ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАС ҮШІН МАҢЫЗЫ

Презентация қосу

ҚҰҚЫҚ СУБЪЕКТІЛЕРІНІҢ
ҚҰҚЫҚ ҚАБІЛЕТТІЛІГІНІҢ
ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАС
ҮШІН МАҢЫЗЫ
Субъективтік құқық –тұлғалардың мүддесін
қанағаттандыру мақсатымен құқықтық нормалардың
құқық тұлғаларына берген құқықтық мүмкіндіктері.
Тұлғаның құқығы құқықтық қатынасқа қатысушы

басқа тұлғаның құқығымен байланысты
болғандықтан , екі жақта да құқықтық міндеттер
пайда болады. Мысалы, әр азаматтың оқып , білім
алуға құқы бар.Сол құқықты пайдаланып,азаматоқу
орнының ішкі тәртібіне бағынып,оқу бағдарламасын
орындауға міндетті.
Азаматтық құқық нормаларымен реттелетін қоғамдық

қатынастар азаматтар арасында, ұйымда, мемлекет
пен әкімшілік - аумақтық бөліністер арасында
қалыптасады. Заңды тұлға терминімен қатар, жеке
тұлға термині қолданылады. Азаматтық кодекстің 12 -
бабына сәйкес жеке тұлғаға
Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел

азаматтары және азаматтығы жоқ адамдар жатады.
Субъективті құқықтың
құрылымы:

міндетті жаннан
әрекеттің белгілі
бір түрін талап
өкілді жанның
ету
белгілі бір
мүмкіндігі;міндет
әрекетке
ті жаннан
мүмкіндігі;
әрекеттің белгілі
бір түрін талап
ету мүмкіндігі;

құқығын қорғау
белгілі бір
үшін құзіретті
әлеуметтік
мемлекеттік
құндылықты
органға
пайдалану
қайырылу
мүмкіндігі.
мүмкіндігі;
Құқық субъектілерін сипаттайтын негізгі құқық қасиеттері құқық қабілеттілігі болып
табылады. Азаматтық құқық қабілеттілігі АК-тің 13-бабында азаматтық құқыққа ие болып,
міндет атқару қабілеті (азаматтық құқық қабілеттілігі) барлық азаматтарға бірдей деп
тұжырымдалады. Конституцияның 14-бабына сәйкес заң мен сот алдында жұрттың бәрі
тең, тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсілІне,
ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез
келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешкандай кемсітуге болмайды.
Конституцияның аталған тұжырымына орай азаматтардың құқық қабілеттілігі заңда бәріне
бірдей және бірыңғай құрылған. Азаматтық кодекстің 13-бабында азаматтардың құқық
қабілеттілігі барлық азаматтар үшін тең дәрежеде екендігі танылған. Дейтұрғанмен,
құқық қабілеттілігің теңдік принципі нақты субъективтік құқық шеңберінде жекелеген
азаматтарға берілетін міндеттілік теңдікті көрсете қояды деуге болмайды. Азаматтардың
бәрінде бірдей кез келген құқықты ала беру (мысалы, тұрғын үйді, машинаны) мүмкіндігі
бола бермейді. Құқық қабілеттілігінің теңдігі дегенде, заңда бұл орайда ешкімге
артықшылық бермейтіндігі, ешкімге субъективтік құқық алуға тыйым салмайтындығы
тұрғысынан түсіну керек. Азаматтық құқық қабілеттілігінің теңдік принципінен жалпы
ережеге сәйкес оны шектеуге жол берілмейді. Азаматтық Кодекстің 18-бабы 1-тармағында
былай деп жазылған: «Заң құжаттарында көзделген реттер мен тәртіп бойынша болмаса,
ешкімнің де құқық қабілеттілігі мен әрекет қабілеттілігін шектеуге болмайды».
Қолданылып жүрген заңға сәйкес, құқық қабілеттілігін шектеу азаматтың қылмыс жасау
негізінде, сот үкімі арқылы алынған шара бойынша шектелуі мүмкін. Бұл орайда азамат
құқық қабілеттілігінен толықтай (тұтастай) айрылмайды. Тек заңда көрсетілген
құқықтарға ғана шектеу қойылады.
Азаматтардың әрекет қабілеттілігі дегеніміз —
азаматтың өз әрекеттерімен азаматтық құқықтарға ие болуға
және оны жүзеге асыруға, өзі үшін азаматтық міндеттер
жасап, оларды орындауға қабілеттілігі болып табылады.
Азаматтардың әрекет қабілеттілігі — азаматтың құқық
қабілеттілігінен ерекшеленеді. Азаматтың құқық қабілеттілігі
оның, дүниеге келген сәтінен бұл дүниеден озғанынша бірге
болады. Азаматтың әрекет қабілеттілігі үшін оның, өз
еркімен мүлікті иеленіп, оған билік ету немесе өзіне
міндеттеме алуға тілек білдіруі қажет. Сондықтан да
азаматтың құқық қабілеттілігі оның жасы мен
психикалық жағдайына қатысты келеді.
ӘРЕКЕТ ҚАБІЛЕТТІЛІГІ

