Төлеген Айбергенов өмірі мен шығармашылығы

Презентация қосу

Төлеген Айбергенов өмірі мен
шығармашылығы
«Ана»

Төлеген Айбергенов
Биографиясы

Төлеген Айбергенов 1937 жылы 8 наурызда Қаракалпақ елінің Қонырат деген жерінде
дүниеге келген.1959 жылы Ташкенттің Низами атындағы педогогика институтының
қазақ тілі мен әдебиеті факультетін бітіріп,туған ауылында мұғалымдік қызмет
атқарады.
Балалық шағы
Низами атындағы Ташкент педагогикалық институтын бітірген (1959). 1959-62 ж.
Қоңырат аудындағы орта мектепте мұғалім, 1962-65 ж. Шымкент облысының Сарыағаш
ауданындағы кешкі жастар I мектебінде директор. 1965 жылдан Қазақстан Жазушылар
одағы жанындағы әдебиетті насихаттау бюросында қызмет істеді. Айбергеновтың
өлеңдері республикалық баспасөзде 1957 жылдан жарияланды. Туған жерге деген
албырт сағыныш пен мөлдір махаббатқа толы бір топ өлеңдері 1961 жылы шыққан "Жас
дәурен" атты топтама жинақта басылды. Отанға, туған елге деген сүйіспеншілігін,
замандастарымыздың рухани сезім байлығын, ізгі тілеу, ақ ниетін жарқырата ашқан,
қазақ поэзиясында өзіндік жаңа ыррақ, тегеурінді екпін әкелген поэтикалық жыр
кітаптары - "Арман сапары" (1963), "Өмірге саяхат" (1965), "Қумдағы мұнаралар" (1968),
"Мен саған ғашық едім" (1970), "Аманат" (1975), "Бір тойым бар" (1981), балаларға
арналған "Бақшаға саяхат" сурет-кітапшасы (1985) жарық көрді. Сондай-ақ орыс тілінде
"Мир созвездья" (1987) деген атпен таңдама-лы өлеңдері аударылып басылды.
Айбергеновтың "Ақ ерке, Ақ жайық", "Жаңғырған Маңғыстау", "Қазақстан", "Сені
ойладым", "Мені ойла", "Ақ қайыңдар", "Бір тойым бар", т. б. өлеңдеріне жазылған әндер
ел арасына кеңінен танымал. Қазақстан Ленин комсомолы сыйлығының лауреаты (1974,
қайтыс болғаннан кейін). 1997 ж. ақынның "Таңдамалы өлеңдер" жинағы мен ол турапы
жазылған "Біргемін мен сендермен" атты естелік кітабы жарық көрді.
29.08.1967, Нүкіс қаласы, Қарақалпақстан, Өзбекстан
Төлеген Айбергенов өз шығармаларында өмір шындығына терең зер сала отырып, содан өз
өлеңдеріне өзек боларлық сыршыл сезім, туған жерге деген сүйіспеншілік, заман тынысы, махаббат
иірімдерін көңіліне тоқып, ақындық шабытпен жырлап, терең өрнектей білді. Сондықтан да ақын
лирикасы өмір шындығын нақты бейнелейтін көркем туындыға айналып, оқырман жүрегіне жол таба
алды.

