Аллельді ген емес ген

Презентация қосу

Аллельдік және аллельдік емес гендердің
өзара әрекеттесуі. Эпистаз. Өзара
толықтыратын сипат. Полимер
Cабақтың мақсаты

Аллельді және аллельді емес
гендерінің өзара әрекеттесуін
салыстыру
Бағалау критерийі
• гендердің өзара әрекеттесу түрлері және
олардың көптеген әрекеттері туралы білімді
қалыптастыру;
• түсініктерді қалыптастыру: толық емес
үстемдік, кодоминантность, полигенность,
плейотропия,эпистаз, комплементарлық.
• ұсынылған генетикалық схемалар бойынша
қорытынды жасауға үйрету;
Ген дегеніміз не?

https://twig-bilim.kz/ru/film/inheritance-part-1
Ген-белгілі бір
белгінің немесе
қасиетінің дамуын
бақылайтын тұқым
қуалайтын
ақпараттың
құрылымдық
бірлігі.
Ген-тұқым
қуалайтын
ақпараттың
материалдық
тасымалдаушысы,
олардың жиынтығы
ата-аналар көбею
кезінде ұрпақтарға
береді.
Гендердің өзара әрекеттесуі

Аллельді емес
Аллельді гендердің
гендердің өзара
өзара әрекеттесуі
әрекеттесуі

Толық Толық емес
Эпистаз Комплементарлық
үстемдік үстемділік

Кодоминанттылық Полимер Плейотропия

Сабақ мақсаты
Неге ұрпақта кейде олардың ата-
аналарына тән емес белгілер бар?

Терминологиялық жаттығу
Әрі қарай менің ойларым…
тұқым қуалаушылық туралы ғылым........
генетика туралы ғылымның негізін қалаушы…
генетиканың негізгі әдісі........
бұл гендері.......................
қарама-қарсы функциялары.....
индивидуалдар, олар бір түрі гаметалар ......
дарақтар әр түрлі гаметалар береді....
басым сызық.............
денедегі барлық гендердің жиынтығы………
барлық сыртқы және ішкі жиынтық .....
теңдеулер дарақ, бір біріне мүлдем ұқсамайтын .....
Плейотропия
Бір геннің бірнеше белгілерге бір
мезгілде әсер ету құбылысы
(гендердің көпше әсері)
Үлгілер:Сұлы қабығының түсі мен
ұзындығы бір генмен бақыланады.
Адамның шаштың қызыл түсін
анықтайтын ген бір мезгілде жеңіл
тері түсі мен сескендердің пайда
болуын тудырады
Кодоминанттылық

• Кодоминирлегенде (гетерозиготтар
екі түрлі доминантты Аллель бар,
мысалы А1 және А2 немесе ja және
JB), доминантты аллельдердің
әрқайсысы өзінің әрекетін көрсетеді,
яғни белгі көрінісіне қатысады.
• F2 1:2:1 фенотипке ыдырату
Мұрагерлік қан топтары
А-O
О-О II А-А
I II
-
В-О
III

А-
B
IV
В-В
III
II III

Р JJAA JJ00 х JJBB J00

G

F1 JA J0 JA JB JB J0 J0 J0

II IV III I

Кодоминирлеудің мысалы ретінде АВО жүйесінде IV қан тобы қызмет
етеді: генотип –Джа, Джей Би, фенотип – АВ, яғни эритроцитте IV
қан тобы бар адамдарда а антигені (Чжа ген бойынша) және В
антигені (ген м мәліметтері бойынша) синтезделінеді.
Эпизтаз
Бір Аллель жұбының
гендерінің басқа гендермен
көрінуін басу. Басқа
галлельді емес гендердің
әсерін басатын гендер
супрессор (супрессор) деп
аталады.
Эпизтаз

Доминатты Рецессивті

F2 9:3:4
Фенотиптің
фенотип
ыдырауы F2-
бойынша
де 13:3-ке дейін
ыдырау

Тауықтардың
Үй тіндерінің жүнін
қауырсындарын
тұқым қуалау
тұқым қуалау
Доминантты эпистазының мысалы

• Асқабақ y доминант гені сары түстің пайда болуын
тудырады, ал оның рецессивті аллель y-жасыл. Сонымен
қатар, кез келген түстің пайда болуын басатын W
доминантты гені бар, ал оның рецессивті w бояуға
кедергі келтірмейді, сондықтан өзінің генотипінде ең
болмағанда бір доминантты гені бар өсімдіктер y – y
аллеліне қарамастан АҚ жемістерді қалыптастырады:
YYWW – YYWw – YYww – YyWW –
YyWw – Yyww – yyWW – yyWw – yyww
Рецессивті эпистазының мысалы

