Сорғыштар - адам паразиттері

Презентация қосу

«Астана Медицина Университеті» АҚ
Медициналық биология және генетика кафедрасы

БӨЖ
Тақырыбы: Медициналық гельминтологияның өзекті мәселелері. Трематодалар

Орындаған: Молдаш Б.А.
Тобы: 103 Стом
Қабылдаған: Абдрахманова Б.М.

Нұр-Сұлтан, 2019
Жоспары:
1. Кіріспе: Медициналық гельминталогияға кіріспе
2. Негізгі бөлім:
1) Жалпақ құрттар типі (PLATTHELMINTHES).
2) ). Сорғыштар класы (TREMATODA). Сорғыштар – адам
паразиттері
3.Қорытынды.
4. Пайдаланылған әдебиеттер
Медициналық гельминталогияға кіріспе
Медициналық гельминтология –
адамда паразиттік тіршілік
ететін және ауру тудыратын
паразиттік құрттарды зерттейтін
жалпы паразитологияның бір
бөлімі. Медициналық маңызы бар
гельминттер жалпақ және
жұмыр құрттар типіне жатады.
Адамда паразиттік тіршілік
ететін 250 гельминттердің түрі
анықталған.
Паразиттік құрттармен
шақырылатын аурулар
гельминтоздар деп аталады.
Паразиттік құрттардың
жыныстық жетілуі жүретін иесі
ақырғы немесе дефинитивті иесі
деп аталады. Ал құрттардың
дернәсіл түрінде өмір сүретін
иесі аралық иесі деп аталады.
Көптеген паразиттік құрттар
жетілуі кезінде иелерін
Биологиялық циклдер аралық иесінің қатысуымен жүретін гельминттер биогельминттер деп
аталады. Егер жетілуіне тек топырақ керек болса - геогельминттер деп аталады. Био және
геогельминттермен жұқтырылған адам қоршаған орта үшін жұқпалы болып табылмайды.
Бірақ жұмыртқалары бөлінгеннен кейін, бірден жұқпалы болатын гельминттер болады.
Мұндай гельминттер жанаспалы деп аталады. Сәйкесінше, биогельминтоздар,
геогельминтоздар және жанаспалы гельминтоздар болып бөлінеді.
Паразиттік құрттармен жұқтырылу жолдары әр түрлі .
Геогельминттермен және жанаспалы гельминттермен жұқтырылу кір қолдан, жуылмаған
жеміс-жидектерден және көкеністерден болады. Биогельминттер адамға қайнамаған суды
ішкенде, шикі етті, балықты, шаянды жегенде жұғады. Кейбір паразиттердің дернәсілдері
белсенді түрде есінің терісі арқылы енеді.
Гельминттер адамның бардық тінінде паразиттік тіршілік ете береді. Олар организмге
токсикалық әсер етеді, мүшелерді механикалық зақымдайды, олардың функциясын бұзады,
қортылатын заттардың және витаминдердің сіңірілуін тежейді. Аномалияның дамуын
шарттайды, басқа аурудың ағымын қиындатады, кей жағдайларда өлімге әкеледі.
Балаларға гельминттер физикалық және ақыл ойының жетілуін тежейді.
Қазақстанда көптеп кездесетін гельминттерге: Сібір сорғышы, сиыр цепені, аскорида,
жалпақ лентец, эхинокок, альвеокок, ергежейлі цепен, острица, анкилостома, власоглав,
трахинелла. Жеке адамдарда жұғу көрсеткіші 40% -60%-ға жетеді.
Көптеген дәрігерлер гельминттермен шақырылған аурулармен кездесіп жатады.
Дұрыс диагноз қою үшін дәрігерлер гельминттердің морфологиялық қасиеттерін және
даму циклін білу өте маңызыды.
Жалпақ құрттар типі (PLATTHELMINTHES). Сорғыштар класы (TREMATODA).
Сорғыштар – адам паразиттері

