Эмбриогенез кезеңдері

Презентация қосу

«Astana Medical University»

СРС
Эмбриология
Факультет: ОМ Орындаған: Шадманов С.А
Группа: 111 Тексерген: Исаева З.К
Жоспар

Кіріспе
Негізгі бөлім
1.Адам эмбриогенезі
2.Жыныс жасушаларының құрылысы
3.Эмбриогенез кезеңдері
4.Тератогенез фактор
5.Дамудың қатерлі кезеңдері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Эмбриологияға кіріспе

• Эмбриология (embryologia, грек, embryon
— ұрық, logos — ілім) — ұрықтың пайда
болуы және дамуы туралы ілім.
Эмбриология жыныс жасушаларының
қалыптасуын, дамуын, құрылысын және
эмбриондық дамудың негізгі кезеңдерін,
ұрықтан тыс мүшелердің дамуын
зерттейтін морфология ғылымының
саласы. Ол биология ғылымдарының
жедел дамып келе жатқан саласы.
Адам эмбриогенезі

Пайда болуынан бастап, өмірінің ақырына дейін әрбір
организмде өтетін бірізділі морфологиялық, физиологиялық
және биохимиялық өзгерістердің жинағы онтогенез немесе
индивидуальді, яғни жеке даму деп аталады.
Дәрігерлік қызметтің негізгі нысаны – адам онтогенезінң
қалыпты жағдайы және патологиялық ауытқулары. Жыныс жол
арқылы көбейетін организмдерде онтогенездің 2 кезеңін
ажыратады: эмбриондық және постэмбриондық.
ПРОГЕНЕЗ:
Жыныс жасушаларының дамуы.
Оның екі түрі болады:

1 Сперматогенез;
2 Овогенез;
Аталық жыныс жасушасы
сперматозоид
Ұзындығы 70 мкм, пішіні жіп тәрізді жасуша.
Басы мен құйрық бөлімдері ажыратылады.
Бас бөлімінде ядросы мен акросомасы бар.
Құйрық бөлімі төрт бөлікке бөлінеді:
байланыстырушы, аралық, негізгі, соңғы.
Қозғалу v=30-50 мкм/с;
АНАЛЫҚ ЖЫНЫС ЖАСУШАСЫ
Овоциттің d-130мкм.Цитоплазмасы
мөлдір(жылтыр)және фолликулярлы қабықтармен
қоршалған.Ядросында гаплоидты хромосомасы
бар,ядрошығы жақсы көрінетін жасуша.
Ерекшелігі-жасуша орталығы болмайды,сары уыз
синтезі белсенді,пісіп-жетілу кезеңінде овоциттің
цитоплазмасының шетінде кортикальді
гранулалары:саны 4000-дай,мөлшері 1мкм пайда
болады.Мұндай гранулалардың құрамында
гликозамингликандар мен ферменттер болады.
Эмбриогенез кезеңдері:
• Адам эмбриогенезі 280 тәулікке
созылады.
Оның үш кезеңі бар:
• Бастапқы - алғашқы апта;
• Ұрықтық – 2-8 апта;
• Нәрестелік – 9 аптадан туғанға дейін
Эмбриогенез сатылары:

