Қой малын ұстаудағы орындарға қойылатын санитарлық - гигиеналық нормалар

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министірлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

Қой малын ұстаудағы орындарға
қойылатын санитарлық-гигиеналық
нормалар
ЖОСПАР

I. КІРІСПЕ
II.НЕГІЗГІ БӨЛІМ
III. ҚОРЫТЫНДЫ
IV.ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Кіріспе
Жеңіл өнеркәсіп үшін шикізат (жүн, тері, елтірі),
бағалы азық-түлік (ет, май, сүт) өнімдерін береді.
Қой өсіру адамзат тарихында неолит дәуірінен
басталады. Қола дәуірінде Орталық Азия тайпалары
қылшық жүнді қой өсірген. Биязы және биязылау
жүнді қой тұқымдары осы кезеңде Кіші Азияда
шығып, дүниежүзіне тараған.
Қой өсіру қазақ халқының ата кәсібінің бірі болып
табылады. Төрт түлік малдың ішінде жылқы мен
қойға ерекше мән берген қазақ халқы қой жаюдың,
оны көбейту мен тұқымын асылдандырудың өзіндік
әдіс-тәсілдерін қалыптастырған.
Жайып-тұрғызып ұстау тәсілін –
Тұрғызып-жайып ұстау. Мұндай табиғи жайылымдары бар аймақтарда
жүйеде қойларды жылдың ұзақ уақытын қолданады. Мұндай аймақтарда ауа
қолда тұрғызып, ал шамалы мезгілін райының қолайсыз кездерінде пайдалану
жайып күтіп-бағады. Қолда тұрғызып үшін жеңіл, үш қабырғалы, төбесі
көбінесе қойларды қыс айларында жабылған қоралар немесе буылған қамыс,
азықтандырып, серуендететін алаңы талдардан жасалған, төбесі қазақ үйше
Қойларды төрт
қаралған қораларда ұстайды. тоқылған-катондар тұрғызылады.
түрлі жүйелерде
ұстайдыТұрғызып қолда ұстау тәсілі – егін
Жайып ұстау тәсілі – жайылым шаруашылығымен шұғылданып, мал жаятын
жерлерге бай аймақтарда қолданып, жерлері жоқ аймақтарда қолданылады.
малды жыл бойына жайып тек қыстың Мұндай жағдайда қойларды қораларда ұстап,
суығында, ерте көктемде қоздаған ал оларға азықты жасанды, екпелі шөптерден
малдарға қатаң және құрама азықтар дайындайды. Жайылымға малдары тек
дайындайды. Мұндай жыл бойы қойларды серуендеу үшін ғана бостады. Жазда оларды
жаю мен күтіп-бағуға оңтүстік жылы қоршалған алаңдарда азықтандырып, ал қыста
аймақтар қолайлы болады. қораларда көректендіреді.
Қойларды азықтандыру және күтіп-бағудың
гигиенасы
Қойларды биологиялық құнарлы азықтар мен қамтамасыз ету, олардың аман сақталуы мен
өнімінің молаюының бірде-бір кепілі болып саналады. Рационда неғұрлым күкірті бар
аминқышқылдары (цистеин, цистин, метионин) көп болса, солғұрлым қой жүні өседі. Азықтағы
протейннің мөлшері емес, сапасы мал өніміне айтарлықтай әсерін тигізеді. Басқа малдармен
салыстырғанда, қойлардың қатаң азықтың түрі, құрамы мен сапасына сезімталдығы жоғары
болады. Мысалы, қойларды тарының соломымен көректендіру олардың жүннің түсуіне соғады.
Сол сияқты, қойлардың жүнінің сапасы оларды қыша (горчица) шөптері мен және ірі сабақты,
қышқылдары дәнді шалғындар мен азықтандырғанда төмендейді.
Қойлардың рациондарында минералдық заттардың жетіспеушілігіде олардың денсаулығына
үлкен әсерін тигізеді. Әсіресе, қыс айларында, қозыларда минералды заттар мен витаминдердің
жетіспеушілігінен бірін-бірі еміп, жүнін сорып, соның салдарынан ұлтабарының аузына жеке
ішек жолына жүн-жұрқа жиылып, ауруға ұшырап, кейде жаппай өлім-жітімге шалдығады. Бұдан
сақтандыру үшін саулықтар мен қозыларға арналған азықтарға сәбіз, сүйек ұны, тұз қосып
береді.
Қойларды арнайы азық науаларын пайдаланып, ашық жерлерде – аландарда көректендірген дұрыс
болады. Ондай жағдайда қатаң, құрама және сулы азықтар үшін екі жақты немесе бір жақты
науалармен қамтамасыз етіледі.Екі жақты азық науаларын қораның, алаңның ортасына қояды да
екі жағында малдардың еркін келіп тұруына мүмкіндік жасалады. Мұндай науалардың жалпы
ұзындығы 2-3 м болып, әр ірі малға – 0,25 м, қозыларға – 0,15 орын қаралады. Рештак-науаны
тақтайдан төрт бұрышты жасап, 30-40 см биіктікте аяққа орнатып, енін – 25-30 см, тереңдігін –
10-12 см жасап, екінші қабатына қатаң азық салынатын сирек сырықшалардан, төбесі ашық, науа
қалдырады.
Ұрықтандырудың алдында 1,5-2 ай бұрын арпа
жармасы, жүгері, сұлы ұнтақтары т.б. құнарлы
азықтармен көректендіру (протейндері мол)
қоздауын 10-30 % арттырады. Күйлі саулықтар ірі
қозылар туып, сүті мол болады. Сол сияқты
қойларды сүрлеммен азықтандырған сүтін 15-22
%, жүнін – 20 % жоғарлатады.