Паразиттік құрттар арасында сорғыштар маңызды орын алады, адам және үй жануарлар
трематодозаларын қоздырушы. Дүние жүзінде 200 млн-дай адам тек қан сорғышымен
жұқтырылған.
Қазақстанда көп таралған құрттардың бірі Сібір сорғышы. Описторхоз табиғи-ошақты
қасиетке ие. Табиғи-ошақты описторхоз солтүстік аумақта жиі кездеседі, бұл аймақта
жұқтырылу 10% құрайды.
Адамның сорғыштармен жұқтырылу жолы, дамуы дәрігерлер үшін диагностикада және
емдеу, алдын алу үшін өте маңызды.

Жалпақ құрттар типі ұйымдасуының жалпы сипаттамасы.
Жалпақ құрттар типіне мына қасиеттер тән:
1. Үшқабаттылық – туылған кезінде дамуына 3 жапырақша – эктодерма, мезодерма,
энтодермалар.
2. Дене жабындысы тері бұлшықетті қабық.
3. Дене қуысы ішкі бөлімі паренхемамен толтырылған.
4. Билатериалды симметриалды дене
5. Денесі дорзо-вентральды бағытқа оратылған.
6. Асқорыту, жыныс, жүйке жүйелері көрсетілген.
Сорғыштар класы (Trematoda)
Сорғыштардың 3000-ға жуық түрі белгілі.
Сорғыш құрттар көлемі кішкентай, бөлшектенбеген, жапырақ тәрізді денесі бар, сырты кері
бұлшықетті жамылғымен қапталған.
1. Ауыз сорғышы
2. Құрсақ сорғышы бекінуге арналған.