О, адамдар, біргемін мен сендермен,
Ықыласыңа ешнәрсені теңгермен.
Сендер менің бақытымның бұлағы
Сендер менің дарыныма жел берген, — деп өзі жырлағандай, туған халқының шаттығы мен
қасіретін, өз замандастарының ұлылығы мен кішілігін, асыл арманы мен таза махаббатын, күш-жігері
мен ерен еңбектерін ғана жырлауды мақсат еткен, соны өзіне бақыт санаған гуманист, нәзік жанды
сыршыл ақын екендігін оның кез келген өлеңдерінен көруімізге болады. Ақын отыз жыл ғұмыр кешіп,
том-том етіп өлеңдер жазған жоқ, оның бар өлеңін жинағанда бір кітаптан аспайды. Дегенмен оның
әрбір өлеңі бір томға татиды. Себебі оның әрбір өлеңінен оқырман қауым өз сырын, өз сөзін, өз сезімін,
тебіренісін, өмірге деген құштарлығын сезінеді.
Төлеген Айбергенов лирикасы — өмір шындығын сол бір табиғи қалпында бейнелейтін көркем шежіре.
Оның өлеңдері өмірдің өзінен алынған көркем туындылар деп қарау әбден орынды болар еді. Төлеген
Айбергенов — өзін толғандырған тақырыбының ішіне бойлай еніп, оны ұтымды, жаңа бейнелеулер
арқылы әсерлі етіп, шеберлікпен бейнелей беретін сезімтал ақын. Оның лирикасының басты
тақырыптары — өз заманының әуендері, халқымыздың ерлік істері мен еңбек адамдарының сыр-
сипаты, туған жерге деген сағыныш, сүйіспеншілік, халықтар достығы, махаббат, ана тақырыбы, ұлы
тұлғалар жайлы толғаныстар.
Ақын қай тақырыпқа барса да, салғырт қарамаған, бар жан-тәнімен ақтарыла айтқан. Кішігірім дүниенің
өзінен үлкен-үлкен ойлар түйіп, оны шын ақындық шеберлікпен, бейнелі тілмен, сезімтал жүрекпен
бейнелей берген. Оның өлеңдерінің қайсысын алып қарасақ та, өмірдің алуан-алуан сырларымен
қабысып жатқан нәзік лирика басым түсіп жатады. Өлеңдерінде өз басының тіршілігімен, өзі арқылы
бүкіл елдің, халқының өмірімен, сол сияқты бүкіл адамзаттың арман-мүддесімен біте қайнасып жатады.
Ақын бойындағы бар қасиеттер, қуаныш, сағыныш, махаббат, достық, мұң, өмірге деген құштарлық,
бәрі де ақынның жеке басын күйттеуден тумайды, бүгінгі дәуірдегі жалпы адамға, адамзатқа тән
шындықтан туады. Осылардың бәрін өлеңіне сыйғыза отырып, ақын заман үнін, жырын бүгінге
арнайды, келешек ұрпаққа жеткізеді.

Нағыз жыр перзенті
Азғана ғұмырында халқына шынайы поэзияның шырынынан дәм
татқызып, терең ой мен мөлдір сезімдерді тек өзіне ғана тән табиғи
даралықпен шебер бейнелеген дарынды суреткер. Жарық дүниенің 30-
ақ жыл сәулесін көрген ақын бізге отты жыр, өлмес өлең қалдырды.
Ақын Мұқағали Мақатаев жыр перзентіне арнаған «Төлегенге»
өлеңінде:
Тұңғыш көрдім өлгенін шын ақынның,
Қызарып батты ертеңгі шығатын күн.
Торғай – өлең шырылдап бара жатты,
Аузында ажал деген сұрапылдың... деп жырлапты.
Өзіндік өлең өрнегімен танылды
Қазақ өлеңдері көбінесе 7,8 және 11 буынды болып келеді. Ал Төлеген
Айбергенов 18-19 буынды өлеңдер жазып, өлең құрылысына жаңалық
енгізген ақын.
~АНА~

Әр адам жарық дүниеге келгенде мейірімді, жүрегі жылы жанды көреді. Ол
- Ана. Балапаның қанаттыға қақтырмай, тұмсықтыға шоқтырмай бауырына
басып, біз үшін жанұшыра шырылдайтын да - Ана. Ана деген сөзге лүпіл
қақпайтын жүрек, мөлдіремейтін жанар жоқ. Әрбір ана отының өшпеуін,
бақытының көшпеуін, шаңырағының құламауын, сәбиінің жыламауын, сұм
соғыстың болмауын тілейді. Біз - қазақ деген ұлы халықтың ұрпағымыз.
Қыз Жібек пен Баян Сұлудың, Мәншүк пен Әлияның сіңлілеріміз.