1. Ұрықтану.
2. Бөлшектену.
3. Гаструляция.
4. Ұрық жапырақшаларының
дифференциялануы.
5. Гистогенез, органогенез.
Ұрықтану
Сперматозоид пен жұмыртқа жасушасы қосылуы
нәтижесінде,жаңа организмге дамуға қабілетті диплоидты
зигота,яғни бір жасушалы ұрықтың пайда болуы.
Ұрықтану бір мезеттік емес-ол үш кезең бойы өтетін
процесс:
1)гаметалардың дистанттық (лат. distantia-алыстан)әрекеттесуі
және жақындасуы;
2)Олардың контакттық (лат. contactus-жанасу) әрекеттесуі және
овоциттің активтендірілуі (белсенділігінің қоздырылуы);
3)Сперматозоидтың аналық жыныс жасушаға енуі және кейін-
онымен бірігуі,яғни сингамия.
ЗИГОТА
Аталықжәне аналық гаметалардың қосылуы
нәтижесінде пайда болған,хромосомдардың
диплоидтық жиынтығына ие жасуша;жаңа
буынның әзірше бір жасушалы
организмі,жаңа организм дамуының бастапқы
сатысы.Әрбір гамета хромосомдарының
гаплоидты жиынтығының құрамындағы
генетикалық материал геном деп аталады.
ЭМБРИОГЕНЕЗ
Эмбриондық даму-зиготаның бірінші бөлінуінен
бастап,нәресте дүниеге келуіне дейінгі процестерді
қамтитын онтогенездің бастапқы кезеңі.Ананың
құрсағында эмбриондық даму орта есеппен 280тәулік
өтеді.Акушерлік бөлімде осы мезгілді үш кезеңге
бөледі:бастапқы(ұрықтанудан кейінгі бір апта),ұрықтық(2-
8 апталар),нәрестелік(9-аптадан бастап,туылғанға
дейін).Өзіндік эмбриондық немесе ерте кездік эмбриогенез
деп аталатын алғашқы екі кезеңде,тіндер мен мүшелер
құрылысының негізін қалау процестері басым болады.
Өзіндік эмбриогенездің (1-8 апталар)үш негізгі сатыларын
ажыратады:бөлшектену, гаструляция, гисто- және
органогенез.
БӨЛШЕКТЕНУ
Көпжасушалы бір қабатты қалыптасуымен
аяқталатын,зиготаның және одан пайда болған
бластомерлердің,бір ізді митоздық бөлінулер қатары.
Бөлшектену кезінде бластоциста
қалыптасады.Бластоциста-ішкі жасушалық масса мен
бластоцельден және оларды қоршаған трофобласттан
құрылған.
Трофобласт(гр.tropheo-қоректену)-тығыз
контакттармен байланысқан ұсақ ақшыл
жасушалардан тұратын ұрық кешенінің
жамылғысы.Ішкі жасушалық масса-саңылаулы
контакттар арқылы байланысқан, ұрық түйіншегі
түрде бластоцельге қарай шығып тұратын ірі қоңыр
түсті жасушалардың жиынтығы.Болашақта ішкі
жасушалық массадан өзіндік эмбрион
дамиды.Сондықтан, оны эмбриобласт деп те атайды.
ГАМЕТАЛАРДЫҢ БАЙЛАНЫСУЫ
1-II ооциттің
қабығымен
байланысқан
сперматозоидтар
(С3).
СПЕРМАТОЗОИДТАРДЫҢ ЖҰМЫРТҚА
ЖАСУШАСЫНА ЕНУІ
2-II ооцитке енген С3 біреуінің
ядросы
С3 ядросымен бірге II ооцитке:
3-екі центриоль енеді.
4- ооцит ядросы.Центриольдердің
пайда болуына байланысты,бұл
ядро мейоздық екінші
7 бөлінуден жылдам
өтеді.Нәтижесінде:
2 а)аналық пронуклеус және
б)хромосомалар жиынтығы
осындай тағы бір
6 3 редукциялық денешік (5)
түзіледі.
6-қыртысты түйіршіктер
7-периветилленді кеңістік
ЗИГОТАНЫҢ БӨЛШЕКТЕНУГЕ ДАЙЫНДЫҒЫ

2А
2А-синкарион жақындасқан
(бірақ бірікпеген) аналық
және аталық
пронуклеустары.
3-центриольдер:бұлар да екі
еселенеді.
БІРІНШІ МИТОЗДЫҚ БӨЛІНУДІҢ БАСТАЛУ
8 -бірегей аналық
жұлдыз:пронуклеустарды
ң қабықшаларының
ыдырап,хромосомаларын
ың бірігуінен пайда
болады.
ГАСТРУЛЯЦИЯ
Көпжасушалы организмдердің ұрықтық
дамуының ерте кезеңдерінде
жасушаларының күрделі орын ауыстыруы-
иммиграциясы және т.б.әдістер арқылы
өтетін процесс.Нәтижесінде,бір қабатты
ұрық-бластула,орталық білік және
билатеральді-екі бүйірлі симметрияға
иеленген,үш қабатты ұрық-гаструлаға
айналады.
ГАСТРУЛЯЦИЯНЫҢ ФАЗАЛАРЫ

Деламинация.
Алғашқыда біртұтас болған ішкі жасушалық масса немесе эмбриобласт
екі қабатқа-эпибласт және гипобластқа ажырайды.Бұл құбылысты
деламинация деп атайды.