Дене қабы – тері бұлшықетті қабық, сыртқы қапшық –
тегумент және жұқа бұлшықет сақиналы және ұзын қиғаш
бұлшықет талшықтары бар.
Асқорыту жүйесі – тұйықталған ауыз қуысынан,
жұтқыншақтан, өңештен және 2 бұтақты соқыр аяқталған
соқыр ішктен тұрады.
Жүйке жүйесі – ганглиозды және жұтқыншақ аймағында
жүйке сақинасы бар, 6 бағаналы жүйкесі бар. Соның ішінде
екі бүйірі жақсы дамыған.
Бөлінуші жүйесі – протонефриальді түрде. Жұлдыз тәрізді
жасушалар – терминальді жасушалар арқылы
протонефриалалар паринхима түрінде басталады. Олар
көптеген жұмыр құрттармен байланысқан және орталық
жаққа біріктірілген. Олар дененің ортаңғы сызығы бойынша
орналасып, бөліну тесігімен аяқталады.
Жыныс жүйесі. Сорғыштардың көбісі –
гермафродиттер, қансорғыштардың
жыныстық жүйесі әр түрлі.
Аталық жыныс жүйесі қос ұрықтан, екі ұрық
өткізгіштен, ұрық шығарушы каналдан және
капулятивті мүше – циррустан тұрады.
Аналық жыныс жүйесі жұмыртқадан,
жұмыртқаның қорек қабығын
қалыптастыратын саруыздан, ұрық
қабылдағыштан, ұрық сұйықтығын сақтайтын
Мелис дискісінен, жұмыртқа қабықшасының
пайда болуына қатысады. Сонымен қатар
жұмыртқаның, жатырдың тұқымданатын және
пайда болатын жерінде орталық камера
оотиптің пайда болуы көрінеді. Ол жерде
жұмыртқа тесік арқылы шығарылады.
Тұқымдану көбінесе тоғыспалы.
Тіршілік циклы. Барлық сорғыштар –
Бірінші аралық қожайыны әрқашан моллюск, екіншісі буынаяқтылар немесе балықтар.
биолгельминттер. Даму циклы бір немесе екі
Адамға жұғу жолы дернәсілі сумен бірге түседі. Қансорғыштың жұмыртқасы тері арқылы
аралық қожайынның қатысуымен жүреді.
активті түрде енеді.
1. Faciola hepatica – бауыр сорғышы – фасциоланың қоздырғышы болып табылады.
Локализациясы. Фасциола бауырдың ет жолдарында, ет көпіршігінде, ұйқы безінде және
басқа да ағзаларда өмір сүреді.
Географиялық таралуы. Адамда әр жерде, бірақ сирек кездеседі. Жиі улы шөптерде
кездеседі.
Морфологиясы. Фасциоланың маритасы 3-5 см ұзындыққа жетеді. Дененің алдыңғы бөлігінде
тармақталған жатыр, жатырдан кейін жұмыртқа, дененің жанында – көптеген сарыуыздар,
ортаңғы бөлігінФасциола
Тіршілік циклі. ұрықтардамуында
алады. қожайын ауыстырады –
биогельминт. Дамуы молюскалардың қатысуымен жүреді –
(Galba Truncatula) іш аралық қожайын жоқ. Адам су арқылы
жұқтырады. Соңғы қожайын жұмыртқаны фекалимен
шығарып, одан суға түсіп өмірін жалғастырады. Жұмыртқадан
личинка мирацидий шығады. Ол кірпікшелермен қапталған
суда жақсы жүзуге көмектеседі. Жүйке ганглийі бар, жарық
сезгіш жүйесі және зародеш жасушасы бар. Алдыңғы бөлігінде
без орналасқан, ол арнайы фермент бөліп, аралық қожайыннын
тілін ерітіп жібереді. Моллюска денесінде мирацидий бауырға
түседі де келесі спороцистаға айналып, көбеюге мүмкіндік
береді. Пайда болған жасушадан партоногенетикалық дамып
жаңа личинка – редии пайда болады.
Спороциста үзіледі, редии шығады, алайда моллюска денесін тастамайды. Оларда ауыз,
жұтқыншақ, асқорыту жүйесі және жаңа ұрпақ шығатын тесік болады, ол редидан пайда
болған (церкариден) олар марита секілді мускулды құйрыққа не суда қозғалуға арналған.
Церкарии моллюска денесін тастап, өсімдіктің сабағына жабысады да қабықшамен
қапталған адолескариге айналады. Адолескариді жұтқанда, қабықша еріп, паразит бауырға
Патогендік маңызы. Фасциола қожайын ағзасына механикалық әсер береді. Өмірлік азық