Ана - тіршіліктің гүлі, отбасының берекесі, бүкіл адамзаттың тәрбиешісі. «Ат
биеден, алып анадан туады» дейді халқымыз. Дүниеде анасыз адам жоқ.
Қаламы жүйрік жазушы да, данышпан ғалым да, ел бастаған көсем де, сөз
бастаған шешен де ана көкірегінен нәр алып өскен. Ана - барлық өмірдің
бастауы. Ол өз сәбиін мәпелеп өсіреді, жақсы болуын қалайды. Адам
бойындағы барлық асыл қасиеттер күннің нұрынан, ананың ақ сүтінен
дариды. Ана - ұлы адам, қасиетті жан. Тіпті айта берсең сөз жетпейді. Ана
бір қолымен бесікті тербетсе, бір қолымен әлемді тербетеді деген. Расымен,
анасыз өмірді, әлемді елестету мүмкін емес. Әрбір жұмыр басты пенде бұл
өмірге келгені үшін анасына қарыздар. Құдайдан кейінгі құдірет иесі - Ана.
Сондықтан мына жарық дүниеге әкелген ана алдында бәріміз басымызды
иеміз.
Сатылай кешенді
талдау

Тақырыбы:жер бетіндегі аяулы жан анаға деген ақынның шексіз
сүйіспеншілігі, құрметі, махаббаты.
Идеясы:ананы сыйлауға, құрметтеуге, аялауға шақырады.
Жанр түрі: –лирика, өлең
Құрылысы:Арманыңды ақтармын ба жүрегімде тербесем,
Айға сіңлі, қарындассың қасиетті Жерге сен.
Мен өзіңді теңдесі жоқ құдірет деп түсінем,
Сендік қуат мың есе артық Жердің тарту күшінен.
26 тармақ, 6 шумақ, 4 бунақтан, 15 - 16 буынға, егіз ұйқасқа
құрылған. ( а а б б )
Әдеби теориялық ұғымдар.
Эпитеттер – қасиетті жер, сұлу әлем, лапылдаған от, дөңгелек ғұмыр.
Теңеу – аң сияқты,
Тұрақты сөз тіркесі – қас қаққанша – тез, жылдам; Тасбауыр – қатыгез,
мейірімсіз;
Түсіндірме сөздік. Шерменде – қайғы, қасірет, уайым. Пасық – надан,
оңбаған, арам. Даналық – кемеңгерлік, ойлылық.
Өлеңнің негізгі түйіні, тәрбиелік мәні – ананы сүю, қадірлеу.
Хадистен мысал

Үш түрлі қасиет бар – міне, сол үшеуіне ие болған адамдарға
АЛЛА қиямет күні мейіріммен қарап, жаннатқа кіргізеді. Олар:
1. Барға мастанбаған, жоққа жасымағандар.
2. Ата - анасына мейірімді болғандар.
3. Қол астындағыларға қадірлі болғандар.
Үш түрлі адамдар бар - оларға пейіштің есігі жабық. Олар:
1. Ата - анасының қарғысына ұшырағандар.
2. Ішкілікке мүлдем салынып кеткендер.
3. Берген қайыр - садақасын не жақсылығын міндет қылушылар.
видео

Ұқсас жұмыстар

Айбергенов жыр - көшімен сырласу

Төлеген Айбергеновтың өмірі мен шығармашылығынан жазылған хронология лық тізбекті тыңдау

Төлеген Айбергеновтің өмірі

Жан еді өлең үшін дара туған атты Төлеген Айбергенов туралы естеліктер кітабы

Әлібек Қаңтарбаев шығармашылығына зерттеу

Қазақ тілді мектептер проблемасы

Бауыржан Момышұлы өмірі мен шығармашылығы

”Қыз Жібек” жыры бойынша бекіту сабағы

Сыр сандық өлеңі

Бір адамға

Пәндер