САБАҚТЫҢ ТАҚЫРЫБЫ ЖЫНЫСПЕН ТІРКЕС

Презентация қосу

Өз жұбыңды тап!
Тектіден текті туар сараланып

Теріңді өзгерте алсаң да тегіңді өзгерте алмайсың

Аяғын көріп, асын іш анасын көріп, қызын ал

Жеті атасын білген ер жеті жұрттың қамын жер

Алып анадан туады арғымақ биеден туады
САБАҚТЫҢ ТАҚЫРЫБЫ

ЖЫНЫСПЕН ТІРКЕС
ТҰҚЫМ ҚУАЛАУ
ОҚУ МАҚСАТЫ

Есеп шығару кезінде белгілердің
жыныспен тіркес тұқым
қуалауының цитологиялық
негіздерін қолдану
БАҒАЛАУ КРИТЕРИЙІ
- Жыныспен тіркес тұқым қуалау ұғымының
мағынасын түсіндіре алады;

- Жыныспен тіркес тұқым қуалау есептерін
шығару кезінде есептің берілгенін, шығару
жолын, жауабын дұрыс жазады;

- Генетикалық сызба жасау кезінде
генетикалық символдарды дұрыс қолданады.
Хромосомалар
Аутосомалар – Жыныс хромосомалары –
еркек және ұрғашы жыныста еркек және ұрғашы жыныста
бірдей әртүрлі
болатын хромосомалар болатын хромосомалар

Адамда
46 хромосома (23 жұп)_
22 жұбы (44 хромосома) 1 жұбы (2 хромосома)
аутосомалар жыныс хромосомалары

Дене жасушаларының хромосомалар санының түрлік
тұрақтылығы, саны, ұзындығы, морфологиялық белгілерінің
жиынтығы – кариотип деп аталады
КАРИОТИП - ағза жасушалары хромосомаларының
барлық (саны, мөлшері, формасы) белгілерінің жиынтығы

АУТОСОМА -
аталық және аналық ағзадағы
жұп хромосомалар

ЖЫНЫС ХРОМОСОМАЛАРЫ-
жынысты анықтауға қатысатын
арнайы жұп хромосомалар
Жыныс хромосомалары

Жыныс хромосомалар
бірдей гаметалардан
түзілсе, оны
гомогаметалы
жыныс (ХХ)
деп, ал әртүрлі
гаметалардан түзілсе,
гетерогаметалы
жыныс (ХҮ)
деп атайды.
Жыныс хромосомалары және жыныстың
анықталуы

Жынысты анықтаудың хромосомалық 5 типі бар:

1 тип ♀ ХХ , ♂ ХУ
2 тип ♀ ХУ , ♂ХХ

3 тип ♀ ХУ , ♂Х0

4 тип ♀ Х0 , ♂ХУ

5 тип гаплодиплоидея ♀ 2n , ♂n
1 тип ♀ ХХ , ♂ ХУ 2 тип ♀ ХУ , ♂ХХ

Сүтқоректілерге, соның ішінде Құстарға, жорғалаушыларға,
адамға, құрттарға, кейбір қосмекенділер мен
шаянтәрізділерге, көпшілік балықтарға, кейбір
бунақденелілерге, бунақденелілерге
қосмекенділерге, кейбір (қабыршаққанаттыларға)
балықтарға тән. тән.
3 тип ♀ ХУ , ♂Х0 4 тип ♀ Х0 , ♂ХУ

0 хромосоманың жоқтығын
Кейбір бунақденелілерде
білдіреді.
(теңқанатты – цикадаларда,
Кейбір бунақденелілерде
бітелерде) кездеседі.
(турақанаттыларда) кездеседі.
5 тип гаплодиплоидея ♀ 2n , ♂n

Аралар мен
құмырсқаларда кездеседі:
Аталықтар -
ұрықтанбаған гаплоидты
жұмыртқажасушадан
партеногенез жолымен
дамиды.
Аналықтар ұрықтанған
диплоидты
жұмыртқажасушадан
дамиды.
Жыныспен тіркесті (гоносомды)
тұқым қуалау

Жыныстық хромосомаларда
орналасқан гендер арқылы тұқым
қуалауды жыныспен тіркесті тұқым
қуалау деп атайды. Оны ең алғаш
американ биологы Томас Морган
зерттеп ашты.
Дрозофила шыбынына тәжірибе
жасағанда аналықтарда көздері тек
қызыл немесе аталықтарда тек ақ болып
шыққан. Сол себепті Морган көздің түсін
анықтайтын гендер жыныстық (1866- 1945)
хромосомада болуы тиіс деп есептеді.
Х және Ү хромосомаларының
қайсысында ген көбірек болады?