Қойларға арналған азықтар сапалы болып, ас қорту жүйелерінің
ауруларына ұшыратпайтын, әсіресе ұнтақты азықтар тыныс
жолдарына тұрып, өкпесіне кетіп, әртүрлі ауру тудырмас үшін
дымқылдап берген дұрыс. Ас тұзы мен зат алмасу процесстерінің
жұмысын бұзып уланбас үшін, тәуліктік мөлшерін ірі қойлар
үшін – 10-15 г, қозыларға – 5-8 г аспауы керек.
Ірілендірілген қой шаруашылықтарында бірнеше қоралардың түрлерін жобалап – тұрғызады.
Оларға қысқы және ерте көктемде қоздайтын аналықтарға арналған жылыланған төл үйшігі бар
қоралар: негізгі қошарларды (тұқымды) ұстайтын, әртүрлі жастағы және жынысты қойларға
арналған қоралар, қаракул шаруашылықтарында төл үйшік және мал сою пункті қаралады. Қой
қораларымен біріктіріліп немесе жеке ұрықтандыру пункті, қой қырқу орындары қаралады. Қой
фермаларының территориясында ветеринариялық және мал өлшенетін орындар, су, жылу
көздерінің ғимараттары, азық дайындайтын, сақтайтын, малдар тұратын ашық алаңдар т.б.
болады.
Қой қоралар табиғи жасанды жайылымдардың маңайында орналастырылуы керек. Қой
қоралардың сиымдылығы 1500 басқа дейін орналастыруға арналады. Кең тараған қой
қоралардың сиымдылығы 600-800 басқа болады. Қой қораларды сол түстік және орталық
аймақтарда көбінесе «Г» типті, ал оңтүстікте «П» тәрізді тұрғызылады. Бұл қоралардың сыртқы
бұрышы жел өтін азайтып және қора ішінің суып кетпеуін қамтамасыз ету үшін, желдің басым
соғатын жағына қаратып орналастырады. Ал ық жағынан биіктігі 1,5 м дейін қоршау жасап,
малдардың серуендеп азықтанатын алаңын қалдырады. Олардың ішіне қатаң азықтарға және
жемге арналған науалар қойылады. Қорадағы әр басқа арналған орындардың размері әртүрлі
болып, олардың жасына, жынысына, ұстау тәсіліне, өніміне және физиологиялық
ерекшеліктеріне байланысты болады.
Әр түрлі типті қораларында қойларды орналастыру кезінде бір
басқа шаққандағы еденнің ауданы саулықтарға көктемде қоздағанда –
1,0-1,2 м², қошқарларға жекелеме ұстағанда – 3-4 м², топта – 1,5-1,7 м².

