САБАҚТЫҢ ТАҚЫРЫБЫ ЖЫНЫСПЕН ТІРКЕС

Өз жұбыңды тап!

Тектіден текті туар

сараланып

Теріңді өзгерте алсаң да

тегіңді өзгерте алмайсың

Аяғын көріп, асын іш

анасын көріп, қызын ал

Жеті атасын білген ер

жеті жұрттың қамын жер

Алып анадан туады

арғымақ биеден туады

Жыныспен тіркес тұқым қуалау

Сабақтың тақырыбы

Оқу мақсаты

Есеп шығару кезінде белгілердің жыныспен тіркес тұқым қуалауының цитологиялық негіздерін қолдану

- Жыныспен тіркес тұқым қуалау ұғымының мағынасын түсіндіре алады; - Жыныспен тіркес тұқым қуалау есептерін шығару кезінде есептің берілгенін, шығару жолын, жауабын дұрыс жазады; - Генетикалық сызба жасау кезінде генетикалық символдарды дұрыс қолданады.

Бағалау критерийі

Аутосомалар -

еркек және ұрғашы жыныста

бірдей

болатын хромосомалар

Жыныс хромосомалары -

еркек және ұрғашы жыныста

әртүрлі

болатын хромосомалар

Адамда

46 хромосома (23 жұп) _

22 жұбы (44 хромосома)

аутосомалар

1 жұбы (2 хромосома)

жыныс хромосомалары

Хромосомалар

Дене жасушаларының хромосомалар санының түрлік тұрақтылығы, саны, ұзындығы, морфологиялық белгілерінің жиынтығы - кариотип деп аталады

КАРИОТИП - ағза жасушалары хромосомаларының барлық (саны, мөлшері, формасы) белгілерінің жиынтығы

АУТОСОМА -

аталық және аналық ағзадағы жұп хромосомалар

ЖЫНЫС ХРОМОСОМАЛАРЫ-

жынысты анықтауға қатысатын арнайы жұп хромосомалар

Жыныс хромосомалары

Жыныс хромосомалар бірдей гаметалардан түзілсе, оны гомогаметалы жыныс (ХХ)

деп, ал әртүрлі гаметалардан түзілсе,

гетерогаметалы жыныс (ХҮ)

деп атайды.

Жыныс хромосомалары және жыныстың анықталуы

Жынысты анықтаудың хромосомалық 5 типі бар:

1 тип ♀ ХХ, ♂ ХУ

2 тип ♀ ХУ, ♂ХХ

3 тип ♀ ХУ, ♂Х0

4 тип ♀ Х0, ♂ХУ

5 тип гаплодиплоидея ♀ 2n, ♂n

1 тип ♀ ХХ, ♂ ХУ

Сүтқоректілерге, соның ішінде адамға, құрттарға, шаянтәрізділерге, көпшілік бунақденелілерге, қосмекенділерге, кейбір балықтарға тән.

2 тип ♀ ХУ, ♂ХХ

Құстарға, жорғалаушыларға, кейбір қосмекенділер мен балықтарға, кейбір бунақденелілерге (қабыршаққанаттыларға) тән.

0 хромосоманың жоқтығын білдіреді.

Кейбір бунақденелілерде (турақанаттыларда) кездеседі.

3 тип ♀ ХУ, ♂Х0

4 тип ♀ Х0, ♂ХУ

Кейбір бунақденелілерде (теңқанатты - цикадаларда, бітелерде) кездеседі.

Аралар мен құмырсқаларда кездеседі:

Аталықтар - ұрықтанбаған гаплоидты жұмыртқажасушадан партеногенез жолымен дамиды.

Аналықтар ұрықтанған диплоидты жұмыртқажасушадан дамиды.

5 тип гаплодиплоидея ♀ 2n, ♂n

Жыныстық хромосомаларда орналасқан гендер арқылы тұқым қуалауды жыныспен тіркесті тұқым қуалау деп атайды. Оны ең алғаш американ биологы Томас Морган зерттеп ашты.

