каспий теңізінің алып жатқан географиялық орнына өзгеруіне байланысты мынадай
байланысты (шөл зонасы) еліміздің шаруашылық саласында проблемалар туындауда:
атқаратын маңызы өте зор. Сонымен қатар сол маңдағы шөлді
алапқа ылғал әкелуші су айдыны ретінде де үлкен рөлі бар. экологиялық апатты аймаққа
Солтүстігіне құятын Еділ өзенінде бөгендердің салынуы, мұнай жататындықтан, негізгі әрекет етуші
кәсіпшілігінің өркендеуі теңіздің экологиялық жағдайын Капустин Яр, Азғыр полигонының
нашарлатты. Соңғы жылдары бұл аймақ мұнай мен газды ұзақ уақыт бойы жұмыс істеуіне
өндірудің маңызды экономикалық ауданына айналды. Теңіз байланысты тұрғын халықтардың
деңгейінің көтерілуіне байланысты бұл аймақ табиғи апат денсаулығының күрт нашарлауы;
жағдайына ұшырады. мұнай мен газдың өндірілуіне
байланысты тіршілік дүниесінің
өзгеруі, балықтардың (бекіре)
қырылуы, уылдырық шашатын
көксерке балықтарының кеміп
кетуі;
осы теңізге ғана тән (эндемикалық)
итбалықтың мезгіл-мезгіл
қырылуы;
аңызақ жерлердің шаруашылыққа
тигізетін кері әсері (жел эрозиясы).
Экологиялық апат Ақтау мен Каспий теңізіне қауіп
төндіреді. Каспий тау-кен металлургия комбинаты
(ПМХК) өнеркәсіптік алып зауыттары Ақтау
қаласынан бірнеше шақырым қашықтықта орналасқан,
онда Қашқар-Ата жасанды көлі құрылды. Бұл зауыт
негізінен уранды байытумен айналысады. Уақыт өте
келе, Қошқар-Ата су қоймасында кезеңдік кестенің
барлық элементтері жинақталған. Оның ішінде
радиоактивті және улы. Қошқар ата көлі мен Каспий
Каспий теңізінің деңгейінің ұлғаюы теңізі бір-бірінен ұзындығы 8 км-ден аспайтын тар
нәтижесінде 200-ден астам ұңғымалар жағалау сызығынан бөлек, сондықтан Қошқар-Ата
мен мұнай кен орындары су астында қалдық қоймасының суларымен Каспий ластану қаупі
қалды, соның ішінде ең ірі - Қаламқас бар.
және Қаражанбас, биологиялық
әртүрлілікке (әлемдік бекіре қорының
90% -ы, құс фаунасының түрлері,
Каспий теңізіндегі эндемикалық-
Каспий мөрі) ), сондай-ақ Каспий
теңізінің бүкіл экожүйесі. Соңғы 10
жылда коммерциялық балық аулау 10
есе азайды.
Аралдың экологиялық проблемасы