Жартылай ашық күрке базаларда жас тоқты-тұсақтарға – 0,3 - 0,4 м², ірі қойларға 0,5 м²,
тұрақты төл үйшіктер үшін – 2,0-2,5 м², ал роман тұқымды саулықтарға – 3,0 м² кем
қаралмайды. Төл үйшік үшін қой қораның ортасынан, жылы жерден орын бөлінеді. Қой
төлдеген кезде қосымша жылжымалы бөлгіштер мен (тор көзді щиттер) барлық қоздайтын
саулықтың 30 % есептеп бірнеше бөліктерге бөлінген төл үйшіктер жасайды. Саулық саны
500 бастан артық болса, жеке төл үйшік қаралады. Сыртқы орта ауа температурасы - 30ºС
төмен болса, төл үйшіктерді қосымша жылылайды.

Катонның екі типі болады: читинді (шатырлы) және (қазақ үй тәріздес)
орынборлы. Катондарды биіктігі 4 м ағаш тіреуіштерден (сырықтар) жасап,
сыртын қалың қабатпен солома немесе қамыспен жауып жылылайды. 650 бас
ірі қойларға арналған катондардың еденнің диаметірі 16 м, үстіңгі тесігі – 2 м,
болып әрбір ірі қойға – 0,4 м², жас тоқтыларға – 0,25 м² қаралып, ені – 2,0-2,5
м қақпа қалдырады.
Қой малын ұстаудағы орындарын жобалау
Ұсақ малдардың фермалары - қой және ешкі
малдарын бағып өсіруге арналған өндірістік және
шаруашылық құрлыстарының жинағы. Қой
шаруашылығының өнімі оның бағытына тікелей
байланысты: биязы, жартылай биязы, кылшық,
жартылай қылшық жүнді және каракул. Осыған
қарап қой шаруашылығы асыл тұқымды және
өндірістік, яғни әртүрлі өнімдер алуға (жүн, ет,
тері, елтірі, сүт) бағытталған. Фермадағы
малдарды жігіне, жасына байланысты жэне ауа
райы мен жер орайын ескере отырып көлемі
әртүрлі отарларға бөледі.
Малдар тобы Қоралар және малдарды орналастыру Бір басқа шаққандағы ферма размері, м.кв
тәсілдері
товарлы тұқымды

1 2 3 4
Қошқарлар:
Қошқар қоралары немессе жасанды ұрықтандыру 3 4
а) Негізгі аталық пункті

қошқарлар Жекелеме клеткада

Топты клеткада немесе секцияда 2,0 -
б) Ремонтты немесе

байқау (тексеру) қошқарлар
Секцияда 1,8 2,0
Қой қоралар:

