Фармацевтикалық терминология жүйесі

Презентация қосу

ОҢТҮСТІК МЕМЛЕКЕТІК МЕДИЦИНА АКАДЕМИЯСЫ
Қазақ, орыс және латын тілдер кафедрасы

Презентация
Тақырыбы: Сөздік белгі: форма белгісі және мағынасы.Термин
және түсінік. Терминология және түсініктер
жүйесі.Фармацевтикалық терминология-кешен.

Орындаған: Нақыпова С.
Тобы: ФҚ-203-18
Қабылдаған:Қасымбекова А
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім

Белгі түрі және сөз мағынасы.

Терминология және түсініктер жүйесі

Фармацевтикалық терминология жүйесі

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Латын тілі – қазіргі таңда ауызекі тілде қол
данылмайтындықтан, өлі тіл деп саналады, бірақ әртүрлі
ғылым салаларында әлі күнге дейін қолданылады. Мысалы,
медицинада, тарихи деректерде, көркем әдебиетте сілтемелер
жиі кездеседі. Медицина мамандарына ежелгі заманнан:
«Invia est in medicina via sine lingua Latina» – Латын тілінсіз
медицина – өте алмайтын жол – деген мақал таныс.
Тіл - қоғам өміріндегі құбылыстарға, өзгерістерге сай жаңару,
жандану сияқты даму процесін бастан өткізетін тірі организм
іспетті. Әсіресе, ғылыми техникалық прогрестің барынша
қарқынды даму сатысына көшкен бүгінгі таңда тіліміздің
терминологиялық жүйесінде күн сайын жаңа түсінік, ұғым
арқалаған сөздер туындап отырады. Бұндай сөздер баспасөз,
радио, теледидар тілінен, әр алуан ғылым салаларының
сараланған терминологиялық жүйесінен байқалады. Термин
сөздің жинақталуы терминоэлементке морфемдердің
қайталануынмен сәйкес келмейді,кейбір терминоэлемент сөздері
бір жинақта екі-үш морфемнің жиналуы арқылы жасалады.

Қосымша + түбір + жұрнақ,қосымша + түбір + жұрнақ
Терминология
«Термин» атауының өзі әр кезеңде ұлт тіліне түрліше
аударылып,оның бірнеше балама нұсқасы ұсынылды.Сонымен
ғасырға жуық уақыт аралығында арнаулы лекcиканың бірлігі
болып табылатын бір ғана ұғым атын «Термин» сөзін ұсынды.
Бұл атау латын тілінде «шек,шекара» деген мағынаны
білдіреді.Терминді әдетте біз ең алдымен,адам қызметінің
белгілі бір арнаулы саланың шеңберінде негізінен кәсіби
мамандар тілінде,арнаулы әдебиеттерде қолданылатын сөз деп
ұғамыз.Ал терминтанушы мамандар арасында терминнің тілдік
табиғатын танытатын әр түрлі белгілері атап көрсетіледі.
Термин жөнінде сөз қозғағанда «Барлық термин-сөз,бірақ
сөздің бәрі термин емес» деген тұжырым қолданылады.Бұл
тұжырымды тілдегі сөз деп танылатын тілдік бірліктерге
қатысты дұрыс айтылған деуге болады.
Термин сөздер латын тілінде 3 топқа
бөлінеді

Бірінші топ
анатомиялық –
гистологиялық
термин сөздер.
Екінші топ -
фармацевтикалық
термин сөздер
(рецепт, химиялық
элементтер).

Үшінші топ -
клиникалық термин
сөздер.
Термин сөз (terminus) - латындық және бұрын бұл «шекара,
жеткілікті шеті» деген мағынаны білдіреді.Термин сөздер
немесе терминдік тіркес дегеніміз нақтылы мамандыққа немесе
жүйеге (ғылым, техника, ұйым ) айтылатын, оларды толық және
анықтауға жұмсалатын сөздер.Термин сөздің өзіне сай
мағынасы, құрлымы, мазмұны және формасы немесе дыбыстық
комплексі (айтылуы және жазылуы) болады.

