Био - мембраналар

Презентация қосу

Био-мембраналар
Биологиялық мембраналардың қызметі
Өздігінен өмір сүретін, дамитын және кебейетІн элементар тірі жүйе —
тірі жасуша, ол барлық жануарлар мен өсімдіктердің негізі.
Жасушаның жасушалық органеллдің өмір сүруінің басты шарттары
мыналар:
Біріншіден — қоршаған ортамен салыстырғанда автономдығы, яғни
жасушаның заттары қоршаған ортаның заттарымен араласпауы керек,
жасушада және оның жеке бѳліктерінде ѳтетін химиялық реакцияның
ѳзін-ѳзі автономды басқару мүмкіншілігі сақталуы кажет.

Екіншіден — қоршаған ортамен байланыс. Жасуша мен қоршаған
ортаның арасындағы байланыс энергия мен зат алмасуының реттелген
түрде үздіксіз жүруі;

Үшіншіден — қоршаған ортадан оқшаулануы және сол ортамен тығыз
байланысынын бірлестігі - тірі ағзаның барлық деңгейдегі ұйымдасу
қызметінің басты шарты. Сондықтан жасушаның өмір сүруінің басты
шарты, ол биологиялық мембраналар.
Биологиялык мембраналардың мынадай негізгі
үш қызметі бар: бѳгеттік (барьерлік), матрицалық және
механикалык.

Бөгеттік (барьерлік) қызметі мынада: қоршаған орта мен жасушаның

арасында тандамалы (селективті), кезекпен, белсенді және енжар зат алмасу
процестері жүреді. Тандамалы дейтін себебі биологиялық мембрана арқылы
заттың бір тобы тасымалданса, басқа топқа жататын заттар
тасымалданбайды; кезекпен дейтін себебі тасымалданатын заттар
жасушаның жұмысына сәйкес мембранадан кезектесіп ретімен өтеді;
белсенді дейтін себебі заттар таралымы (концентрациясы) аз жерден
таралымы кѳп жерге қарай тасымалданады; енжар дейтін себебі
тасымалдану зат таралымы кѳп жерден таралымы аз жерге қарай жүреді.
2. Матрицалык — мембранадағы ақуыздардың орналасуын, олардың
бағытын және ѳзара ұтымды әсерлесуін қамтамасыз етеді.

3.Механикалык — жасушадар және жасуша ішіндегі құрылымдар берік болып
ѳзін-ѳзі басқарады.
Сонымен катар биологиялык мембраналар тағы да мынадай қыз-меттер атқарады:

— энергетикалық — митохондрийдің ішкі мембраналарында АТФ-ті синтездеу
және хлоропласт мембранасында фотосинтездеу;
— биопотенциаддарды өндіру және оларды тарату;
— рецепторлық (механикалык, акустикалық, иіс сезу, көру, химиялық, жылу
рецепциясы) және т.б. қызметтер.
Кѳпшілік аурулар мембрана қызметінің калыпты күйден
патологиялық күйге ауысуынан болады. Оған мысал ретінде
канцерогенді, артериосклерозді, вирустық және инфекциялык
ауруларды, улануды, ультракүлгін сәулемен күюді және т.б.
айтуға болады. Емдеу жұмысы -мембрана жұмысын қалпына
келтіру мақсатында жүргізіледі.
Мембрана цитоплазманы түгел қоршап, оны қоршаған ортадан
бѳліп тұрады. Заттың жасушаға өтуі немесе жасушадан шығуы
мембрананың қасиетіне тығыз байланысты. Сонымен қатар,
сыртқы қабын құрайды. Ол оргонойдтар: ядролар, митохондрий,
лизосом, Гольджи аппараты және эндоплазматикалық ретикулум.
Осындай қарама-қайшылық Даниэл мен Девсонның моделінде жойылды.
Бұл модельді «бутерброд» моделі дейді.
Бұл модель мембрананы үш қабатты деп қарастырады: сыртқы
беттерінде ақуыз молекулалары, ішкі бетіңде липидтер молекулалары
орналасқан
1972 жылы Сингер мен Никольсон биологиялық мембрананың
сұйықтық-мозаикалық-моделін ұсынды.
Осы модель бойынша биологиялық мембрананың негізі - қос қабатты
фосфолипидтің ішінде ақуыздар орналасқан. Ол ақуыздар алтынға
батырылған асыл тас сияқты орналасқан. Ақуыздар сыртқы
(перифериялық) және интегралды болып екіге бөлінеді. Қалыпты
физиологиялық жағдайда липидтер сұйық күйде болады.
Осы қасиетті мембрананың ішіндегі ақуыздарды жүзіп
жүрген фосфолипидтермен теңестіреді. Мозаикалық
модельдердін осындай қасиеті химиялық анализде
дәлелденген. Мысалы, әр мембранада ақуыз бен
фосфолипидтердің қатынасы әр түрлі болады: миэлиндік
мембранада ақуыздар липидтерге қарағанда 2,5 ece көп
болса, эритроциттерде керісінше 2,5 ece аз болады.
Биологиялық мембранада фосфолипидтермен қатар
басқадай химиялық қосылыстар болады. Жануарлар
мембранасында фосфолипид пен ақуызға қарағанда
холестерин кѳп болады. Сонымен қатар мембранада
гликолипидтер, гликопротеидтер де болады.
Ұсақ молекулалы заттардың өткізілуі
Ұсақ молекулалы заттардың биомембрана арқылы өткізілуінің 3 жолы
белгілі:
а) жай диффузия;
б) жеңілдетілген диффузия;
в) белсенді тасымалдану.

