СРО МИКРООРГАНИЗМДЕРДІҢ ӨЗГЕРУ ТҮРЛЕРІ

Презентация қосу

Семей мемлекеттік Шәкәрім атындағы университеті
Аграрлық факультет.

СРО
МИКРООРГАНИЗМДЕРДІҢ ӨЗГЕРУ ТҮРЛЕРІ.
ФЕНОТИПТІК ӨЗГЕРГІШТІК

Орындаған:Жұмахан Ә.Ж
Тобы: ВМ-801
Тексерген: Байгазанов А.
Жоспар:
Кіріспе.
Негізгі бөлім.
Қорытынды.
Пайдаланған әдебиеттер.
Өзгергіштік дегеніміз — организмнің бойындағы түрлі
белгілер мен қасиеттердің сыртқы орта факторларының
әсерінен өзгеруі, соған байланысты ол жаңа белгі-
қасиеттерге ие болады немесе өзінің кейбір

белгі-қасиеттерін жоғалтады.

Өзгергіштіктің екі түрі бар:

фенотиптік немесе тұқым қуаламайтын өзгергіштік, бұған модификациялық өзгергіштік жатады генотиптік
немесе тұқым қуалайтын өзгергіштік; бұған мутациялық және комбинативтік өзгергіштіктер жатады
Фенотиптік өзгергіштік. Немесе тергеуге жатпайтын , модификациялық. Өзгергіштіктің себептері- ферменттің
қалыпты жұмысын уақытқа шектейтін сыртқы факторлардың (биологиялық, химиялық, физикалық) әсері.
Мысалдар: егер қоректік ортаға пенициллин қоссаңыз, онда ол транспептидазаның ферментін бұғаттайды,
жасушалық қабырғаның түзілуін тежейді, бастапқы сияқты емес бактериялардың L-нысаны пайда болады . Егер
мұндай дақылды ортаға пенициллинсіз ауыстырса -морфология қалпына келтіріледі .
Өзгергіштік -тұқым қуалаушылыққа қарсы қасиет. Бактерияларда ол генотиптің ( гендердің мутациясы,
рекомбинация кезінде екі бактерия гендерінің әртүрлі үйлесімі) және фенотиптің (сыртқы жағдайларға
байланысты белгілердің әртүрлі көріністері- модификациялық өзгергіштік) өзгеруі жолымен жүзеге асырылуы
мүмкін.
Модификациялар - орта жағдайларының әсерінен микроорганизмдердің өзгеруі. Жасушаның сыртқы
(фенотиптік) белгілері (пішіні, өлшемдері) ғана өзгереді.Мысалы, ортаға глицерин мен аланинді қосу
тырысқақ вибрионында полиморфизм тудырады. Кальций хлоридінің ортасын қосу кезінде ішек таяқшасы
қатты қысқарады. Бұл затты таяқша ортасынан алып тастағаннан кейін бастапқы пішінді қайтадан
қабылдайды.
ДНК молекуласының құрылысын 50-ші жылдарда Америка ғалымдары Уотсон мен Крик ашқан болатын.
Осы ашқан жаңалықтары үшін оларға халықаралық Нобель сыйлығы берілді.
Ал ДНК молекулалары белгілі бір жағдайлар әсерінен өзгеріске түсуі де мүмкін. Сонда микроорганизмнің
тұқым қуалаушылық қасиеті де өзгереді. Бұны генетикада мутация деп атайды.
Мутация (латын тілінде mutatіo – өзгеру) – табиғи жағдайда кенеттен болатын немесе қолдан жасалатын
генетикалық материалдың өзгеруі. Соның нәтижесінде ағзаның белгілері мен қасиеттері тұқым қуалайтын
өзгергіштікке ұшырайды. Ғылымға мутациятерминін 1901 ж. голланд ғалымы Х. де Фриз (1848 – 1935)
енгізді. Генетикалық аппараттың өзгеруіне байланысты мутацияның: геномдық, хромосомалық, гендік
немесе нүктелік деген түрлері бар
Ол өзі морфологиялық және биохимиялық қасиеттердід өзгерісінен барып зат алмасудың тиісті бір бөлімінің
қайтадан құралуына әкеліп соқтырады. Бұл қасиеттердің өзгерісі әр түрлі жағдайлардан: сәуле
энергиясынан (рентген, ультракүлгін сәулелер), түрлі химиялық заттар әсерінен (иприт, мышьяк, креозит,
хром т. б.) және басқа да факторлардың, яғни генетика тілімен айтқанда мутагендердің әсерінен болуы
ықтимал. Мәселен, ультракүлгін сәулемен әсер ету арқылы пенициллум саңырауқұлағының жаңа тобы
алынды. Олар бастапқы топқа қарағанда пенициллинді мың есе көп түзді. Сол сияқты рентген және басқа да
күшті сәулелермен әсер етіп, практикада мукор, ашытқы саңырауқұлақтарының, азотобактердің, тқым
қуалаушылық қасиетіне берілетіы, біржолата бүл қасиеттер бекіген жаңа топтары алынды.
Бейімделу-микроорганизмдерді орта жағдайына бейімдеу. Бейімделген жасушалар көбеюде
(антибиотиктер әсер еткен кезде ), ал қалғандары өледі, яғни табиғи іріктеу болады .Бактериялардың
геномында әрқашан қосалқы мүмкіндіктер бар, яғни адаптивті ферменттердің өндірісін анықтайтын
гендер бар .Мысалы, лактоза көмірі жоқ ортада өсетін ішек таяқшасы лактазаны ферментті өндірмейді ,
бірақ егер мәдениетті лактозамен ортаға ауыстырса , онда ол осы ферментті өндіре бастайды. Адаптивті
ферменттер микробтарға белгілі бір өмір сүру жағдайларына бейімделуге мүмкіндік береді .
Лаборатория жағдайында таза микроорганизмдер топтарының өзгергіштігі байқалады. Оны бактериялар
дріссоциациясы деп атайды. Диссоциация барысында микроорганизмдердің әр түрлі белгілерінің езгеруі
мүмкін. Осындай микроорганизмдерді қатты қоректік ортаға сепкенде морфологиялық жағынан бір-
бірінен айырмашылығы бар екі типті колония түзіледі.1. 5 — типті (ағылшынша Зтооіһ — тегіс) —тегіс,
мөлдір, ептеп шырышталған, ылғалды және жиектері тегіс дөңгелек колониялар. 2. К — типті
(ағылшынша Кои^һ — қыртысты) — құрғақтау, пішіні және шеттері тегіс емес колониялар.
Көптеген зерттеулерге қарағанда диссоциация — бакгериялар* дың әр турлі қолайсыз орта жағдайларына
қайтаратын жауабы деп түсіндіріледі. Бұндай жағдайларға орта қышқылдығы, температура, радиациялық
әсерлер, мутагендік заттар әсері және т. б. жатады. Мәселен, аэробты микроорганизмдерді колбаға
құйылған ет-пептонды сорпада өсіргенде, оның бет жағындағы бактериялар аса қолайлы жағдайда болса,
ал түбіндегі бактерияларға жағдай қолайсыз. Бір топтағы бактериялардағы әр түрлі морфологиялық және
биологиялық қасиеттердің болуы да міне осы жағдайларға байланысты болады.
Әдетте микроорганизмдер тіршілігі барысында өне-бойы бір жағдайда бола бермейді, олар жаңа өзгерген
жағдайға да ұшырауы мүмкін. Бұнда оларда жаңа қасиет пайда болады да, ол тұқым қуалап, бекиді. Бұны
адаптация дөп атайды. Бұндай жаңа жағдай ол микроорганизмдер үшін қажетті жағдайға айналады.
Онсыз олар тіршілік ете алмайды.
Адаптация көмегімен өндіріске қажетті микробтарды сұрыптап алады. Осындай жолмен қантты жақсы
ашытатын ашытқы саңы-рауқүлақтар спиртке төзімді, спиртті көп түзетін ашытқы саңырауқұлақтар,
сірке қышқылын көптеп түзетін сірке қышқылы бактериялары таңдап алынып отыр.
Адаптация жолымен ауру қоздырушы микроорганизмдердің зиянды әсерін төмендетуге мүмкіндік
ашылды. Әлсіретілген осындай микробтардан тірі вакциналар даярлана бастады. Олар: топалаң,
бруцеллёз, туляремия және басқа да ауруларға қарсы қолданылып жүрген вакциналар. Адаптацияның
негізгі мәні әлі толық зерттеліп, шешілген жоқ.
Екі клеткадағы гендерді орналастыру арқылы микроорганизм-дерде түқым қуалайтын өзгерістерді алу
үшін трансформация, трансдукция және коньюгация әдістерін қолданады.
Генетиканың микробиология саласындағы жетістіктері антибиотиктерді және басқа да биопрепараттарды
даярлауда көп көмегін тигізді. Мәселең, антибиотик институтыыда индукциялық мутация көмегімен, яғни
этил-енимин мен ультракүлгін сәуленің көмегімен пеницилиннің әнімі 12 есе арттырылды. Биомицин
түзуші штаммалардың осындай әдіспен өнімділігі 600%-ке, террамицинді түзушілер өнімділігі 800%-ке
өсірілді.
Генетиканың әдістері кәмегімен лизин және глютамин қышқылдарын ендіру арттырылды.
Генетикалық жолмен алынған микроорганизмдердің жоғары өнімді формалары витаминдерді, гармондық
препараттарды, ферменттерді және басқа да сол сияқты қажетті заттарды өндіруде зор маңызы бар.
Қазір микробиологтар алдында бактериялар физиологиясын жете зерттеп білу, соның арқасында олардың
қасиеттерін өзгертуді меңгеру міндеті тұр.
Қорытынды