Тышқандар үйінде жүннің (агути) қызыл-
сұр түсі а доминантты генімен
анықталады:оның рецессивті аллель
гомозигот күйінде қара түсті анықтайды.
Басқа жұптың доминантты гені s
пигменттің дамуын анықтайды: рецессивті
Аллель үшін Гомозиготалар онымен
альбинизм болып табылады (шашта және
көздің Радуга қабығында пигменттің
болмауы).
Жеке жұмыс
Тапсырма 1
Қоянның түсі (альбинизмге қарама-қарсы) доминантты генмен
анықталады. Бояу басқа хромосомада орналасқан басқа генмен
бақыланады, ал сұр түсі қара түстен басым (қояндар
альбиностарда түстердің өздерінің гендері көрсетілмейді). Сұр
қоян альбинос қоянынан туған сұр Қоянды будандастыру
кезінде алынған гибридті формалар қандай белгілер болады?
A-түстің болуы, a-түстің
болмауы (альбинизм)B-сұр, b-
қара
Р: ♀ АаВВ × ♂ ааbb
G: АВ, аВ аb
F: АаВb, ааВb
Тапсырма 2
Пиязда доминантты ген а шамдарда (а – түссіз шам) бояудың
болуын, ал Ген б (б) - шамдардың бояуын (қызыл сары түстен
жоғары) анықтайды. Қызыл және сары шамдармен өсімдік
өзара қиылысады. Алынған ұрпақта түссіз, қызыл және сары
шамдары бар өсімдіктер болды. Ата-аналық формалар мен
ұрпақтардың генотиптерін анықтаңыз.
A-түстің болуы, a-түстің болмауы,
B-қызыл, b-сары
Р: Аа Вb Aа bb
қызыл сары

g: АВ,Аb, Аb, аb
аВ, аb
F:
АВ Аb аВ аb
Аb ААВb ААbb АаВb Ааbb
қызыл сары қызыл сары

аb АаВb Ааbb ааВb ааbb
қызыл сары түссіз түссіз
Эпизтаз
Комплементарлық және
полимерия туралы бейне:
http
://www.childrenscience.ru/cour
ses/genetics/070107.html
Комплементарлық
Белгі екі доминантты емес
гендердің өзара әрекеті
кезінде ғана дамитын
құбылыс, олардың әрқайсысы
жеке-жеке белгінің дамуын
тудырмайды.Фенотип
бойынша ыдырау 9:7 шықты,
бұл арақатынас дұрыс па?
Гендердің комплементарлық өзара әрекеттесуі-ата-
аналарда жоқ басқа белгінің дамуына жауап беретін
екі аллельді емес доминантты геннің құбылысы.
Мысалы, CSD гені және қызғылт тарақтың
қалыптасуына жауап береді, ген – писиформный. АВ
гибридтері orehoviy тарақтарын әзірлейді, және
рецессивті гомозигот - ААВВ – қалыпты
жапырақтары. F1 гибридтеріне бөлу болады: 9:3:3: 1.
А Б В

Үй тауықтарының тарағы: а-қызғылт, Б – бұршақ
Г
тәрізді; в-жай жапырақты; Г-жаңғақ тәрізді
Комплементарлық
Міндет:
Генмен тәтті бұршақ, егер аллель-пропеллент
түзілмесе, пигменттің – пропиганда түссіз
ізашарының синтезін анықтайды. Ген R
ферменттің синтезін анықтайды, оның әсері
күлгін пигментке айналады. Егер аллель Р-
фермент синтезделмесе.Ақ гүлдермен екі сортты
будандастырғанда, барлық F1 күлгін гүлдер
болды. F2 қандай гүлдер болады? Ата-аналар
мен F1 генотиптерін жазыңыз.
Ата-аналар мен ұрпақтарды талдау
қорытындылары:
Егер F1 қызыл гүл болса, онда олардың CP
генотипі.Егер F1 біртекті болса, онда ата-аналар
гомозигот және SSR және ssrr генотиптері бар.
F2-де қос гетерозиготты будандастыру кезінде
фенотиптің ыдырауы күтіледі:9/16 CR - қызыл,
3/16 SR + SR 3/16 + 1/16 MTEF –ақ. Бөлу 9/16:
7/16
Гендердің комплементарлық өзара іс-
қимылының мысалы
• Адамда қалыпты естудің дамуы екі
генмен анықталады: а (нормаға жауап
береді.
• Құлақтың ұлуын дамыту);В
(нормалар үшін жауап береді. есту
нервінің дамуы).
• Есеп: қалыпты адамдардың
генотиптері. есту:ааВВ, ААВВ, аabbthe
ауруы бар адамдардың генотиптері
(кереңдік):ААВВ, ААВВ, ААВВ, ААВВ
Полимерия
Бірнеше паллель емес
доминантты гендер бір белгінің
дамуына ұқсас әсер ету үшін
жауап беретін құбылыс.Мұндай
гендер неғұрлым көп болса,
соғұрлым айқын белгі (тері түсі,
сиыр сауығы)
Р1: АаВв х АаВв