токсикалық болып және аллергиялық әсер береді.
Жасушалар эритроцитпен қоректенуі, лейкоцит эпителий өт жолдарында қоректенеді.
Интенсивті инвазия кезінде бауыр циррозы пайда болуы мүмкін.
Лабораториялық диагностикасы. Жұмыртқаны адам фекалиінен табады. Жұмыртқа тағам
арқылы фасциолезді жануарларды пайдаланған кезде анықталуы мүмкін, сондықтан да
фасциолезге зерттеген кезде рационнан ондай тағамдарды алып тастау керек.
Профилактика және гигиена – ішкі және фильтрацияланбаған суды қолданбау.
Көкеністерді жуып жеу.
Қоғамдық профилактика ірі қара малды жұқтырылған су мен шөптен сақтау. Санитарлы-
ағартушылық жұмыстар.
2. Opisterchis felineus – мысық сорғыш немесе сібір сорғышы – описторхоз қоздырғышы.
Аурудың К.Н. Виноградов 1891 жылы Сібірде сипатталады.
Шоғырлануы. Бауырда, өт жолында, ұйқы безінде, мысық, ит және тағы да басқа жабайы
аңдарда, шикі балықты жейтін жануарларда кездеседі.
Географиялық таралуы. Описторхоз ошағы Обь-Ертіс бассейінінде кездеседі, жұқтыру 90-
100%. Прибалтика, Волга, Днепр және Днестр бассейіндерінде кездеседі. Қазақстанда да
описторхоз ошақтары кездескен.
Морфологиялық ерекшелігі. Жапырақ формалы, 4-13мм ұзындығы ортаңғы бөлігінде
бұтақталған жатыр орналасқан, жатырды қоршап дөңгелек аналық орналасқан. Артқы
бөлігінде екі табан тәріздес аталық орналасқан.
Тіршілік циклі. Описторхоздың дамуы моллюскалардың
және карп балығының қатысуымен жүреді. Адамдар
жұқтырылған балықтардың лечинкаларымен
тамақтанғанда жұқтырады.
Сорғыштың ақырғы қожайыны адам және сүтқоректілер
болады.
Жыныстың жетілген түрі – марита, сыртқы ортаға
фекалиді қожайынымен бірге бөлініп, жұмыртқа бөледі.
Жұмыртқа жетілген лечинка мерацийден тұрады.
Жұмыртқаның әр қарай жетілуі үшін тұщы суға түсуі және
жұтылған бірінші аралық қожайыны моллюска болуы
керек. Онда мерацидий жұмыртқадан шығады, бауырға
кіріп, спорацистаға айналады. Спороцистада жаңа
лечинкалардың – редилердің дамуы, ал оның ішінде –
церкарийдің дамуы. Церкарий моллюсканы тастайды да,
суға шығып белсенді балықтың денесіне енеді немесе оны
жұтынып алады. Ары қарай церкарий балықтың тері асты
жасушасына сосын бұлшықетіне енеді.
Церкарий 2 қабықпен қапталады. Гиалиндік, яғни олар
паразит арқылы пайда болады және дәнекертіндік – ол
қожайынның тіндері арқылы дамиды. Сорғыштардың бұл
дернәсіл сатысын метацеркарий деп аталады. Ақырғы
қожайыны, мысалы адам балықты жегенде
сетацеркарийлер асқазанда, ащы ішекте сыртқы қабығы
Патогенді маңызы. Описторхоз – жоғары инвазия кезінде өлімге алып келетін өте ауыр
ауру. Адам бауырында 25 мыңға жуық парзит анықталған. Паразиттердің жиналуы өттің
ұюына, асқорыту процестерінің бұзылуына, бауыр циррозының дамуына алып келеді.
Лабораториялық диагностика. Фекалия мен дуаденальді сұйықтықта жұмыртқалардың
табылуы. Дуаденальді зондирлеу нәтижесінде паразиттер анықталды. Жұмыртқалары
сарғыш түсті, сопақша формалары, ұзындығы 26-30 мкм, алдыңғы ұшында қақпақшасы бар.
Профилактикасы. Термиялық өңдеуден дұрыс өткен балықты қолдану.
3. Dicrocelium lanceatum – ланцет тәрізді сорғыш – дикроцелиоз қоздырғышы.
Орналасуы. Ірі және ұсақ ірі қара малдың және басқа жануарлардың кейде адамдардың
бауырында паразиттік тіршілік етеді.
Географиялық таралуы. Барлық жерелерде.