Бұл проблеманың тууына себепші болған - адам әрекеті. Ұзақ жылдар бойы Аралға құятын ірі
өзендер Әмудария мен Сырдарияның суын теңізге жеткізбей, түгелдей дерлік егістіктерді (мақта,
күріш) суландыруға пайдаланылып келді. Буланушылық дәрежесі жоғары болатын шөл зонасында
орналасқан теңіз суының көбірек булануы оның тартылуына әкеп соқты. Қазіргі кезде Арал теңізі
екі су айдынына Үлкен және Кіші теңізге бөлінген. Арал теңізіндегі суы тартылған бөліктің ауданы
30 мың км² жетеді. Ғалымдардың есептеуі бойынша, теңіз табанынан атмосфераға жылына 200 млн
тоннаға дейін тұзды шаң-тозаң ұшады. Теңіз суының шегінуінен оның жағалауындағы 800 гектар
тоғай, жануарлар дүниесі жойылып, теңіз айналасы бұл күнде тіршілігі жоқ құмды, сортаң
жарамсыз жерлерге айналды. Теңіз суының тартылуынан мұнда теңдесі жоқ Барсакелмес қорығы
жойылды. Бұл өзгерістер өз кезегінде сол аймақ тұрғындарының денсаулығына кері әсерін тигізді.
Еліміздің көлемді атқарып жатқан іс-шараларының
алды, аймақтың және жергілікті жердің экологиялық
жағдайын көтеру. Бүгінгі күні Солтүстік Арал
маңына халықтар қайта қоныстанып, үй салып,
балық шаруашылығымен қайта айналыса бастады.
АРАЛ ТЕҢІЗІ - Өзбекстан мен Қазақстан (Қызылорда
және Ақтөбе облысы) жерінде, Тұран ойпатының
шөлді белдемінде, Үстірттің шығыс шетінде
орналасқан тұйық көл. Алабындағы қарқынды
антропогендік әрекеттерге дейін (1960 — 70 ж.) дүн.
жүз. теңіз деңгейінен 53,0 м биіктікте жатқан (кестені
қ.). Осы деңгейдегі айдынының ауданы 66,1 мың км²
(аралдарымен қоса), суының көл. 1064 км3, орташа
тереңд. 16,1 м (ең терең жері 67 м), ұзындығы 428
км, ені 235 км, су жинау алабының ауданы 69000 км²
болған. Алабындағы шаруашылық мақсаттарға
үздіксіз су алу барысында 1998 ж. теңіз деңгейі 18 м-
ге төмендеді (1997). Нәтижесінде теңіз 2 суқоймаға
— Үлкен Арал және Кіші Аралға бөлініп қалды.
Балқаш проблемасы
Ақдала алқабын суландырып, күріш егу
жобасы да толық жүзеге аспай қалды.
Қыруар қаржы текке жұмсалды. Іле
өзенінің атырауы кеуіп, оның кері әсері
Балқаш көліне тиді. Суармалы алқаптардың
көлемінің есепсіз кеңейтілуі, төменгі Іле
қоңыр көмір кен орнын игеруді бастау
көлдің болашағы үшін қауіпті. Болжау
Балқаш көлі алабында да қүрделі экологиялық бойынша, XXI ғасырдың басында, көлдің
жағдай қалыптасып отыр. 1970 жылы Балқашқа батыс бөлігінің мүлде кеуіп, шығысының
құятын Іле өзенінде Қапшағай бөгені мен су электр тұзды шалшыққа айналуы мүмкін. Бұл өз
станциясының (СЭС) салынуы Іле-Балқаш су кезегінде Балқаш маңындағы
шаруашылығы кешенінде бетбұрыс кезең болды. ландшафтылар мен экологиялық
Іле өзенінің гидрологиялық режимі өзгеріп, жалпы жағдайларды түбірімен өзгертіп,
Іле-Балқаш алабындағы экологиялық жағдай өзгере тіршіліксіз шөлге айналдырады. Көл
бастады. Қапшағай су торабын жобалау кезінде Іле деңгейінің төмендеуі оның суының
өзенінің атырауындағы табиғат кешенінің жағдайы шамадан тыс минералдануына әкеп соғуда.
ескерілмеді. Соның нәтижесінде онда тіршілік
ететін жануар дүниесіне (ондатр, балық, т.б.) және
ауыл шаруашылығына көп зиян келеді.
Үлкен қалалар мен өндіріс орталықтарында қоршаған
ортаның ластануы
Ауаға шығатын улы заттардың концентрациясы (ауыр металдар, шаң-
тозаң, күкірт тотығы, көмірқышқыл газы және т.б.) белгіленген
мөлшерден он есе артық. Ең ауыр жағдай Тараз, Теміртау, Алматы,
Шымкент, Балқаш, Риддер, Өскемен және басқа да қалаларда
қалыптасқан. Осы қалаларда лас заттардың концентрациясы жыл
бойынша белгіленген мөлшерден 5-10 есе артады. Ауа кеңістігінің
ластануы пайдалы қазбалар өндіретін аудандарда да байқалады.
Атмосфераның ластануы Байқоңыр космодромында ғарыш кемелерін
ұшыру кезінде де байқалады. Өнеркәсіпті аудандарда ауа кеңістігінің
ластануымен катар ластану сол жердегі су көздерін қамтиды.
Сырдария өзені ағысының 35-40%-ы өндіріс орындарының қалдық
суларынан тұрады. Өзен суында дизентерия, паратиф, гепатит, сүзек
ауруы қоздырғыштары мен өте қатерлі гексахлоран ДДТ кездеседі.
Өнеркәсіп орындарының ластаушы заттарына жер игеру нотижесінде
пайда болған масштабы химиялық ластанудың көлемдері ұлғаюда.
Өсімдік жамылғысын қорғайтын әр түрлі химиялық заттар,
дефолианттар, пестицидтер, мөлшерден артық қолданған
тыңайтқыштар, тек қана қоршаған ортаны емес, тамақ өнімдерін де
ластауда.
Ақтөбе қаласының экологиясы
Ақтөбе қаласы экологиялық жағдайы нашар
қалалардың бірі. Қала аумағындағы ауа құрамында
азот диоксиді мен формальдегидтің шамадан тыс
мөлшері байқалған, ал хром қоспалары,
ферроқорытпа зауыттары, Ақтөбе ТЭЦ секілді ірі
өнеркәсіп мекемелері мен Кірпішті ауылының
аймағында көрсеткіштер нормадан үш есе асып
түскен екен. 2013 жылы сантарлық-эпидемиологиялық
бақылау қала ауасын азот диоксиді, күкірт
диоксиді, күкіртсутек және тағы да басқа
заттарға тексергеннен кейін ауаны басты
ластайтын себеп қаланың кәріз жүйесі екені
анықталды. Кәріз жүйесіндегі күкіртсутектің
үлесі 2—16 % жетуі мүмкін, оған қоса ағын
судың құрамында сульфидтер көп. Осының
кесірінен түнде және таңғы мезгілде қаланың
бірнеше ауданының тұрғындары жағымсыз
иістен қорлық көріп жүр. 2013 жылы қаладағы
автокөлітер саны 178 мыңға жетті. Бұл да қала
ауасының ластануына өз үлесін қосады.
Шешім қабылдауды қажет етіп отырған
проблемалардың бірі- алауларда ілеспе мұнай
газдарының жағылуы.

