Ноқат дақылы

Орындаған:Болекбаева Нұржанат

Жоспар

1. Ноқат дақылының биологиясы және морфологиялық сипаттамасы.

2. Өсімдіктің биологиялық ерекшеліктері.

3. Нақты топырақ-климаттық жағдайында өнімді бағдарлау, ФБР кірісі бойынша бағдарламаланған өнімді анықтау.

4. Ноқаттың жоспарланған өнімін алу үшін тыңайтқыш мөлшерін анықтау.

5. Нақты топырақ-климаттық жағдайында дақылды өсіру технологиясы, ауыспалы егістегі орны.

6. Қорытынды.

7. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Ноқат дақылының биологиясы және морфологиялық сипаттамасы Ноқат дәнді бұршақ дақылдарына кіреді. Ол бұршақ тұқымдасына (Ғавасеае) жатады. Қауырсын жапырақты. Ноқат - Нут - Сicer. Ноқат Сіcer туыстығына жатады және 30-дан астам түрлерді біріктіреді. Олардың көпшілігі көпжылдық. Дақылда кең тарағаны жалғыз түр - мәдени ноқат (Сісеr аrietinum) . Бұл бір жылдық өсімдік, сабақтары қырлы, тік өседі. Тамыр түбінен немесе бүкіл сабақ бойымен бұтақтанады. Дәнді бұршақ дақылдарының тамыр жүйесі кіндікті, 1-2 м топырақ қабатына бойлайды, көптеген бірінші, екінші, үшінші және одан кейінгі дәрежедегі бүйір тамыршалары болады, олар негізінен жыртылатын топырақ қабатында орналасқан.

Ноқат (лат. Cicer) - бұршақ тұқымдасына жататын бір және көп жылдық шөптесін өсімдіктер.

Қазақстанның оңтүстік аймақтарындағы таулардың қиыршық тасты беткейлері мен тастақты жерлерінде, тау өзендерінің аңғарларында өсетін 3 түрі бар. Олардың биіктігі 15 - 70 см. Жай қауырсынды жапырақтарының ұштарында мұртшалары не өскіндері болады, олардың сыртын безді талшықтар (қымыздық, лимон, алма қышқылдарын бөледі) жапқан.

Өсімдіктің биологиялық ерекшеліктері

Ноқат, әсіресе гүлдену және дәндеу кезеңдерінде бұршаққа қарағанда жылу сүйгіштігімен ерекшеленеді, бірақ жас өскіндері суыққа төзімді келеді.

Ноқат өзге бұршақ тұқымдастардан гөрі топырақ ылғалсыздығына және ауа қуаңшылығына шымдамды болады, әрі дән құрттарымен (зерновка) сирек жарақаттанады.

Ноқат - жылуды басқа бұршақ тұқымдас өсімдіктеріне қарағанда көп қажет етеді. Тұқымы 3-4°С температурада өне бастайды. Біркелкі көктеп шығуына ең қолайлы температура 7-8°С. Ноқат өскіндері 8°С дейінгі үсікті көтере алады. Гүлдеу-дән байлау кезеңдеріндегі жоғары температура оның өніміне кері әсер етеді. Ноқаттың дәні 3 . . . 4 С жылылықта көктей береді. Тәуліктік орташа жылылық 5-6 0С болғанда ноқат 20-25 күнде көктеп шығады, жылылық 10-12 0С болғанда бұл кезең 10-12 күнге, ал 13-15 С0 болғанда 7-8 күнге дейін азаяды. Көгі 8 0С дейінгі суыққа шыдайды.

Ауа - райы жағдайлары бойынша сәуір және мамыр айларында 835, 7 0С белсенді температура жинақталады. Ноқаттың өсіп-жетілуі үшін 12000С қажет екендігіне көңіл бөлсек, онда маусым айында дақыл үшін 364, 3 0С температура қажет болады. Маусым айындағы ауаның орташа тәуліктік температурасы 23, 2 0С, яғни ноқаттың толық пісіп жетілуі үшін (364, 3 / 23, 2 = 13, 9 = 14 күн) өсімдікті маусым айының 14 жұлдызында жинауымыз қажет.

Оңтүстік Қазақстан жағдайында ноқаттың өсіп-даму кезеңінде түсетін фотосинтетикалық кіріс деңгейін анықтау үшін 6-кесте мәліметтеріне сүйенеміз. Жоғарыда аталғандай ноқат өсімдігі біздің жағдайымызда сәуір айында 20 күн, мамыр айында 31 күн, маусым айында 14 күн өсіп-дамиды. Демек, 7-кесте мәліметтері негізінде ноқаттың өсіп-даму кезеңінде келетін ФБР кірісі 1, 63 млрд. ккал/га құрайтындығын есептеп шығарамыз.

Оңтүстік Қазақстан жағдайының ауа райы ерекшеліктері бойынша ноқат дақылынан 75, 81 ц/га өнім алуға болатындығын жоғарыдағы есептеулер нәтижелері көрсетеді. Алынған өнім бүкіл өсімдік үшін екендігін білсек онда, өсімдіктің тұқымы мен өсімдік бөлігінің қатынасы ноқатта 3/1 екенін ескерсек, онда ноқаттан Оңтүстік Қазақстан облысы, Ордабасы ауданы, Төркүл ауылы жағдайында 25, 27 ц/га негізгі өнім алуға болатындығы белгілі.

НМӨ(ФБР) = R Х K = 1, 63х109 х 1, 8= 3, 26 х 109= 9460кг=75, 81ц/га

100 х Қө 100 х 4300 43

Ноқаттың жоспарланған өнімін алу үшін тыңайтқыш мөлшерін анықтау Ауыспалы егіс танаптарына тыңайтқыштар енгізу үшін төменгі мәліметтер ескеріледі: өсімдіктердің қоректік заттарға қажеттілігі (әр түрлі өсімдіктердің өсу мерзімдеріне сәйкес) ; жоспарланған өнім мөлшері (өнім жоғары болған сайын, тыңайтқыш та көп керек) ; алғы дақылдар және онда қолданылған тыңайтқыштар, топырақ ерекшеліктері мен құнарлығы. Қандай дақылдың болмасын жоспарлы өнімін алуға қол жеткізетін тиісті тыңайтқыш мөлшерін төмендегі мағлұматтарды пайдалана отырып, есептеп шығаруға болады:

Нақты топырақ-климаттық жағдайында дақылды өсіру технологиясы, ауыспалы егістегі орны

Ноқат өнімін арттырудың негізгі жолдарының бірі - оны өсірудің интенсивті технологиясын қолдану болып табылады. Ол негізінен материалдық-техникалық ресурстар және жаңа ғылыми жетістіктер мен тәжірибені кеңінен пайдалануға сүйенеді.

Ноқат өнімін арттыруда алғы дақылға үлкен маңыз беріледі. Ең жақсы алғы дақылдар - таза пар, пардан кейінгі екінші дақыл, дәнді-бұршақ дақылдары, сүрлемдік жүгері, күздік астық дақылдары.

Ноқатты ауыспалы егіншілікте еккенде гектарына 8, 5 ц/га өнім алынды. Ноқаттың сатылу бағасы бидайдан 3 - 4 есе қымбат болуы, бұл дақылын келешекте тәлімі егіншілікте егіс майданының аса түсуіне септігін тигізері анық. Егер де ноқат сұранысы жоғары Турция, Индия, Иран және т. б. мемлекеттерге экспортқа шығаруды қолға алсақ, бұл дақылдың Оңтүстік Қазақстанға түсірер табысы ұшан теңіз болар еді.