Морфологиясы. Денесінің формасы ланцет тәрізді, ұзындығы 10мм. Морфологиясы Сібір
сорғышына ұқсас, бірақ жыныс жүйесінің компоненттердің орналасуымен ерекшеленеді:
ұрықтары дөңгелек және денесінің алдыңғы бөлімінде орналасқан жатыры жақсы дамыған.
Аналық безі ұрық безінің артқы жағында орналасқан, өт қабы екі бүйірінде орналасқан.
Ішектері бұтақтанбаған екі өзектен тұрады.
Тіршілік циклі. Екі аралық иелерінің ауысуы арқылы дамиды: 1-ші – жер үстіндегі
моллюска, 2-ші – құмырсқа. Ақырғы иесінен сыртқы ортаға сарғыш жұмыртқалары дамыған
дернәсәлдері – мироцидий арқылы түседі.Әрі қарай даму үшін жұмыртқаны Zebrina , Helizela
тұқымдасына жататын моллюскалар жұтуы тиіс.Мирацидий бауыр ішіне еніп спороцистаға
айналады.Оның ішінде церкарилер дамиды. Олар спороцисталардан шығып өкпеге енеді
және инцистирленіп, сыртқы ортаға шырышпен бірге бөлінеді. Егер циркорилер 2-ші аралық
иесі Formika ына жататын құмырсқаға түссе, онда циркорилер метациркорилерге дамиды,
яғни ақырғы иесі үшін инвазиялы сатысына дамиды. Адам және жануарлар инвазирленген
құмырсқаны кездейсоқ жұтқанда жұқтырады.
Патогендік маңызы. Фасциолезге ұқсас.
Лабораториялық диагностика. Фекалияда паразит
жұмыртқаларының табылуы. Жұмыртқалары сарғыш
қоңыр, сопақша формалы, өлшемі 45 мкм дейін,
қабықшасы болады.
Профилактикасы. Жеке тағамға құмырсқалардың
түспеуін қадағалау. Жалпы ірі қара малдардың
дегельминтациясы және жайылымдардың санитарлы
қорғалуы.
4. Paragonimus westermani – өкпе сорғышы – парагонимоздың қоздырғышы.
Шоғырлануы – жеміспен қоректенетін жануарлар мен шошқалардың және адамдардың
өкпесінде.
Географиялық таралуы. Парагонимоз-Шығыс Азия елдерінде табиғи ошақ ауруы.
Морфологиясы. Денесінің пішіні жұмыртқа тәріздес, тікенектермен қапталған, ұзындығы 12
мм. Ішкі құрылысы – сорғыштарға ұқсас.
Тіршілік циклі. Ақырғы иесінің қақырығымен немесе нәжісімен парагонимустың
жұмыртқалары суға түседі. Әрі қарай дамуы суда өтеді. Екі аралық иесін ауыстыра отырып
дамиды. Бірінші аралық иесі – тұщы су моллюскалары; екіншісі – тұщы су шаяндары және
крабтар. Адамға шикі немесе шала пісірілген шаяндар мен крабтардан жұғады.
Патогендік маңызы. Парагонимоздың белгілері туберкулездың сипаттамасына ұқсас.
Паразит құрттың жұмыртқалары бар қоңырқай қақырық. Паразит құрттың жұмыртқалары
қанмен барлық мүшелерге жеткізіледі, әсіресе мидағы жұмыртқалары өте қауіпті.
Зертханалық диагностика. Қақырықтан жұмыртқаларды анықтау.
Жұмыртқалары ірі, сопақша келген түсі қызыл-қоңырқай, ұзындығы 0,1 мм.
Профилактикасы. Шикі немесе шала піскен шаяндарды немесе крабтарды жемеу, тұрғындар
арасында санитарлық ағарту жұмыстарын жүргізу.
5. Schistosoma – қан сорғыш – шистозомоз қоздырғышы.
Шоғырлануы. Шистосомалар қан тамырларында тіршілік етеді, әдетте зәр шығару жүйесі
мен құрсақ қуысының көктамырында.
Географиялық таралуы. Шистосомалар тропикалық және субтропикалық климатты
елдерде Африкада, Азияда және Латын Америкасында кең таралған.
Морфологиясы. Қан сорғыштар – дара жынысты. Жыныстық жетілгенге дейін (6 айға
дейін) бір-бірімен қосылады. Аталығы аналығына қарағанда денесі қысқа және жалпақ (10-
15 мм), аналығы (20 мм). Аталықтың құрсақ жағында – гинекофорлық канал бар, онда
аналық орналасқан.
Тіршілік циклі. Шистосомалардың ақырғы иесі
адамдар және сүтқоректілер. Аралық иесі – әр түрлі