Термин сөз ғылыми түсінікті білдіретіндіктен интелектуалды
аспаптың рөлін ойнайды. Термин сөздердің көмегімен ғылыми
теориялар концепциялар, заңдар қалыптасады.Жай сөздерге
қарағанда, термин сөздер дефинициялар арқылы ашылады,
сөздерге анықтама береді.
Дефиниция (лат, difinitio) – бұл тек негізгі
мағынасын көрсету. Мысалы онтогенез (грек – on,
ontos сущее, существо - genesis даму, пайда болу)адам
морфологиясы, физиологиясы, биохимиясының дамып
соңғы өмір сүру дағдысына дейінгі құрылым.
«Аэрофия» (грек air ауа + phiotos жақсы көруші)
ортадағы, айналадағы оттегінің қышқылдануы
реакциясы арқылы энергияны алатын
микроорганизмдер.Энциклопедияларда,арнайы
сөздіктерде,кітаптарда бірінші рет қолданылып тұрған
сөздер(термин) дефиниция арқылы анықталады.
Термин құрамы жағынан түбір сөз де,туынды сөз де,күрделі сөз
де,терминологиялық тіркес те болуы мумкін.
Мысалы;
Түбір терминдер: сөз(лингв),тау(геогр),сан(матем) т.б
Туынды терминдер: асқазан,ішперде,сөзжасам т.б
Тіркесті терминдер: кіші қан айналым шеңбері.

Терминдер ұлт тіліндегі сөзжасам үлгілерімен қатар шет тілдерінің термин
жасаушы терминбөлшектері қатысуы арқылы да жасалады.

Терминбөлшек(терминоэлемент) дегеніміз- терминологиялық мағынасы
бар ең кіші бөлшек,яғни бір түбірлі сөздерді құрайды.Термин бөлшектің
мағынасын бұдан да толығырақ аша түсетін анықтама бар.Мысалы:

Термин бөлшек-әдетте терминнің құрамында белгілі бір орынды
иеленіп,мейлінше тұрақтаған жалпы мағынаны білдіретін,туынды
терминдердің үнемі қайталанып отыратын және жаңа терминдер жасауға
қабілетті бөлшек.
Фармацевтикалық терминология — белгілі бір жүйемен
байланысты терминдер жиынтығы. Терминдердің қалыптасуы
фармацияның қоғамдық және ғылыми -техникалық дамуымен
байланысты, дәрітану саласында жаңа түсініктердің пайда болуына
байланысты сәйкес терминдермен белгіленеді. Фармацевтикалық
терминдердің унификациялауын және реттеу мәселелерімен ҚР
ДСМ Мемлекеттік фармакологиялық орталықтың номенклатуралық
комиссиясы және Фармакопеялық комитет қадағалайды.
Фармацевтикалық термин сөздерге дәрілік заттардың аталуы
және химиялық қосындылар жатады.Бұл көбінесе рецептерде
кездесуі мүмкін.Термин сөздерде көбінесе сөз бөліктерінің
қайталануы толық немесе толық емес болуы мүмкін.Толық
қайталанатындар олар,барлық құрылыс құрылымдары(бөлек
морфемдегі немесе жалпы морфемдегі) басқа да сөздерде
қайталанатындар.Егерде барлық тек арасында кездесуі немесе
басқа жаңа медициналық терминдерде кездесу бұл толық емес деп
аталады. Негізгі көптеген терминдер жасалушы сөздер
қарапайым жолмен пайда болушы ежелгі грек және латын тілінде
немесе арнайы морфем арқылы,тілдің негізі арқылы жасалынатын
болса,бұл толығымен қайталанушы болып табылады.
Қайталанудың морфем саны мен морфем жинағының маңызды
бөлігі жиілік деп аталады. Морфемдік жинақтың әр түрлі сөздерде
екі үш рет қайталануынынан олардың жиілігін санауға
болады.Жиіктің көп мөлшерде болуы олардың қолданылуына
байланысты және осы арқылы үлкен рөл атқарады.Кейбір жоғары
дәрежедегі морфемдер және жинақтары ондаған терминдерді
жасауға көмек береді. Көптеген ежелгі грек және латын тіліндегі
морфемдерді спецификалық терминология иемденген.
Фармацевтикалық терминдерді унификациялау
және реттеу процессінде бірқатар терминдер
мемлекеттік стандарттар түрінде рәсімделеді
(терминдер стандартизациясы). Бірақ терминдердің
ғылыми анықтамалық мәнін мамандар ғана анықтай
алады.Фармацияны ұйымдастыру, басқару және
экономикасы бойынша терминология фармация
саласын мемлекеттік реттеу, фармацевтикалық
нарықтағы тауар жылжыту жұмыстарын
ұйымдастыру, медициналық және фармацевтикалық
тауартану, фармацевтикалық сауда ұйымдарының
экономикалық негіздері: жоспарлау, есеп, сараптау,
фармацевтикалық маркетинг және менеджмент
практикасы және теориясы салалары бойынша
терминдерден тұрады.
Қорытынды
Фармацевтикалық терминология — белгілі бір жүйемен байланысты
терминдер жиынтығы. Терминдердің қалыптасуы фармацияның қоғамдық
және ғылыми -техникалық дамуымен байланысты, дәрітану саласында жаңа
түсініктердің пайда болуына байланысты сәйкес терминдермен белгіленеді.
Терминологиялық жүйе заманауи фармацевтикалық саланың даму
сатыларына сәйкестендірілген. Көп базалық фармацевтикалық
терминдер,латын тілі,грек тілі, химия,биологиямен тығыз байланыста. 1990
жылдардан бері қарай ұлттық ғылыми терминологияны дамытудың жаңа
принциптерін жасау күн тәртібіне қойылды. Көптеген жаңа терминдер
жасалып қолданысқа ене бастады. Жасалып жатқан терминдердің бәрін
бірдей мінсіз деп айта алмаймыз. Олардың ішінде терминологиялық жүйе мен
терминдерге қойылатын талаптарға жауап бере алмайтындары да бар.Ондай
сәтсіз жасалған терминдер қазақ тілінің термин жасауға «икемсіздігін»,
ғылыми ұғымдарды дәл беруге мүмкіндігінің жетпейтіндігін көрсетеді.
Қазіргі терминологиядағы шешімін таппай жүрген мәселенің бірі
халықаралық деп аталатын терминдерді ұлт тіліне аудару, жазу, қабылдау
тәртібінің белгіленбеуі.Сондай-ақ көптеген терминдердің терминология
комиссиясы бекіткен қазақша баламалары бола тұра тұрақты қолданылмай
немесе бұрынғысынша шет тілдеріндегі нұсқалары жарыса қолданылып
жатады.
Пайдаланылған әдебиеттер

