Моносахарид өкілдері

CӨЖ

Орындаған:

Тексерген:

Тақырыбы: Моносахаридтер, өкілдері, химиялық қасиеттері, биологиялық маңызы

Жоспар

Кіріспе

Негізгі бөлім

Моносахарид өкілдері

Химиялық қасиеттері

Биологиялық маңызы

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Моносахаридтер деп молекуласында бір карбонил (альдегид немесе кетон) және бірнеше гидроксил топтары бар қосылыстарды айтады. Альдегид тобы бар моносахаридтер альдоздар, ал кетон тобы бар моносахаридтер кетоздар деп аталады.

Моносахаридтердің жіктелуі

Көмірсулар молекуласындағы көміртегі атомының санына байланысты былай бөлінеді:

Оксотоптың табиғаты бойынша жіктелуі

Қарапайым өкілдері

Глицеральдегид Диоксиацетон (альдотриоза) (кетотриоза)

Тетрозалар

Тетроза - төрт көміртекті моносахаридтер класының жалпы химиялық атауы, яғни қант, олардың жалпы формуласы C₄ (H₂O) ₄ немесе C₄H₈O₄.

Пентозалар

Пентозалар - бұл жалпы формуласы C6H10O5 молекуласында бес көміртек атомы (мысалы, рибоза, ксилоза) бар моносахаридтер.

Гексозалар

Глюкоза (гексоза, альдогексоза)

Фруктоза (гексоза, кетогексоза)

Моносахаридтердің сызықты формуласы Э. Фишердің проекциялық формуласы деп аталады.

Химиялық қасиеттері

Моносахаридтердің химиялық қасиеттері оның құрамындағы гидроксо- және альдегид (немесе фруктозадағы кето ) топтарына байланысты.

Спирттер сияқты моносахаридтер сілтілермен әрекеттесіп, алкоголяттар немесе сахараттар түзеді. Мысалы: қалыпты температурада глюкоза мыс(II) гидроксидімен әрекеттесіп, көк түсті мыс сахаратын түзеді.

2. Тотығу реакциясы. Барлық гексоза - альдозалар жеңіл тотығады. Олар альдегидтер сияқты күміс айна реакциясына түседі және Фелинг сұйығын тотықсыздандырып қызыл түсті мыс(І) оксидін береді. Бұл реакция альдоздар мен кетоздарды анықтауға қолданылатын сапалық реакцияларға жатады, глюкозада альдегид тобы бар екендігін дәлелдейді.

3. Қосып алу реакциясы. Гексоза - альдозалар қосып алу реакциясына бейімді. Олар сутегіні қосып алып, көп атомды спирттер түзеді. Глюкоза - 5 атомды спирт, ол сутегіні қосып алып 6 атомды спиртке - сорбитке -айналады:

Моносахаридтерді тотықсыздандыруға сутек, натрий боргидриді және катализатор (палладий, никель) қолданылады.

5. Гликозидтер түзілуі. Реакция кезінде жай эфирлер сияқты заттар түзіледі, оларды гликозидтер дейді.

6. Ферменттер (энзимдер) қатысында көмірсулар ашыйды:

С6Н12О6 * 2 СН3СНОНСООН - сүт қышқылды ашу

7. Сілтілердің әсерінен өзгеруі. Моносахаридтер сілтілік ортада оңай енольдық түріне өтеді. Глюкоза, манноза және фруктоза енольдық түріне өткенде олардың бірінші және екінші көміртегі атомдарындағы бір-бірінен айырмашылықтары жоғалады. Сондықтан енольдық түрінен барлық үш моносахаридтер түзіледі.

D-глюкоза

Еноль түрі

D-фруктоза

D-манноза

4. Орын басу реакциясы. Моносахаридтерді фенилгидразинмен қыздырғанда, суда қиын еритін - озазондар түзеді. Бұл реакция карбонил тобын алу үшін пайданылады.

8. Май қышқылды ашу

С6Н12О6 ® 2СО2 + 2Н2 + СН3(СН2) 2СООН

9. Спиртті ашу - фермент зимаза қатысында жүреді:

С6Н12О6 ® 2СО2 + 2С2Н5ОН.

Глюкозаның пирожүзім қышқылына дейін ыдырауы

Глюкозаның аэробты немесе анаэробты жағдайда ферменттер қатысында екі молекула пируватқа (аэробты жағдайда) немесе екі молекула лактатқа (анаэробты жағдайда) дейін ыдырауын 213 гликолиз дейді. Гликолиз ферменттер қатысында жүретін 10 реакциядан тұрады. Бірақ жалпы реакцияны төмендегідей жазып көрсетуге болады:

а) аэробты жағдайда

С6 Н12О6 + 2АДФ + 2Н3 РО4 + 2НАД+

2СН3 ССООН + 2АТФ +2Н2 О+ 2НАДН•Н+ ׀׀ О

б) анаэробты жағдайда

С6 Н12О6 + 2АДФ + 2Н3 РО4 СН3 СНОН - СООН + 2АТФ + 2Н2 О

Глюкоза екі жолмен ыдырауы мүмкін. Бірінші жол: глюкоза молекуласы көміртектің үш атомынан тұратын 2 молекулаға ыдырайды. Мұндай ыдырау түрін дихотомикалық ыдырау деп атайды. Глюкоза молекуласы бір көміртек атомын жойып, пентозаға айналуын апотомикалық ыдырау дейді.