ұлулар, моллюскалар. Суға түскен жұмыртқалардан
мирацидии шығады, олар моллюсканың денесіне енеді,
моллюсканың денесінде спороциста және церкарии
кезеңдерінен өтеді. Церкарийлер шаяндар немесе
крабтарға еніп метацеркарийге айналады. Адамға шикі
немесе шала піскен шаяндар мен крабтардан
метацеркарийлер жүғады. Парагонимустар ішектен
құрсақ қуысына өтіп, одан көкет арқылы плевраға және
өкпеге өтеді.
Церкарии адамның денесіне тері арқылы шомылғанда,
сумен жұмыс істегенде, күріш өсіретін алқаптарда және
өзендер мен көлдерден су ішкенде жұғады. Теріде олар
– бөртпе, аллергия түрінде церкариоздарды тудырады.
Тері арқылы церкариилер қанға өтеді, әрі қарай олар
жүрекке, өкпеге, ас қорыту және зәр шығару
мүшелеріне миграцияланып жыныстық жетіледі.
Патогендік маңызы. Токсико-аллергиялық
реакциялар және зақымдалған мүшелердің қан
ағымы, оларда полипептердің пайда болуына
соқтырады.
Лабораториялық диагностика. Зәрде және
нәжісте жұмыртқаларды табу, аллергиялық тері
асты пробалар және иммунобиологиялық
реакциялар.
Профилактикасы. Өзіндік – қолайсыз
мекемелерде сумен ұзақ контакттан сақтану,
қоғамдық – адам бөліндісілерінен су қоймалардың
ластануын сақтау, моллюсклермен биологиялық
әдістер арқылы қорғану.
Адамдарда үш түрлі шистосома өмір сүреді.
Schistosoma haematobium – урогениталды шистосомоздың қоздырғышы (бильгарциоза).
Египетте, Оңтүстік Африкада, Австралияда, Иранда таралған. Іштің үлкен веналарында
және жыныс мүше жүйесінде өмір сүреді. Соңғы иесі болып адам және маймыл саналады.
Паразит жұмыртқаларында шипон бар, ол арқылы паразит қан тамырлардың қабырғасын
бұзып, қуық және несеп шығару өзектеріне түсіп, сыртқа шығады. Ары қарай дамуы жоғары
айтылған схема бойынша жүреді. Диагноз зәрде жұмыртқалардың табылуында қойылады.
Schistosoma mansoni – ішек шистосомоздың қоздырғышы. Ішектің тамырларының
қыртысында өмір сүреді. Африкада, Индонезияда, Оңтүстік Америкада таралған.
Жұмыртқалар тамырлардан ішекке түсіп сыртқа нәжіспен шығады. Диагностикасы нәжісте
табылуымен сипатталады. Жұмыртқаларында бүйір жағында шиптары орналасқан. Соңғы
иесі адам, маймыл, ит, кеміргіштер болып саналады. Тоқ ішектің қыртысты веналарын және
бауырдың қақпа венасы жүйесің қамтиды. Патогендігі тоқ ішектің зақымдануымен (колит, іш
өту, полипоз) және бауырдың зақымдануымен (цирроз) сипатталады.
Schistosoma japonicum – япондық шистосомоздың қоздырғышы. Ішектің тамырларында
орналасады, сондықтан диагностикасы ішектің формадағыдай. Жұмыртқаларында бүйірінде
шиптары бар. Соңғы иесі – адам, көп түрлі үй және жабайы жануарлар.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Э.П. Мироедова, Б.С. Мамбетпаева. Паразитарлық және трансмиссивтік аурулардың биологиялық
негіздері.
Интернет желісі:
2. https://ru.wikipedia.org/
3. https://infourok.ru/metodicheskaya-razrabotka-medicinali-parazitologiya-1582987.html
4. https://www.google.com

Ұқсас жұмыстар

Медициналық гельминтология

Зоофильді шыбындар

Сұйықтық сорғылары - сұйықтықты бір жерден екінші жерге айдауға арналған механикалық құрылғылар

Личинкалары судағы насекомдардың паразиттері

Псевдофиллидің даму сатылары

Сүліктер класы

Шыбындар тобы

Гидрокүштік қондырғылар

Саңырауқұлақтар туралы

Жалпақ құрттар типіне жататын жәндіктердің негізгі ерекшеліктері

Пәндер