2011 жылдың 1 жартыжылдығында ілеспе мұнай
газын пайдалану көлемі – 1842,366 млн. м3, ал ілеспе
мұнай газын пайдалану көлемінің ұлғаюына
байланысты 2010 жылы - 1240,2 млн. м3 құрады.
2011 жылдың 1 жартыжылдығында жағылған газ
көлемі - 280,555 млн. м3 құраса, 2010 жылдың 1
жартыжылдығымен салыстырғанда ол – 10,695 млн.
м3 төмен.

2011 жылдың 1 жартыжылдығында ілеспе мұнай
газы 25 алау қондырғыларында жағылды, соның
ішінде: «СНПС-Ақтөбемұнайгаз» АҚ – 6; «ҚазақОйл
Актөбе» ЖШС – 4; «Қазақтүрікмұнай» ЖШС – 3;
«Каспий НефтьТМЕ» АҚ –2; «Өзтүрік-Мунай»
ЖШС – 4; «Арал Петролеум» ЖШС –1; «Ланкастер
Петролеум» АҚ – 2; «Маерск Ойл Казахстан ГмбХ»
компаниясы – 2; «Алтиес Петролеум Интернэшнл»
АҚ – 1.
Жер ресурстарының ластануы .

2011 жылдың 1 тоқсанында Жерлерді қорғау
саласында мемлекеттік инспекторлар 244, оның 12-
жоспар бойынша, жаңа құрылыс салу және телімнің
нұсқасын өзгерту үшін жер телімін таңдау бойынша- Зерттеп-тексерілген Ақтөбе облысының су
232 тексеру жүргізді және 11 нұсқама берді, оның 11 айданыдарының гидрохимиялық жағдайы -
орындалды. Табиғат қорғау заңнамасының қанағаттанарлық.
бұзушылығы үшін 7 997,753 мың теңгеге 37 әкімшілік Экология департаменті мен бірлесіп
айыппұл салынды. Бұл көрсеткіш 2010 жылмен «Шамшырақ-Ақтөбе» ЖШС маусым айының
салыстырғанда 20 айыппұлға төмен. Есептегі жылы 6 20-23 аралығында Қандыағаш қаласынан
306,907 мың теңгеге салынған 29 айыппұл өтелді, 2 Ақтөбеге дейін Елек өзенінің бойымен «Таза
нысанның қызметі уақытша тоқтатылды. өзен» атты экологиялық рейд акциясының 1-ші
кезеңі ойдағыдай өтті. Ақпарат «Актюбенский
вестник» және «Ақтөбе» газеттерінде
жарияланды.
«Поколение-М» қоғамдық бірлестігі мен
«Актюбинский Вестник» газеті бірігіп «Таза
бұлақ» атты акция жарияланды, бұл акцияның
мақсаты қоғамның көңілін бар бұлақтарды
құрылғылармен жабдықтауға және қорғауға
бөлу.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Сейтқалиев Ғ. “Экологиялық проблемалар”. Алматы,
2003. 257бет.

2. Бейсенова А.,Шілдебаев Ж. “Экология және табиғатты
тиімді пайдалану” Алматы: “Ғылым”, 2004. 325бет.

3. Ақтөбе экологиялық инспекциясының бақылау және
құқық қолдану қызметі бойынша 2011 ж. 1- жартыжылдығы
ақпараттық – аналитикалық есебі// Қазақстан
Республикасының қоршаған ортаны қорғау министрлігі,
2011
4. https://kk.wikipedia.org

Ұқсас жұмыстар

Невада - Семей полигонының инфрақұрылымы

Арал теңізінің экологиялық проблемасы

Ядролық сынақтар

БАЛҚАШ ПРОБЛЕМАСЫ

Арал проблемасы

Экологиялық проблемалар

АРАЛ АПАТЫНА СЕБЕП БОЛҒАН ФАКТОРЛАР

Барсакелмес қорығы

Экологиялық аймақтар

ҚР экологиялық дағдарыс және экологиялық апатты аймақтар

Пәндер