шектеул
толық, ішінара
і
Жаңа туған бала толығынан құқық
қабілеттілігі бола тұрса да, өзі әрекет жасап
қайсыбір құқыққа ие болуға немесе өзіне
міндеттер алуға қабілетсіз екендігі түсінікті
нәрсе. Саналы әрекет жасау қабілеті кісінің
өскендігіне (жасына) байланысты.
Сондықтан әрекет жасау жасы толған
адамдарда ғана болады.
18 жасқа толғандар ғана ер жеткен деп
саналады (АК-тің, 17-бабы, 1-тармағы). Осы
жасқа толған соң адам азаматтық құлсық
айналымының толық құқылы қатысушысы
болып қана қоймай, ол саяси құкықтар мен
міндеттерге де ие болады.
Толық емес немесе ішінара әрекет
қабілеттілігі бойынша, азамат өзінің әрекеті
арқылы кез келген құқықтық әрекетті жасай
алмайды, былайша айтқанда, заңда тікелей
көрсетілген бірқатарына ғана ие.
ІШІНАРА (ТОЛЫҚ ЕМЕС) ӘРЕКЕТ ҚАБІЛЕТТІЛІГІ ӘДЕТТЕ,
ЖАСЫ КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРҒА ТӘН, АЛ БЕРІЛЕТІН
ӘРЕКЕТ АУҚЫМЫ ОЛАРДЫҢ ЖАСЫНА БАЙЛАНЫСТЫ.
ЗАҢ МҰНДАЙ ТҰЛҒАЛАРДЫ ЕКІ ТОПҚА БӨЛЕДІ:
а) жасы
кәмелетке
толмаған 14
пен 18 жас
аралығында
ғылар;

б) жасы
кәмелетке
толмаған 14
жасқа
дейінгі жас
балалар.
14 ПЕН 18 ЖАС АРАЛЫҒЫНДАҒЫ ЖАСЫ
КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАР ЗАҢДЫ
ӨКІЛДЕРІНІҢ МЫНАЛАРДЫ ІСТЕУГЕ:

2)
1) өзінің
интеллектуалды
жалақысына,
қ меншік
стипендиясы мен
құқығы бар
басқа кірістеріне
объектілеріне
билік етуге;
билік етуге;

4) банкке салым
салуға және
өзінің
3) ұсақ
салымына, оның
тұрмыстық
ішінде өзінің
мәмілелер
атына салынған
жасауға;
салымдарға
иелік етуге
құқылы.
Құқықтық қатынас –тек құқық нормаларымен
белгіленген қоғамдық қатынастардың бір жағы ғана,
оның арнайы көріну нысаны. Н.М. Коркунов айтқандай,
ғылыми зеттеулер үшін ең маңыздысы, жалпы
заңдылық нысанындағы бір жақты қатынастарды әр
түрлі мазмұндарынан айыру. Сол мақсат шін, заңгерлер
ой күйінде, заңды қатынастарды құрайды, тек олар
түгелімен, қалтарыссыз бір ғана құқық нормаларымен
белгіленуі қажет.
Құқықтық қатынас жалпы құқықтық нормалардағы
бағдарламаларды (обьективтік құқық) белгілі
(субьективтік) құқыққа және қоғамдық қатынастарға
қатынасушылардың міндетіне айналдыратын құрал
болып табылады. Құқық обьективтік мәнінде құқық
нормаларының жиынтығы, құқықтың мазмұнын,
жекеленіп белгіленбеген субьектілер ортасының міндетін
белгілейді. Онда құқық нормаларының аясындағы көп
адамдарға қатынасы бар бағдарламалар бар.
Субъективтік құқық бар жерде сонымен бірге занды міндеттер
болады. Бұл екеуі бір-бірінсіз бола алмайды. Себебі
қатынастардың көпшілігінде екі жақты субъектілердің
құқықтары бар және соған сәйкес екі жақты субъектілердің
міндеттері бар. Олардың дүрыс орындалуын қамтамасыз ету
субъектілердің өздерінің іс-әрекетіне, жұмысына байланысты.
Егерде әр субъект өзінің тиісті міндеттерін дұрыс, уақытында
орындаса, онда сөз жоқ құқық та дұрыс уақытында
орындалады деуге болады. Жекелеген субъектілермен
ұйымның құқықтық қабілеттілігі және әрекеттілігінің
айырмашылығы мақсаттары мен міндеттеріне байланысты
тежеледі, себебі сол үшін құрылып қызмет істейді. Әр түрлі
ұйымдардың қызметі заңдармен не болмаса олардың меншік
ережелерімен белгіленеді. Ережелер мемлекеттік билік
органдармен рұқсат етілген және оның құқықтық негіздеріне
қайшы болмауы қажет. Әржақты осындай қызметтеріне
қарамай ол жалпы не болмаса жекелеген адамдардың
мүдделерін құқықтық қатынас субъектілері ретінде
қанағаттандыруға бағытталған.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗ
ҒА РАХМЕТ!!!

Ұқсас жұмыстар

Құқықтық қатынастың субъектілері

Құқықтық нормалар

Азаматтық –құқықтық жауапкершілікті сақтандыру

Мейіргер Жұмысындағы пациент күйін клиникалық тұрғыдан бағалаудың маңызы

Құқықтық қатынастар ұғымы, олардың белгілері

Психология пәнінің теориялық және методологиялық негізі, ғылыми негізі

Халықаралық қатынастардағы Каспий теңізінің құқықтық мәртебесі

Өкілдік және сенімхат

ҚЫЛМЫСТЫ САРАЛАУДЫҢ ЗАҢИ НЕГІЗІ - ҚЫЛМЫС ҚҰРАМЫ

Заңгер мамандығы

Пәндер