Генетикалық жолмен алынған микроорганизмдердің жоғары өнімді формалары витаминдерді,
гармондық препараттарды, ферменттерді және басқа да сол сияқты қажетті заттарды өндіруде
зор маңызы бар. Қазір микробиологтар алдында бактериялар физиологиясын жете зерттеп
білу, соның арқасында олардың қасиеттерін өзгертуді меңгеру міндеті тұр.
Өзгергіштік және оның екі түрі фенотиптік өзгергіштік, тұқым қуалаушылық және
деадаптация, мутация, модификация деген ұғымдарды зерттеп меңгердім.
Пайдаланған әдебиеттер

Шоқанов Н. Микробиология. Алматы, «Санат», 1997ж.
http://megamozg.kz/index.php?page=view_mat&id=1902&partition=other&subpartition=articles_biology
https://kk.wikipedia.org/wiki/Микроорганизмдердің_өзгергіштігі
Дарқанбаев Т.Б., Шоқанов Н.К Микробиология және
вирусология негіздері. Алматы, «Мектеп», 1982ж.

Ұқсас жұмыстар

МИКРООРГАНИЗМДЕРДІҢ ӨЗГЕРУ ТҮРЛЕРІ

Биотехнологиялық өндірістің технологиялық негізі

Аурухана ішіндегі инфекция мәселелері

Бактериялардың плазмидалары

Ақуыздың өзгеруі

Микроорганизмдер биотехнологиясы

Микроорганизмде рдің генетикасы мен селекциясы

:Екіжақтылық

Шошқа гигиенасы

Бактерия клеткасының құрылысы

Пәндер