Фонетикалық ерекшелік

Презентация қосу

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

XХ ғасырдың I жартысында қазақ
“Мемлекеттік тілде іс қағаздарын жүргізу”

даласында қолданылған ресми
іс қағаздарының үлгілері
Тексеретін:...........
Орындағандар:...............
Кіріспе
› XX ғ басындағы іс қағаздар
› Лексикалық ерекшелік
› Фонетикалық ерекшілік
› Грамматикалық ерекшелік
› Синтаксистік ерекшелік
XX ғ басындағы іс қағаздар
20 ғ басындағы іс қағаздар негізінен аударма материалдар
болып келеді. Бұл кездегі іс қағаздар стилі 19ғ 2 жартысына
қарағанда дамып жетіле түсті. Дегенмен, Б.Әбілқасымов “20 ғ
басында қазақша іс қағаздарының тілінде көне түркі әдеби
тілдік дәстүрлі грамматикалық формалар мен сөз өрнектері
көп уақыт бойы сақталып келді.Олар уақыт озған сайын,
қазақ арасынан шыққан оқыған интеллигенттердің саны
көбеюімен байланысты өзгеріске ұшырып,ондағы өзге тілдік
элементтер халықтық формалармен алмастырыла бастады”
1920 жылы 4 қазанда ҚазАССР-інің құрылуына
байланысты,Қазақстан дербестік алып,мәдениет пен
әдебиеттің дамуына жол ашылды.
1923 жылы қараша айында “Тіл туралы” қабылданған тұңғыш
Декретте қазақ тілі, орыс тілімен қатар мемлекеттік дәрежеге
ие болып, мемлекеттік тіл болып жарияланды. Мекемелер мен
ұйымдарда іс қағаздарды орыс тілмен бірге қырғыз(қазақ)
тілінде жүргізу көзделді. Яғни ана тіліміздің қолдану аясы
кеңейді.
Лексикалық ерекшелік
Олардың мәтіндерінен араб-парсы сөздері, көне түркі
тілінің және орыс тілінің элементтері, диалектизмдер,
қазіргі тілде айтылмайтын терминдік атаулар, татар,
түркі тілдерінің элементтерінің кездесуі болып
табылады.
низам/заң/закон

мерзім/уақыт/мезгіл/срок;

бап/статья

шығын/расход

айып/штраф

жоба/проект
1920 — 30 жылдардағы ресми іс қағаздар тілінде берілуі қазіргіден
өзгешелеу кейбір атаулар мен терминдік ыңғайдағы сөздер, аударма
атаулар:
Новая экономическая политика Жаңа шаруа саясаты, үнем
саясаты, жаңа
шаруашылық саясат, жаңа
сақтық саясат
қаулы, қарар, шешім тоқтам
жоғарғы орындар жоғарғы өркендер
подписчик алушы
партияның жетекші рөлі партияның басалкылығы
отчет есеп-хисабы
нұсқау (указание) көзеулер
терминдер пән сөздері
саясаткерлер сайаси іскерлер
түрме қараңғы үй
дүние жүзілік соғыс дүние жиһангерлер соғысы
председатель ардақты бастық
общественная наука жұртшылдық ғылым
Фонетикалық ерекшелік
Фонетикалық өзгерістер

Ақыл Ғақыл
Ақылдасу Ғақылдасу
Әскер +ғ Ғаскер
Айып Ғайып
Өнер Ғөнер
Арыз Ғарыз
Фонетикалық ауытқу
Кейбір сөздердің басында х,һ, фонемалардың жазылуы
Еш- һеш, хеш
Әр- хәр
Ауа- һауа
Әзірлеу- хәзірлеу

Жекелеген сөздердің ауытқуға ұшырауы
Жауап- жұбат
Сауап- сұбап
Мақсат-мақсұт
Бұл кезеңде хүкім сөзінің фонетикалық деформацияға түсуі
айрықша назар аудартады. Өйткені ол дыбыстық өзгеріске
түсуіне байланысты дербес мағыналы 3 мағынада
қолданылады. 20 жылдарға дейін хүкім тұлғасында үкім
айту, үкім ету(приговор) мағынасында қолданылды. Ал 20
жылдардан кейін ел өміріндегі әлеуметтік саяси құрылысқа
байланысты үкім сөзі власть,правительство терминдерінің
қазақ тіліндегі баламысна негіз болды. Қолданыла келе бір
ғана хүкім сөзі 3 түрлі терминнің қалыптасуына негіз болды:
Үкім-приговор(соттың шешімі)
Үкім(з.ес)+ет(етіст)-үкімет-правительство
Өкімет-власть
Грамматикалық ерекшелік
1920-30 жылдардағы ресми іс қағаздар тілінде морфология
өзгешеліктер пайда бола бастады. Мысалы, жатыс септігінің -да,
-де, жалғауының тұйық етістіктен соң жалғанып қолданылуы
1920-39 жылдардан басталады. Мысалы, өтуде, өсуде, тарауда,
т.б. Ал осы уақытқа дейін бұл сөздердің орнына мына сөздер
қолданылып келген: өтіп жатыр,өсіп жатыр, тарап жатыр,
т.б. Қазіргі қазақ тілінде аталған 2 тәсілде қолданылады.
Ұйымдасу Тапсырма

1920-30 жылдары ресми іс қағаздар 1920-30 жылдары ресми іс қағаздар
тілінде ұйысу, ұйыстыру түрінде тілінде тапсырыс түрінде
қолданылған. қолданылған.

Мысалы, партия Мысалы, тапсырыс берген,
ұйыстырушысы,милитсия тапсырысты орындау, бұдан
ұйыстырылып, ұйыстырушылар. кейінгі тапсырыс.
Синтаксистік ерекшелік
Бұл кезеңдегі ресми іс-қағаздар тіліндегі синтаксистік
құбылыстар қазіргі тілдегіден өзгешелеу болып келетін
мына бір конструкциялардың қолданылуынан аңғарылады:
соның үшін, оның үшін, жүзеге шығару, болмаған себепті,
жетіспеушілігі себепті, т.б.

Соның үшін- сондықтан
Оның үшін- өйткені, ол үшін
Соныңмен- сонымен деген мағынада қолданылды.
Жазбалар
Бұл кәсібтерді жақсылап істей алмайды деп айтуға
болмайды, оның үшін бұларды жеті атамыздан
бері үйреніп... ("Айқап").

Оның үшін жалпы халықты потребител
қауымдарына кіргізіп... ("Ресейлік...").

Соныңмен декабрь басында 19 жетім балалар
үйінде 2267 бала болды. ("Ауыл") т.б.
1. 20ғ басындағы іс қағаздардағы
қолданылған көне түркі әдеби
тілдік формалардың өзгеріске
ұшырауына не себеп болды?
БАҚЫЛАУ 2. Ана тіліміздің қолдану аясының
СҰРАҚТАРЫ кеңеюіне не түрткі болды?
3. Жалпы казіргі және 20ғ басындағы
іс қағазда қолданылған сөздердің
айырмашылықтары туралы өз
жадыңызда қалған мәліметті
айтыңыз.

Ұқсас жұмыстар

Бастауыш сыныптарда қазақ тілі сабағында фонетиканы оқыту

Қазақ тілі білімі қазақ тілін зерттейтін ғылым саласы

ФОНЕТИКАНЫ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ

Қазіргі заман талабына сай ойын түрлерін сабақ барысында қолдана білуді үйрету

Фонетико – фонематикалық жетіспеушілік

ОРФОГРАФИЯ ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ЖҮРГІЗУ

Пәндер