G АВ Ав аВ ав
• Әртүрлі хромосомаларда
орналасқан адамда кемінде 4 ААВ АаВ
гендер негритян және АВ ААВВ АаВв
в В
индоуропалық нәсілдердің тері
түсіндегі айырмашылықты Ав ААВв ААвв АаВв Аавв
анықтайды.
A1A1A2A2A3A3A4A4-негралар,
a1a1a2a3a3a4a4-ақ. Тек екі ген аВ АаВВ АаВв ааВВ ааВв
(A және b - қара тері және ақ):
ав АаВв Аавв ааВв аавв

F1 фенотиптің
ыдырауы
1:4:6:4:1 .
Қояндардың құлақтарының
ұзындығы да аллельді емес
гендердің жұбы бақыланады.
AABB генотипі бар
қояндардың құлақ Ұзындығы
30 см, AABB – 10. F1
будандарының ыдырауы:
1:4:6:4:1.
Жеке жұмыс
Гендердің өзара әрекеттесу
түрін анықтаңыз
Тапсырма 1

Роддомда екі қыз бала шатастырды(оларды шартты
түрде АФА және бета деп атаймыз).Олардың бірінің ата
– анасы II және IV топтағы қан, ал екіншісі-I және II
топтағы қанға ие. Зертханалық талдау I топтағы Альфа,
ал II топтағы бета қан екенін көрсетті. Кімнің қызы
екенін анықтаңыз.
Тапсырма 2
Егер қара әйел (A1A1A2A2) және ақ ер адам
(a1 a2 A2) балалары болса, онда балалар –
толық негрлер, мулаттар және ақ балалардың
пайда болуын қандай пропорцияда күтуге
болады?
Шешім:
Геннің белгіленуі:А1, А2-pigmenta1 болуын
анықтайтын гендер,
А2 пигменттің болмауын анықтайтын гендер.
Аллельді емес
гендердің
өзара
әрекеттесуі
Аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуінің әр
түрлі типтеріне арналған тесіктер

Өзара іс-қимыл түрі Ыдырауы

Полимер (кумулятивті емес)

Полимер (кумулятивті)

Комплементрлық байланысу

Доминантты эпизтаз

Рецессивты эпизтаз
The breakdown for different types of interaction
between nonallelic genes

Type of interaction Splitting

Polymer (non-cumulative) 15:1

Polymer (cumulative) 1:4:6:4:1

9:3:3:1
9:3:4
Complimentary interaction
9:6:1
9:7

12:3:1
Epistasis dominant
13:3
Recessive epistasis 9:3:4
Диаграмма
толтырыңыз

Аллельды
Аллельді
ген
емес ген
Гендердің өзара
әрекеттесуі
Кодоминаттылық – гетерозиготты дарақтың белгісін
анықтауда екі аллельдің бірге қатысуы
Аллельді гендерінің Комплементарлық өзара іс-қимыл-доминантты немесе

өзара әрекеттесуі рецессивті аллельдер ата-аналық нұсқалардан басқа,
жаңа белгілердің дамуын тудырады
Гендердің көпше әсері – плейотропия- бір геннің әрекеті
Аллельі емес
бірнеше белгілердің дамуына әсер етеді
гендердің өзара
Полимер-бір белгінің даму дәрежесі гендердің тұтас
әрекеттесуі
қатарының ықпалымен негізделген
Бір геннің Эпистаз – аллельдері басқа Гендердің
аллеяларының пайда болуын бәсеңдетеді
Түйіндеу
Осылайша, "ген белгінің дамуын анықтайды"
сөзі шартты түрде, өйткені геннің әрекеті басқа
гендерге байланысты.
Бұдан басқа, Гендердің іс-қимылының
көрінуіне қоршаған ортаның жағдайы әсер
етеді.
• Бір ген бір белгіге жауап бере алады;
• Бірнеше гендердің жауап бере алады бір
белгісі;
• Бір ген бірнеше белгілерге әсер етуі мүмкін.
Демек, генотип - бұл өзара әрекеттесетін гендер
жүйесі.
Рефлекция
Үй тапсырмасы:

Ұқсас жұмыстар

Құрылымдық гендердің анықтайтын гендер

Гендердің өзара әрекеттесуі

Геннің құрылымы және қызметі

Геннің құрылымы

Тұқым қуалаудың жалпы заңдылықтары. Аллельді гендердің өзара әсері

Эпистаз

Жыныс генетикасы

Тұқым қуалаушылықтың хромосомалық теориясы туралы

Тұқым қуалаушылықтың хромосомалық теориясы (толықтырылған)

КОМПЛЕМЕНТАРЛЫ ЭПИСТАЗ

Пәндер