Иммиграция.
Дамудың 9-шы тәулігінде басталып,әсіресе,3-аптасында ұрықтық дискіде
белсенді өтеді.Олардың ең маңызды нәтижесі-біріншілік жолақ,үш ұрықтық
жапырақшалар,хорда және нерв түтікшесі қалыптасуы.
Имплантацияның басталуы.Имплантация-жатырдың
кілегейлі қабығына-эндометрийге ұрықтың енуі.Ол екі
сатылы процесс:
1)адгезия-жатырдың ішкі бетіне ұрықтың көбінесе эмбриобласт
орналасқан полюсінің трофобласттарымен
жабысуы,бекітілуі;
2)инвазия-ұрықтың жатыр қабырғасының тіндеріне, әдетте,
денесінің болашақ дорсальді бетімен енуі;

Имплантацияның жалғасуы.Дамудың 2-ші аптасы бойы
имплантация процесі жалғасып, аяқталады; трофобласт екі
қабатқа ажырайды; гаструляция процесі басталып, ішкі
жасушалық масса екі қабатқа-эпибласт және гипобластқа
бөлінеді.Сонымен бірге, ұрықтан тыс құрылымдар-амнион
қуысы,сары уыз қапшасы,хорион және дәнекертінді аяқша
қалыптасады.
ГАСТРУЛЯЦИЯНЫҢ БІРІНШІ ФАЗАСЫ
1-гипобласт
2-амниондық эктодерма
2А-ұрықтан тыс
эктодерма
3-ұрықтық эпибласт
4-трофобласт
5-эндометрий
жасушалары
ГАСТРУЛЯЦИЯНЫҢ ЕКІНШІ ФАЗАСЫ

I-ҰРЫҚТЫҚ ЭПИБЛАСТ
1-біріншілік жолақ
2-біріншілік жүлге
3-біріншілік төмпешік
4-біріншілік ойық
5-хорда алды пластинка
II-ГИПОБЛАСТ
III-АМНИОНДЫҚ ЭКТОДЕРМА
ҰРЫҚТАН ТЫС МҮШЕЛЕР

• Эмбриогенезде ұрық денесінен
тысқары қалыптасып, оның өсуі мен
дамуын қамтамасыз ететін өте
маңызды функцияларды атқаратын
және онтогенездің тек қана
пренатальді кезеңінде болатын
құрылымдарды атайды.Провизорлық
мүшелерге амнион,сары уыз
қабы,аллантоис,хорион,плацента
жатады
ДАМУДЫҢ 4 АПТАСЫНДАҒЫ ҰРЫҚ

ҰРЫҚТАН ТЫС АҒЗАЛАР
1-амнион қабырғасы
2-сарыуыз қапшығы
3-аллантоис
ҰРЫҚ АҒЗАЛАРЫ МЕН
ҚҰРЫЛЫМДАРЫ
4-хорда
5-жүрек
6-нерв түтігі
7А-7В-ішек
8-қалқанша безінің бастамасы
9-тыныс алу жүйесінің
бастамасы
10-бауыр бастамасы
11-терілік эктодерма
ДАМУДЫҢ 5 АПТАСЫНДАҒЫ ҰРЫҚ
НЕРВ ЖҮЙЕСІ
Нерв түтігінің бастық бөлігінде қуысты бес ми көпіршігіне
бөлетін-1А-1Д иірімдер түзіледі.
2-жұлын
ЖҮРЕК-ТАМЫР ЖҮЙЕСІ

3-жүрек
АСҚОРЫТУ ЖҮЙЕСІ

Алдыңғы ішек:
4А-жұтқыншақ
4Б-өңеш
4В-асқазан
4Г-ортаңғы ішек
Артқы ішек:
4Д-тік ішек пен несеп-жыныс қойнауы
5-бауыр
6-ұйқы безі
ТЫНЫС АЛУ ЖҮЙЕСІ

7-кеңірдек
ЗӘР ШЫҒАРУ ЖӘНЕ ЖЫНЫС ЖҮЙЕЛЕРІ

8-мезонефрос
БАСҚА ДА ҚҰРЫЛЫМДАР

9-қалқанша безі
10-көк бауыр
11-түзіліп жатқан омыртқалары бар хорда
12-аллантоис
ДАМУДЫҢ 7-8 АПТАЛАРЫНДАҒЫ
ҰРЫҚ

ІШКІ АҒЗАЛАР
1-бас миы
2-жұлын
3-жүрек
4А-жұтқыншақ
4Б-өңеш
4В-асқазан
4Б 4Г-ортаңғы ішек
5-бауыр
Тератогенез факторлары
Жасушалардың пролиферациясы және
дифференциациясы кезінде ұрық зиянды әсерлерге өте
сезімтал болады. Ұрықтың дамуына зиянды әсер
ететін факторлар тератогендік факторлар деп аталады.
Оларға:
- Рентген сәулесі
- Алкоголь
- Никотин
- Дәрі-дәрмектер
- Вирустар, бактериялар және қарапайымдылар жатады.
Тератогендік факторлардың
салдарынан туа біткен ақаулары
пайда болады. Туа біткен даму
ақауларын зерттейтін ғылым –
тератология деп аталады.
Тератология туа біткен
ақауларының себебін,
патогенезін және сыртқы
белгілерін зерттейді. Дамудың
туа біткен ақаулықтарына
мынандай өзгерістерді
жатқызамыз:
- Ангенезия – мүшенің дамымауы
- Аплазия- мүшенің нашар дамуы