Жай диффузия — ѳздігінен, ешбір кѳмексіз, заттардың концентрация
градиенті (жоғары концентрациядан төменгі концентрация) бағытыңда
мембрана арқылы өтуі.
Мұндай өдіс арқылы кіші молекулалы гидрофобтық органикалық
қосылыстар (май қышқылдары, зәр қышқыддары) және ұсақ, бейтарап
молекулалар (Н20, С02, 02) отеді.
Мембрана арқылы шектелген қуыстардың (органеллалар) концентрация
айырмашылығы кѳбейген сайын диффузия жылдамдығы да
пропорциональ ѳседі, ал олардың концентрациясы теңессе диффузия
тоқталады.
Жеңілдетілген диффузия бүл әдісте де заттар өздерінің концентрация
градиенті бағытында мембрана арқылы өтеді, яғни жоғары
концентрациядан тѳменгі концентрация бағытында, бірақ бұл құбылыс
өздігінен жүзеге аспайды, ал ерекше тасымалдау ақуызы-транслоказаның
көмегімен жүреді.

Белсенді тасымалдау — мембрана арқылы заттардың өткізілуі
транслоказалар көмегімен жүзеге асады, бірақ бұл кезде заттар олардың
концентрация градиентіне қарама-қарсы бағытта, яғни концентрациясы аз
ортадан концентрациясы жоғары ортаға өткізіледі.

Транслоказалар - ѳздері ѳткізетін заттарға азды-көпті сай болып келетін
интегралдық ақуыздар.
Мысалы, эритроцит мембранасындағы аниондық арналар (каналдар),
қозғыш жасушалар плазмолеммасындағы К+ арналары (каналдары),
саркоплазмалық ретикулум мембранасындағы Са+-арналары (каналдары).
Транслоказа арнасы барлық уақытта ашық болмайды, оның
ашылуы үшін транслоказа бѳлшектері бетімен арнайы
лиганданың байланысуы қажет;
транслоказаларда ешқандай арна болмайды, олар лигандамен
(ѳткізілетін зат) байланысып, мембрана жазықтығында 180°
айналады.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒ
А РАХМЕТ !

САУ
БОЛЫҢЫЗДАР

Ұқсас жұмыстар

Пародонт тіндерін бағытты жүйеде қайта құрылуын қалыптастыру әдісі

Биологиялық мембрананың өткізгіштік механаимі. Иондық каналдар және тасымалдаушылардың құрылысы мен функциясы. Электрогенез механизмі

Электромагниттік өріс

Бұлшықет биомеханикасы

Ферменттер атаулары

Мембраналық процестер

Магнит өрісі

Мембараналық әдіспен жұмыс жасайтын құрылғылар

Биологиялық мембраналар. Иондық каналдар. Электрогенез механизімі

Биологиялық мембраналар

Пәндер