1.Чернявский М.Н. Латинский язык и основы медицинской
терминологии. – М.: Медицина. – 2004.

2.Чернявский М.Н.Латинский язык и основы
фармацевтической терминологии.- М.:Медицина. – 2002.

3.Айкенова Р.А.,Омашева Ж.М.,Туспекова Ж.Ж. Латын тілі
пәні бойынша оқу құралы (фармацевтикалық
терминология).- Караганда,2006.

4.Глазкова Л.В. Пособие по латинскому языку:
Фармацевтическая терминология. –Караганда: КГМА – 2002
https://
www.yaneuch.ru/cat_46/termin-zhne-tsnkterminologiya-tsnkter-
zhjesfarmacevtikaly/401239.2717732.page2.html
https://lektsii.org/6-3975.htm

Ұқсас жұмыстар

ФАРМАЦЕВТИКАЛЫҚ ТЕРМИНОЛОГИЯ

ФАРМАЦЕВТИКАЛЫҚ ТЕРМИНОЛОГИЯДАҒЫ ЛАТЫН ТІЛІНІҢ МАҢЫЗЫ. ТҮСІНІКТЕР МЕН ТЕРМИНДЕР ЖҮЙЕСІ. ДЕФИНИЦИЯЛАР

ӨСӨЖ ФАРМАЦЕВТИКАЛЫҚ ТЕРМИНОЛОГИЯНЫ

Фармацевтикалық терминдердің латын тіліндегі дәріптелуі

Фармацевтикалық терминологияны реттеу

Халықаралық анатомиялық номенклатура

Субстанциялардың өндірісін сипаттау технологиялары

Анатомиялық терминдердің латын тіліндегі дәріптелуі

Клиникалық терминология және рецепт

МЕТАТІЛ ЖӘНЕ ТЕРМИНОЛОГИЯ

Пәндер