Бес нәрседен қашық бол

Абай -ұлы ақын әрі ойшыл! Асыл сөзді іздесең, Абайды оқы, ерінбе, Адалдықты көздесең, Жаттап тоқы көңілге. С. Торайғыров

Ақын

Композитор

Аудармашы

Саяси қайраткер

Ойшыл

Реформатор

Қазақ әдеби тілінің негізін қалаушы

Философ

Абай өлең жазуды 10 жасында («Кім екен деп келіп ем түйе қуған . . . ») бастаған. Абайдың 1855 ж. ауызша шығарған өлеңі. Көлемі 4 тармақты 1 шумақ. Ел аузындағы әңгімеге қарағанда өз аулының түйелерін аралап бара жатқан екі аттыға шауып барған Абай оның біреуі төркінінен жауыр айғыр жетектеп келе жатқан әйел екенін біліп, табанда мысқылдап айтқан екен. Жас ақын ауылға тура келе алмай, түйе арасына жасырынған келіншекті де, оның сараң төркінін де бір-ақ ауыз өлеңмен өлтіре әжуалаған. Болашақ ақынның уытты тілі айқын нышан беріп тұр. Кәдімгі ашық мінез баланың ақтара салған тежеусіз ойы. Өлең 11 буынды қара өлең ұйқасымен жазылған. Алғаш рет 1933 жылғы жинақта жарияланды. Кейінгі басылымдарда ешқандай текстологиялық өзгерістер байқалмайды. Кім екен деп келіп ем түйе қуған, Қатын ғой күлдәрімен белін буған. Төркініңнің бергені жауыр айғыр, Бауырыңды . . . бірге туған

Ақынның ең алғашқы өнері

Абай өлеңдерінің негізгі идеясы

Абайдың қара сөздері

Абайдың "Жетінші сөзінде" ұшырасатын "жанның тамағы" деген күрделі философиялық ұғым бар. Оны Абай біздің санамыздан тыс өмір сүретін объективті дүниенің санада сәулеленуі нәтижесіңде пайда болатын ғылым, білімнің жинақталған қоры ретінде қарайды. Осы себептен де Абай:

« . . . құмарланып, жиған қазынамызды көбейтсек керек, бұл жанның тамағы еді, »

- деп қайыра түсінік беріп отыр . . . Абайдай ұстаз ақынның бұл "Жетінші сөзде" көздеген мақсаты адамның бойыңда туа пайда болатын жан құмары арқылы өз ұрпағының санасына тек қана жанның пайдалы тамақтарын сіңдіру еді. Міне, Абайдың ағартушылық көзқарасының тамыр алған бір саласының қайнар көзі осы жақта жатыр.

Абай бұл бағыттағы ойларын өзге сөзбен "Ғылым таппай мақтанба" т. б. өлеңдерінде айтқан. Мұнда ол "жанның тамағы туралы" ұғымды өз заманынын тұрғысынан келіп, "адам болу" үшін қажет көп керектермен ауыстырады. Ақын толық адам болу туралы өзінің жүйелі де қалыптасқан көзқарасының тезисін ұсынады. Онысы:

«Адам болам десеңіз . . .

Бес нәрседен қашық бол . . . ,

Бес нәрсеге асық бол, »

- деген жолдарда жатыр. Ақынның бүкіл шығармаларындағы негізгі бір тұтас тақырыпта өзекті идея болған. Абайдың пікірінше, ішкі рухани казынамыздың молығуы тікелей өзіміздің қолымыздағы іс. Осы реуішті пікір Абайдың "Он тоғызыншы сөзінде" де қайталанады. Абайдың дүние танымы бойынша сананың, ақылдың пайда болуы күнделікті өмір тәжірибесінің нәтижесінен ғана туындайтын табиғи құбылыс. Соңдықтан да Абай "Он тоғызыншы сөзінде":

«Адам ата-анадан туғаңда есті болмайды: есітіп, көріп, ұстап, татып ескерсе, дүниедегі жақсы, жаманды таниды-дағы, сондайдан білгені, көргені көп болған адам білімді болады. Естілердің айтқан сөздерін ескеріп жүрген кісі өзі де есті болады . . . Сол естілерден есітіп білген жақсы нәрселерді ескерсе, жаман дегеннен сақтанса, соңда іске жарайды, сонда адам десе болады, »

- деп жоғарыдағы өлең үзіндісендегі ойын осы сөзіңде одан ары кеңіте отырып дамытатынын көруге болады.

Абай лексикасы

Араб және парсы ықпалы:ар, абырой, мейір, нала, парыз, қаһар, қиял, қудірет, дәурен т. б.

Орыс сөздері: болыс, кандидат, ояз, сияз, старшын, майыр, шен, партия, сот, шар, закун, закуншік, кателешке, бодан, расход, кір, лапке, барқыт, самаурын, пәтер, сома, бақалшік, мәліш (сауда), аршепке, барабан, зауыт, машине.

Музыкалық мұра

Дінге көзқарасы

шаманизм

ислам

Абай және халық ағарту ісі

Ұлы ақын жас ұрпақты имандылыққа, адамгершілікке, ғылым-білім үйренуге шақырды. «Ғылым таппай мақтанба,

Орын таппай баптанба.

Құмарланып шаттанба

Ойнап босқа күлуге . . .

Бес нәрседен қашық бол,

Бес нәрсеге асық бол,

Адам болам десеңіз,

Тілеуің, өмірің алдыңда,

Оған қайғы жесеңіз,

Өсек, өтірік, мақтаншақ,

Еріншек, бекер мал шашпақ

Бес дұшпаның білсеңіз.

Талап, еңбек, терең ой,

Қанағат, рақым ойлап қой -

Бес асыл іс көнсеңіз . . . , -

деп жастарды бес нәрседен - өсектен, өтіріктен, мақтаншақтықтан, еріншектіктен, бекер мал шашпақтықтан қашық болуга, бес асыл іске - талап етуге, еңбекті суюге, терең ойлай білуге, қанағатшыл болуға, қайырымды рақымшылық жасауга шақырды.

Ұқсас жұмыстар

Ғылым таппай мақтанба”

Абай ҚұнанбайұлыЕтіс.Етіс түрлері

Абай және мектеп

ҚАЗАҚ ФИЛОСОФИЯСЫ ЖАЙЛЫ

Қазаққа Абай – дана, Абай – дара

Панорамалық сабақ. Сабақтың тақырыбы

Бала тілін дамытудың әдіс - тәсілдері

Абайды оқы- таңырқа!

Абайдың Қыс өлеңінің шығу тарихы

Абай қай рудан

Пәндер