Ү хромосома Х хромосомаға қарағанда мөлшері кішірек
болатындықтан, Х хромосомасымен байланысты белгілер де
көбірек болмақ.
Ү хромосома арқылы берілетін бірнеше белгілер ғана бар.
Ол белгілер тек әкелерінен ұлдарына ғана беріледі
Жынысқа тіркес белгілер
Аутосомды- Аутосомды-рецессивті
доминанттық тұқым тұқым қуалау типінде
қуалау- жынысқа -ата-анасында білінбей,
тәуелсіз, ұрпақ сайын ұрпағында көрінеді
көрінеді

брахидактилия — альбинизм-
қысқасаусақтылық пигментсіздік

полидактилия — алькантонурия
алтысаусақтылық гомогентизин
қышқылын артық
аутосомалар бөледі

ахондроплазия — идиопатия мишықтың
Аутосомаларда болатын ергежейлілік өзгеруі
гендердің белгілері Мендель беттегі секпілі фенилкетонурия —
заңына бағынады. кемақыл
Ал тұқымқуалаудың мұндай көзді шел басу
типі аутосомалы
сүйектің омырлығы
тұқымқуалау деп аталады.
Жынысқа тіркес белгілер
Х- хромосомамен тіркесіп Y- хромосомамен
Жынысқа тіркес белгілер - тұқымқуалайтын белгілер тіркесіп
жыныстық хромосомада тұқымқуалайтын
белгілер
болатын гендердің
жиынтығы. Доминатты Рецессивті Ихтиоз - терінің
қабыршақтануы
Y- хромосомада өмірлік мен қалың
маңызды гендер болмайды дақтануы
(балықтарда керісінше Мешел Гемофилия Гипертрихоз-
(рахит) құлақ
көрнекті фенотиптік белгілер қалқаншасының
Y- хромосомада ) жүнді болуы
Y- хромосомада тіркессе, Тіс Көз Тістің мөлшерін
әкесінен ұлына, кіреукесінің жүйкесінің анықтайтын гендер
қоңырқай семуі
ал Х- хромосомамен тартуы
тіркессе, әкесінен қызына, Дальтонизм Синдактилия - аяқ
шешесінен ұлына да қызына башпайларының
арасында
да беріледі. жарғақтар болуы
У - тіркесті тұқым қуалау

У- тіркесті белгілер - голандриялық белгілер
деп аталады. Олар тек әкесінен ұлдарына
беріледі.
Гипертрихоз – құлақ қалқанында
түк өсуі.

Синдактилия – саусақ арасында
жарғақтың болуы.
Х - тіркесті тұқым қуалау

Х хромосомамен берілетін 300 тарта ауру
түрлері белгілі
• Тіс эмалының гипоплазиясы
• Гемофилия
• Дальтонизм
• Тер бездерінің болмауы
• Аутизм
• Дюшен бұлшықет дистрофиясы
• Агаммаголбулинемия
Х - тіркесті тұқым қуалау

Гемофилия. Ұдайы қан ағып, тоқтатуы қиынға соғатын,
көбінесе еркектерге тән тұқым қуалайтын ауру. Аурудың
негізгі себебі қан ұюына қатысты фактордың жетіспеушілігі.
Жарақаттанған кезде немесе тіс жұлғанда адам өміріне қауіп
туарлықтай қан тоқтамай ағуы мүмкін. Қанның дұрыс ұюын
доминантты Н гені, ұйымауын рецессивті һ гені анықтайды.

ХHХH – дені сау қыз бала
ХHУ – дені сау ер бала
ХHХh – тасымалдаушы қыз бала
ХhУ – гемофилиямен ауыратын ер
бала
Николая II жанұясы

Королева
Виктория
Қандай сандарды көріп тұрсың?
Есептер шығару

№1 Әкесі сау, шешесі гемофилия гені
бойынша гетерозиготалы болса, отбасының
ұрпақтары қандай болмақ?
№2 Шешесі сау, гомозиготалы. Әкесі
гемофилиямен ауыратын отбасының
ұрпақтары қандай болмақ?
№3 Әкесі дальтоник отбасында ұлының
дальтоник болуы мүмкін бе?
БҮГІНГІ САБАҚТЫҢ МАҚСАТЫНА
ЖЕТТІК ПЕ?
Рефлексия
Үйге тапсырма
Адамда дальтонизм ауруы рецессивті және Х
хромосомасында орналасқан, ал дұрыс көру
доминантты белгі болып табылады. У
хромосомада мұндай ген жоқ.
Анасы дальтоник ал әкесі түстерді ажырататын
отбасында түстерді дұрыс ажырататын
балалардың туу мүмкіндігі қандай? Егер балалары
дальтоник болса, онда қайсылары: ұлдары ма,
қыздары ма? Есептің шығарылу жолын көрсетіңіз.

Ұқсас жұмыстар

Моногенді түрі аутосом

Тіркесіп тұқым қуалау және кроссинговер. 2. Генетикалық карталар. 3. Жынысты анықтаудың баланстық теориясы.

Ата ұрпақ

Жыныс генетикасы

Синтаксис. Сөз тіркесі туралы түсінік

Құрамындағы сөздердің орнын

Қабысу

Еркін сөз тіркестері Тұрақты тіркестер

Сөз тіркесі туралы түсінік

Моногенді аурулар

Пәндер