Дрозофила шыбынына тәжірибе жасағанда аналықтарда көздері тек қызыл немесе аталықтарда тек ақ болып шыққан. Сол себепті Морган көздің түсін анықтайтын гендер жыныстық хромосомада болуы тиіс деп есептеді.

Жыныспен тіркесті (гоносомды)

тұқым қуалау

(1866- 1945)

Х және Ү хромосомаларының қайсысында ген көбірек болады?

Ү хромосома Х хромосомаға қарағанда мөлшері кішірек болатындықтан, Х хромосомасымен байланысты белгілер де көбірек болмақ.

Ү хромосома арқылы берілетін бірнеше белгілер ғана бар.

Ол белгілер тек әкелерінен ұлдарына ғана беріледі

Жынысқа тіркес белгілер

Аутосомаларда болатын гендердің белгілері Мендель заңына бағынады.

Ал тұқымқуалаудың мұндай типі аутосомалы тұқымқуалау деп аталады.

Аутосомды-доминанттық тұқым қуалау- жынысқа тәуелсіз, ұрпақ сайын көрінеді

Аутосомды-рецессивті тұқым қуалау типінде -ата-анасында білінбей, ұрпағында көрінеді

брахидактилия -қысқасаусақтылық

альбинизм- пигментсіздік

полидактилия - алтысаусақтылық

алькантонурия гомогентизин қышқылын артық бөледі

ахондроплазия - ергежейлілік

идиопатия мишықтың өзгеруі

беттегі секпілі

фенилкетонурия - кемақыл

көзді шел басу

сүйектің омырлығы

аутосомалар

Жынысқа тіркес белгілер

Жынысқа тіркес белгілер - жыныстық хромосомада болатын гендердің жиынтығы.

Y- хромосомада өмірлік маңызды гендер болмайды (балықтарда керісінше көрнекті фенотиптік белгілер Y- хромосомада )

Y- хромосомада тіркессе, әкесінен ұлына,

ал Х- хромосомамен тіркессе, әкесінен қызына, шешесінен ұлына да қызына да беріледі.

Х- хромосомамен тіркесіп тұқымқуалайтын белгілер

Y- хромосомамен тіркесіп тұқымқуалайтын белгілер

Доминатты

Рецессивті

Ихтиоз - терінің қабыршақтануы мен қалың дақтануы

Мешел (рахит)

Гемофилия

Гипертрихоз-

құлақ қалқаншасының жүнді болуы

Тіс кіреукесінің қоңырқай тартуы

Көз жүйкесінің семуі

Тістің мөлшерін анықтайтын гендер

Дальтонизм

Синдактилия - аяқ башпайларының арасында жарғақтар болуы

У- тіркесті белгілер - голандриялық белгілер деп аталады. Олар тек әкесінен ұлдарына беріледі.

Гипертрихоз - құлақ қалқанында

түк өсуі.

Синдактилия - саусақ арасында

жарғақтың болуы.

У - тіркесті тұқым қуалау

Х хромосомамен берілетін 300 тарта ауру түрлері белгілі

Тіс эмалының гипоплазиясы

Гемофилия

Дальтонизм

Тер бездерінің болмауы

Аутизм

Дюшен бұлшықет дистрофиясы

Агаммаголбулинемия

Х - тіркесті тұқым қуалау

Ұқсас жұмыстар

Моногенді түрі аутосом

Тіркесіп тұқым қуалау және кроссинговер. 2. Генетикалық карталар. 3. Жынысты анықтаудың баланстық теориясы.

Ата ұрпақ

Жыныс генетикасы

Синтаксис. Сөз тіркесі туралы түсінік

Құрамындағы сөздердің орнын

Моногенді аурулардың пайда болу себептері

Қабысу

Еркін сөз тіркестері Тұрақты тіркестер

Сөз тіркесі туралы түсінік

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz