Қазақстанда индустрияландыруға бағыт алу

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ
ИНДУСТРИЯЛАНДЫ
РУ
ИНДУСТРИЯЛАНДЫРУҒА БАҒЫТ
АЛУ
Қазақстанда индустрияландыруға бағыт алу. 1925 ж. желтоқсанда өткен БК(б)П-ның ХІV
съезінде Кеңестер Одағын индустрияландыру бағыты белгіленді. Капиталистік
шаруашылықтан ерекше, елдің экономикалық тәуелсіздігін қамтамасыз ететін, өзіндік
машина, станок жасау, металлургия, химия, қорғаныс және басқа да ірі өнеркәсіптері бар
жүйе құру қажет делінді. Шаруашылықтың барлық салаларын соның негізінде
техникалық қайта жасақтандыру мен еңбек өнімділігін арттыру үшін бүкіл экономиканың
негізі ретінде ең алдымен ауыр өнеркәсіпті дамыту, оның шаруашылықтағы жетекшілік
рөлін бекіту арқылы шет елдермен экономикалық жарыста озып шығу мақсаты қойылды.
Бұл сол кездер үшін дұрыс, бірақ күрделі мақсат еді. Кеңестер Одағы көлемінде бұл
бағытта біршама жетістікке қол жеткізілді. Бірақ оның біржақты жүргізілгенін, дәлірек
айтқанда, ұлттық аймақтарды, соның ішінде, әсіресе, Қазақстанды патшалық билік
кезіндегідей шикізат көзі дәрежесінде қалдырғанын көреміз.
1925 жылдың қыркүйегі мен 1928 жылдың қыркүйегі арасындағы үш жылда өнеркәсіп

салу ісіне 3,3 млрд сом қаржы жұмсалды. Ол орасан зор қаржы негізінен алғанда Ресей
аумағындағы ескі өнеркәсіп орындарын қайта жөндеу мен жаңа қуатты зауыт-
фабрикалар, су-электр станцияларын жасауға жұмсалды. Соған қарамастан
Қазақстандағы индус¬трияландыру ісі патриархаттық-феодалдық қатынастарды, яғни
дәстүрлі шаруашылық жүйесін біржолата жою, феодализмнен капитализмге соқпай
социализмге жедел қарқынмен өту сияқты ұрандармен басталды. Жерді қайта бөлу, мал-
мүлікті тәркілеу, күштеп ұжымдастыру әрекеттері осылайша жаңа науқанмен ұласты.
ҚАЗАҚСТАНДА ИНДУСТРИЯЛАНДЫРУДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ.

Қазақстанда индустрияландырудың басталуымен бүкіл Жезқазған-Ұлытау
ауданындағы пайдалы қазба қорларын жоспарлы түрде анықтап отыруға негіз
салған Жезқазған мыс және Байқоңыр көмір кен орындарында алғашкы
тұрақты геологиялық-барлау жұмыстарын ұйымдастыру және жүзеге асыру ісі
басталды. Жезқазғандағы геологиялық зерттеулер кен орындарында жүргізілетін
кешенді, жеделтетілген геологиялық-барлау жұмыстарының ғылыми елшемдерін
толығымен ақтады. Геологиялық зерттеулердің және Жезқазған-Ұлытау
ауданындағы кең байлықтарының енеркәсіптік меңгерілуімен қатар республикадағы
геологиялық ғылымдардың қалыптасуына негіз салған іздеу-барлау жұмыстары
ұйымдастырыла бастады. Жезқазған, Қарсақбай, Атбасар және Спасск кенді
аудандарын, Қарағанды көмір алабын, Қаратау полиметалл кен орындарын
зерттеудің болашағы зор болды. Мыс өнеркәсібін дамыту мәселелерін зерттеумен
қатар темір (Қарсақбай), марганец (Жезді), көмір (Байқоңыр, Қияқты), корғасын
(Қорғасын) кең орындарын зерттеу ісі басталды.
Қазақстанда индустрияландыруды жүзеге асыру барысында республикада ауыр
өнеркәсіптің көптеген салаларын құрудың, сонымен қатар Қарағанды
маңындағы Теміртауда ең ірі зауыт салынуының маңызы зор болды. Қазақстанның
көрнекті ғалымдарының бірі Қаныш Имантайұлы Сәтбаев бұл зауытты салу қажеттігін
дәлелдеді. Ғылымның жетістігі объективті шарттар жасаумен ғана емес, сонымен
қатар жекелеген ғалымдардың ерен еңбегімен тікелей байланысты бодды. Геолог Қ.
Сәтбаев республикадағы шашыраңқы геологиялық ұйымдардың күшін жүмылдырып,
өнеркәсіпті стратегиялық шикізатпен қамтамасыз ету мәселесін шешуге бар күшін
салды. Қазақстанның Жезқазған, Жезді, Қорғасын және басқа да көптеген кең
орындары жұмыс істеп тұрған зауыттарды шикізатпен үздіксіз қамтамасыз ету үшін
игерілді. Қ. Сәтбаевтың бастамасы
бойынша Маңғыстау, Мұғалжар және Торғай минерал қорларын зерттеу ісі жүргізілді.
АЛҒАШҚЫ БЕСЖЫЛДЫҚТАР ҚҰРЫЛЫСТАРЫ.

Индустрияландыруды сәтті дамыту үшін дамыған қатынас жолдарын, атап айтқанда, темір жол желісін салу
кажеттігі туды. Алматыдан Семейге дейін созылуға тиіс болган Түркістан-Сібір темір жолы сол кездегі
Қазақстандағы ең маңызды құрылыс объектісі болды. Бұл жол пайдалануға берілмейінше республиканың ауқымды
шығыс және оңтүстік-шығыс аудандарындағы халык шаруашылығын қайта құруды сәтті түрде жүзеге асыру
мүмкін емес еді. Түрксіб темір жол құрылысы 1931 жылға қарай аяқталды. Бұрын жаңа заманғы қатынас жолдары
болмаған аумақтар арқылы 1145 шақырымға созылған Түрксіб темір жолы өндірістік күштерді дамытуда және
елдің ауқымды аудандарындағы экономиканы қайта құруда маңызды рөлге ие болды, өнеркәсіпті және темір
жолға жақын жатқан аудандардың ауыл шаруашылығын дамытудың маңызды факторына айналды. Бұл темір жол
тармағының құрылысын сәтті жүргізу мақсатында РКФСР ХКК жанынан ХКК төрағасының орынбасары Тұрар
Рысқұловтың төрағалығымен Түрксіб құрылысына ынтымақтастық комитеті құрылды. Құрылыс бүкілхалықтық деп
жарияланып, республикаға Ресей, Украина, Орталық Азия енеркәсіп орталықтарының жұмысшылары көмекке
жіберілді. Темір жолдың жекелеген бөліктерін кезең-кезеңімен іске қосу белгіленген мерзімнен бұрын жүзеге асып
отырды. 1930 жылы 25 сәуірде магистраль бойынша бірінші жұмысшы пойызының жүргізілуі айтулы окиға болды,
оны Қазақстанның бірінші машинисі - бұрын бақташы болған Көшкінбаев жүргізді. 1927 жылы Петропавл-Көкшетау
жолы салынып, 1931 жылы ол Ақмолаға дейін созылды. 1939 жылы Қазақстаннан шикізат тасымалдау
үшін Ақмола-Қарағанды, Илецк-Орал, Рубцовск-Риддер, ал 1940 жылы Қарағанды-Жезқазған жолдары салынды.
1928-1940 жылдары республиканың темір жол желісі 50 пайызға өсіп, 1658 км-ге жетті. Сібір мен Орта
Азияны байланыстырған Түркістан-Сібір темір жолы іске косылды.
Осылармен бір мезгілде республикада бірінші бесжылдық(1928-1932) жылдарында жұмыс істеп тұрған
кәсіпорындар қайта құрылып, жаңа кәсіпорындар ашылды. Пайдалы қазбаларға бай кең орындары Қазақстанда
ауыр өнеркәсіпті, әсіресе кең шығару салалары - мұнай, көмір саласы және түсті металлургияны дамытудың негізі
болды. Риддер, Қарсақбай полиметалл комбинаттары, Қарағанды көмір кеңдері қайта қалпына келтірілді.
Шымкент корғасын зауыты, Балқаш және Жезқазған мыс қорыту, Өскемен қорғасын-мырыш комбинаттарының
құрылыстары басталды. Индустрияландыру өзін-өзі ақтамаған асқақ жоспарлар мен қарқынды арттыру
жағдайында жүзеге асырылды. 1929 жылдың өзінде-ақ бесжылдық жоспарды негізгі экономикалық
көрсеткіштерді ұлғайтумен алмастыру туралы шешім қабылданды. Нәтижесінде салынып жатқан құрылыс
объектілерін жұмыс күшімен, шикізатпен, жабдықпен қамтамасыз етуде қиындықтар туды. Көптеген құрылыстар
тоқтап қалды. Өнім шығарса да, кәсіпорындар толық көлемде жұмыс істей алмады. Жалпы индустрияландыру
процесі Қазақстанда Екінші дүиежүзілік соғысқа дейін жалғасты.
ТҮРКСІБ ТЕМІР ЖОЛЫН САЛУ.
Индустрияландыру кезіндегі Қазақстандағы ең күрделі құрылыс —
Түрксіб темір жолын салуды аяқтау болды. Патша үкіметі Қазақстанды
жаулап алу барысында, әскери-стратегиялық мақсатта Орынбор-Ташкент
бағытында темір жол салып, оны қазіргі Алматы арқылы Семеймен
жалғастыруды көздеді. Бұл елімізді қоршай отырып, тұқырта ұстауды
және Қазақстан мен Орта Азия байлығына қызығып отырған басқа да шет
елдіктерді енгізбеуді көздеген саясаттың нәтижесінде дүниеге келген
еді. Бірақ еліміздің батыс және оңтүстік-батыс бөлігінде темір жол
салғанмен, ол бағытты шығыс бөлігі арқылы Сібірмен қосу ісі аяқталмай
қалған еді. Патша үкіметі кезінде көптеген талас-тартыс тудырған бұл
істі аяқтауды Кеңес үкіметі қолға алды. Ол патша заманындағы Түркістан-
Сібір темір жолы атауына қайта ие болды. Бұл жолды салу 1927 ж. қайта
қолға алынып, оған екпінді құрылыс айдары тағылды. Орталық үкімет
оған үлкен мән беріп отырды. 1928 ж. желтоқсанда БК(б)П ОК мәжілісінде
Түрксіб жұмысшыларының тұрмыс жағдайы туралы мәселе арнайы
қаралды. Ал 1929 жылғы қаңтарда өткен жиналыста құрылыстағы
бұқаралық және мәдени-ағартушылық жұмыстар туралы мәселе
талқыланды. Партиялық басшылықты нығайту мақсатында мұнда
Солтүстік және Оңтүстік деп аталған екі аудандық партия комитеттері
құрылды. 1929 ж. 3 мамырда КСРО ХКК Түрксіб құрылыс басқармасының
есебін тыңдады. Кеңес үкіметі құрылыстың оңтүстік және солтүстік
ТҮРКСІБ ҚҰРЫЛЫСЫ
Түрксіб құрылысының бастығы болып В.С.Шатов тағайындалды. РСФСР үкіметі
жанынан Түрксіб құрылысына көмектесетін арнайы комитет құрылды. Оны РСФСР
Халық комиссарлар Кеңесі төрағасының орынбасары Т.Рысқұлов басқарды.
Құрылыс жұмыстарына бірнеше ұлт өкілдерінен құралған 100 мыңдай адам
тартылды. Қысы-жазы, ауа-райының қолайсыздығына қарамастан еңбек еткен
олар, сөз жоқ, ерліктің үлгісін көрсетті. Әсіресе қиын да күрделі қара жұмыстар
қазақ еңбекшілерінің еншісінде көбірек болды. Соның нәтижесінде патша
заманында тәулігіне орта есеппен 150 метр ғана салынатын Жетісу темір жолын
салу Кеңес заманында 1500 метрге дейін жетті. Ертіс, Іле, Аягөз, Шу, Қаратал және
т.б. өзендерден өтетін көпірлер де жылдам салынды. Түрксіб темір жолы жоспарда
белгіленген бес жылдан екі жыл бұрын, яғни үш жылда салынып бітті. Құрылыстың
бірінші кезеңінде солтүстікте 155 км, келесі кезеңінде — 185 км, ал 1929 ж. — 432
км ұзындыққа темір жол төселді. Бұл жұмыс жылдамдығы күніне орта есеппен 2,5
км деген сөз еді. 1927—1929 жылдары оңтүстіктен ұзындығы 506 км жол жасалды.
Түрксібтің оңтүстік және солтүстік бөліктері 1930 ж. 28 сәуірде Айнабұлақ
станциясында түйісіп, жол уақытша пайдалануға берілді. Ал 1931 жылдың
қаңтарынан бастап тұрақты түрде жұмыс істей бастады. Жалпы ұзындығы 1445
километрге созылған бұл темір жолдың ел өміріндегі маңызының зор екенінде дау
жоқ. Бірақ біздің мынаны да ескеруіміз қажет. Патша заманындағы сияқты бұл
бағыттағы темір жол да негізінен еліміз аумағындағы шикізатты шетке тасу, ал
шеттен дайын тауар алып келу үшін қызмет етті. Қазақстан сонымен Кеңес
Одағының да шикізат дайындайтын шеткері аймақтарының бірі болып қала берді.
Ал салынған өнеркәсіп орындары мен темір жолдар еліміз аумағынан шетке
тасылатын шикізат көлемін көбейте түсті. Мәселен, 1929/30 шаруашылық жылдары
1928/29 жылдармен салыстырғанда Қазақ жерінде өндірілген тас көмір — 1,4 есе,
мұнай — 1,3 есе, мыс кені — 2,5 есе, түсті металл кендері — 2,3 есе көп өндірілді.
ҚАЗАҚСТАН МЕТАЛЛУРГИЯСЫ
Екінші дүниежүзілік соғыс қарсаңында Қазақстан КСРО-дағы
республикалар арасында металлургия бойынша екінші орынға шықты.
Мәселен, Шымкент қорғасын зауыты КСРО-дағы қорытылған қорғасынның
73,9, ал Балқаш зауыты елімізде балқытылған мыстың 51, Қарағанды
бассейні көмірдің 90 пайызын берді. Қазақстан мұнай өндіру бойынша да
Ресей мен Әзірбайжаннан кейінгі үшінші орында тұрды. Бұның бәрі, сөз
жоқ, жұмысшылардың, соның ішінде қазақ еңбеккерлерінің, еліміздің
жарқын болашағына ұмтылуы, өскелең ұрпағы үшін жақсы жағдай
жасауға тырысуы арқасында жеткен жетістіктер еді. Еңбекшілердің ерен
ерлігіне партияның “Шығыстағы алғашқы социализм құрушылар”, “дүние
жүзілік пролетариаттың авангарды”, “коммунистік ұйым¬дасқан еңбек
және шығармашылық энтузиазм” және т.б. рухани үгіт-насихаты мен
идеологиясының кең түрде жүргізілуі де өзіндік ықпал етті. Еңбекті
материалдық және моральдық ынталандыру да оңтайлы пайдаланылды.
Стахановшылар мен екпінділер қазақ даласында дүниеге келіп жатқан
өндіріс орындарының маңызына терең мән берді, болашағына сенді.
Сондықтан барлық жұмысшылар қатаң ауа-райына, қиын тұрмыс
жағдайына қарамастан қажырлылықпен еңбек етті. Уақытша
жертөлелерде, шатырларда, киіз үйлерде тұрды. Сол кездердегі Балқаш
мыс балқыту комбинатын салуға қатысқан жұмысшылардың бірі кейінірек
былай деп еске алады: “Монтаждау бригадасы уақытпен санаспай жұмыс
істеді, бірінші немесе екінші ауысым дегенді білмедік. Өндіріс қажет еткен
кезде жұмысқа шыға беретінбіз. Жұрттың бәрі ынта-жігермен жұмыс

Ұқсас жұмыстар

Түрксіб темір жолы

Голощекиннің Кіші Қазан төңкерісінің бағыты

ҰЖЫМДАСТЫРУДЫҢ ЗАРДАПТАРЫ

Ауыл шаруашылығын ұйымдастыру

Қазақстанда туризмнің даму перспективасы

Кәсіпкерліктің даму тарихы

Жасыл экономика және Тұрақты даму

Жануарлар биотехнологиясы

Сызықтарды бағдарлау

Кәсіпкерлік және оның даму тарихы

Пәндер