а) Қозылы аналық қыста, ерте
жазғытұры қоздату кезінде
Секцияда 1,0-1,2 1,2-1,4
б) Қозылы аналықты
жазғытуры қоздату кезінде
Қораларда 0,8-1,0 0,9-1,6
Тұсақ қойлар мен ремонттағы жас
тоқтылар
Қораларда 0,8-0,9 -
Ісек қойлар
Қой қораларын көбінесе төртбұрышты Г - немесе П - Ал қошқар қоралардың планы үш бөліктен
әріптеріне ұқсас қылып салады. Қой қораларды өндірістік түрады. Бірінші бөлігінде негізгі қошқарлар
зонада қысқа басының (торец) бір бұрышын өтпелі тұратын жекелеме немесе топтық клеткалар
желдің бағытына қаратып орналастырады. Олардың бір орналастырылып және олардан ұрық алып,
жақ басына азық және құрал-жабдықтарын қоятын оның сапасын тексеретін манеж қаралса,
бөлме қалдырады. Қора екі отар қойға арналған болса, екінші және үшінші бөлімдеріне байқау-
оның екі басына да ондай бөлмелер қаралады. қошқарлары мен ремонт (өсім) жас малдарга
Қыста қоздайтын аналық қойларға жобаланған арналған секциялар қойылады.
қоралардың бір басынан тұтас, төбеге жететін Сыртқы орташа температурасы минус 20
қабырғамен бөліп, қой қоздайтын және қозы алатын градустан төмен болмайтын аймақтарда және
бөлме (төлүйшік) қаралып, қой қоздайтын бөлігінде ет-май бағытындағы, каракулді қойларға
биіктігі 50-60 см, ауданы 2,0 - 2,5 м.кв. шарбақтан аналық қораларды екі немесе үш жағынан жабылған
пен қозылар үшін секциялар, ал басқа бөлігінде қозылы күрке типтес, жергілікті арзан
қойды жекелеп ұстауға арналған клеткалар жасалады. материалдардан, талдан тоқылған "катондар"
Қой қоздайтын секцияны жылытатын, ал басқа салынады. Олардың бір басқа шаққандағы
бөлмелер жылытуға жоспарланбайды. Егер қой қора орташа ауданының мөлшері 0,5 м.кв., ал бір
әртүрлі жасты - жынысты қойларға арналған болса жасқа дейінгі тоқтыларға 0,3-0,4 м.кв. келеді.
оның іші сол мал тобының санына қарай секцияларға
бөлініп, ортасына төл үйшікпен ұрықтандыру пунктін
орналастырады.
IV. Пайдаланған әдебиеттер тізімі
1. Гершун В.И., Муслимов Б.М. Ветеринарная гигиена. Учебное
пособие.Алматы,Қайнар, 1994.
2. Храбустовский И.Ф., Демчук В.М., Онегов А.П Практикум по зоогигиене.
Уч.пособие Москва, Колос, 1984.
3. Мырзабеков Ж.Б. Сагындықов Қ.А. және т.б. Ветгигиена. Лабораториялық-
практикалық сабақтардың методикалық нұсқаулары. Алматы, 2005
4. Кузнецов А.Ф., Демчук М.В и др. Гигиена сельскохозяйственных животных.
Книга 1,2. Москва: Агропромиздат, 1991.
5. Мырзабеков Ж.Б., Сағындыков Қ.А. және т.б. Жалпы зоогигиена. Оқу құралы.
Алматы, 1992.
6. Мырзабеков Ж.Б., Ибрагимов П.Ш. Ветеринариялық гигиена. Алматы, 2005
жылдары. Шетелдегі және ТМД елдеріндегі жылқы өсірудің озат тәжірибесі.
7. Волков Г.К. и др. Ветеринарно – санитарные и зоогигиенические проблемы
промышленного животновдство. М., Колос, 1979.
Назарларыңызға рахмет!!!

Ұқсас жұмыстар

ҚАРА МАЛДАРЫН ҰСТАУ ТӘСІЛДЕРІ

ӘР МАЛ ТҮРЛЕРІНЕ МИКРОКЛИМАТ ЖАСАУ ШАРАЛАРЫ

Өндіріс ғимараттарына қойылатын санитарлық гигиеналық талаптар

Жобалардың түрлері

Малды жазғы кезеңде күтіп бағу гигиенасы

ӨНДІРІСТІК ЗИЯНДЫЛЫҚТЫР

ЖАНУАРЛАРДЫ ТАСЫМАЛДАУҒА ДАЙЫНДАУ БАРЫСЫ

Өндірістік гигиена және санитария

Химия – фармацевтикалық өнеркәсіпте қолданылатын шикізаттар мен аппараттарға қойылатын техникалық талаптар

Жылқылар мен түйелердің гигиенасы Қойлар мен ешкілердің гигиенасы

Пәндер