сурет
Тератогендік фактор

Эндогенді Экзогенді

Биологиялық
Тератогендік факторлардың әсер
ету уақытына қарай ақауларды:
• Гаметопатия – гаметалардың зақымдануы. Бұл
кездері кіріккен егіздер, циклопия т.б. ақаулар
пайда болады.
• Эмбриопатия – ұрықтың 16 күнінен- 8 апта
аралығында зақымдануы.
• Фетопатия – ұрықтың 9 аптасынан нәресте
дүниеге келгенге дейінгі аралықта зақымдалуы.
Дамудың қатерлі кезеңдері
Жануарлар дамуын зерттеу нәтижесінде дамудың
қатерлі кезеңдері болатындығы анықталды. Дамудың
қатерлі кезеңдері деп ұрықтың қоршаған ортаның әр
түрлі зиянды факторларына өте сезімтал кезеңдерін
айтады. Бұл кезеңдерде зиянды факторлар әсерінен
онтогенездің қалыпты жүруі бұзылып, ұрық не өліп
қалады не міндетті түрде әп түрлі ақауларға ұшырайды.
Дамудың қатерлі кезеңі терминін 1897 жылы Браун
енгізген болатын.
Дамудың қауіп-қатерлі(кризистік) кезеңдері
Кризистік кезеңдер деп әртүрлі зақымдатқыш факторлар
әсеріне ұрық дамуының ең сезімтал кезеңдерін атайды.Бұл
кезеңде ,тіпті,өте әлсіз әсерлер де дамудың бұдан былайғы
барысына ықпалын тигізіп,әртүрлі ауытқуларға ұшыратады.
Ауытқулар мен кемтарлықтардың себебі-детерминация
процесінің бұзылуы.Дамудың туа біткен ақаулары арасында ең
жиі ұшырасатын түрлері-нерв жүйесінің
ақаулары(анэнцефалия-мидың жоқтығы,микроэнцефалия-
мидың кішкентай болуы,ми және жұлынның жарықтары).
Әйгілі орыс эмбриологы П.Г.Светлов адам ұрығы дамуында мына кризистік
кезеңдердің маңызды екендігін көрсетті :
• - имплатанция ұрықтанудан кейін 6-7 тәуліктер
• - плацентация жүктіліктің 2-аптасының соңы
• - перинатальды босану кезеңі

Өмір сүру ортасының өзгеруіне бейімделуі үшін, ұрықта жаңа талаптарға сәйкес
өзгерістер өтуі тиіс. Сондықтан, ұрықтың қан айналым, газ алмасу, қоректену
сипаттары өзгереді. Осы кездерде әсерін тигізген зақымдатқыш факторлар эмбрион
дамуын тоқтатып, түсіктірге, өлі туылуға т.с.с. ұшыратады.
ЖҮКТІЛІКТІҢ ТҮРЛІ САТЫЛАРЫНДАҒЫ
ҰРЫҚ
Сонымен жалпы қарастырғанда адам
онтогенезінің бірнеше қауіп-қатерлі кезеңдерін
атап кетуге болады:
-прогенез-жыныс жасушаларының дамуы
-ұрықтану
-имплантация-дамудың 7-8 тәуліктері
-мүшелердің білік бастамаларының дамуы және плацента
қалыптасуы-дамудың 3-8 апталары
-мидың қарқынды өсу кезеңі-15-20 апталар
-организмнің негізгі функциялық жүйелері қалыптасуы және
жыныс аппаратының дифференциялануы-20-24 апталар
-нәрестенің дүниеге келуі
-нәрестелік кезең-1 жасқа дейін
-жыныстық жетілу
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
С.Ж.Ажаев

Цитология және адам эмбриологиясы
Ж.О.Аяпова

Цитология,эмбриология және гистология
П.Қазымбет, М.Рысұлы, Ж.Б.Ахметов

Гистология,цитология және эмбриология АТЛАСЫ

Ұқсас жұмыстар

БАСТАПҚЫ КЕЗЕҢІ

Дамудың қауіпті кезеңдері

Реттелу кезеңдері

АДАМ - ЭМБРИОЛОГИЯСЫ

Аналық жыныс жасушасы

Адам эмбриогенезі. Дамудың қауіпті кезеңдері

Адам эмбриогенезі. Дамудың қауіпті кезеңдері туралы

Жыныс жасушалары

Жыныс жүйесі. Эмбриональдық даму кезеңдері

Дамуының қауіпті кезеңдері

Пәндер