Сүйек ұлпасының құрамы

Презентация қосу

КеАҚ «Астана Медицина Университеті»
«Морфология және гистология негіздері» кафедрасы

БӨЖ
Тақырыбы: Шеміршектің қалпына келуі.Сүйек. Эктопиялық
дамуы. Физиологиялық және жарақаттан кейінгі қалпына
келуі. Сүйектің қайта құрылуы, оның құрылысына әсер етуші
факторлар. Сүйектің жалғасуы.

Тексерген: Бекбосынова Л.Н.
Орындаған: Молдаш Б.А.
Топ: 103 Стоматология
Нұр-Сұлтан 2020 ж
Жоспар
I.Кіріспе.
II.Негізгі бөлім:
1.Шеміршек.
а) Шеміршектің қалпына келуі.
б) Эктопиялық дамуы
2.Сүйек.
а) Сүйектің қайта құрылуы
б) Сүйектің жалғасуы.
III.Қорытынды.
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Шеміршек
Шеміршек (cartіlage) — адам мен жануарлардың кейбір органдарын біріктіріп тұратын
тірек; механикалық қозғалыс қызметіне қатысатын иілгіш серпімді тін.
Адам мен сүтқоректілерде шеміршек тек буын
сыртында, қабырғаның төссүйекке жалғасқан
жерінде, бронх, кеңірдек және құлақ қалқанында
болады. Шеміршектің клеткааралық заттарының
ерекшелігіне қарай үш түрі ажыратылады.
Гиалинді шеміршек — қысымға төзімді, бірақ
сынғыш келеді; негізінен бұлар ұрық кезінде
болады. Талшықты немесе дәнекерлі шеміршек —
қысымға (жиырылуға) да, сынуға да төзімді, ол
омыртқа, жамбас-мықын буын аралықтарын
жалғастырады. Эластинді шеміршек — гиалинді
шеміршектен құралады, құрамында созылмалы
талшықтар болады. Шеміршектің сыртынан
шеміршекқаппен қапталған. Шеміршекқап сыртқы
талшықты және ішкі хондрогенді (камбиалды
клеткалы) қабаттардан тұрады. Оның құрамында
жас шеміршек клеткалары — хондробластар бөлініп,
көбею арқылы клеткааралық заттар түзіп,
шеміршектің қалыңдап өсуін қамтамасыз етеді.
Шеміршек зақымданған жағдайда шеміршек сырты
А. Гиалинді
шеміршек;
Б. Эластинді
шеміршек;
В. Талшықты
шеміршек;
Г. Шеміршек
тінінің
гистогенезі;
Д. Ядро;
Сүйек — тірі ағзаның тірек-қимыл мүшелерінің ішіндегі жұмсақ тіндердің тірегі және бұлшықеттердің қозуы
кезінде рычаг қызметін атқаратын маңызды құрылым. Адамның денесіндегі 200-ден астам тақ және жұп
сүйек-тер адамның қаңқасын немесе скелетін құрайды[1]. Сүйек коллагені мен аз мөлшерде суда
ерімейтін кальций тұздарымен толыққан майдан тұрады. Сүйек сыртқы қатты қабаттан және ішкі кеуекті
қабаттан тұрады.
Сүйек ұлпасының құрамы
Сүйек ұлпасын құрайтын жасушалар остеобласт (osteon - сүйек, blastos - өскін, ұрық деген грек сөздерінен
шыққан) деп аталады. Ол жасушаларда коллаген фибриллаларын синтездеп бөліп шығарады. Бөлініп шығарылған
заттар жасушааралық кеңістікке жиналады да, жасушадан тыс ағзалық матрикс түзеді. Остеобластар бір-бірімен
жасушалық өсінділер арқылы өзара байланысып жалғасады. Матриксте негізінен фосфор қышқыл кальций тұздары
Са3 (РО4) 2 қабат-қабат (қалыңдығы 3-5 мкм) болып жиналады. Бұдан өзге оған көмірқышқыл тұздары, фторлы
тұздар, аздаған кальций гидроксидтері қатысады. Ақуыздар, күрделі қанттар басқа да ағзалық заттар осы тұздардың
бәрін біріктіріп цементтейді. Сөйтіп сүйек ұлпасы пайда болады.
Сүйектің дамуы екі түрлі жолмен
қалыптасады;
1) Сүйектің мезенхимадан дамуы(тура
остеогенез)
2)мезенхимадан дамыған шеміршектің
орнына қалыптасып дамуы, бұл тура емес
остеогенз.
Постэмбриональді кезеңдегі сүйектің
дамуы- физиологиялық және реператиривті
регенерацияға жатады. Сүйек тінінің
дамуында сүйек дифферон қатарына түзетін
жасушалар қабығы; бағаналы, жартылай
бағаналы, остеобласттар(фибробласттардың
бір түрі), остеоциттер болып жіктеледі.
Бағаналы жасаушалардан сүйек тініндегі
остеокластар дамиды, бұлар ағзадағы
макрофагтарға жатады.
Сүйек ұлпасының клеткалары остеобластлар, остиоциттер және остеокластлар. Остеоциттер жұлдыз
пішінді көп өсінділі клеткалар. Қалыптасқан ұлпада остеоциттер бөліну қабілетінен айрылған, жоғары
дәрежеде мамандалған клеткалар. Негізгі затының тығыз болуына байланысты клеткалары ерекше
қуыстарда орналасады. Қуыстардан каналшықтар тарайды. Көршілес клеткалардың каналшықтары бір –
біріне ұласып, жалғасып жатады. Сүйек каналшықтары мен сүйек қуыстары арқылы ұлпаның
метаболизмын қамтамасыз ететін ұлпалық сұйық ағып тұрады.
Клеткалар мен сүйек каналшықтары жұқа капсуламен қоршалған. Капсула белокпен қосылған
полисахаридтен және жіңішке коллагендік фибрилдерден тұрады. Сүйектің клеткааралық затындағы
коллаген талшықтарының орналасуына байланысты сүйек ұлпасының екі түрін ажыратады: ірі
талшықты және пластинкалық сүйек ұлпасы.
Пластинкалық сүйек
ұлпасының құрылысы күрделі. Оның
Талшықты (fibrosum) сүйек
негізін коллагендік фибрилдердің тығыз
ұлпасының матриксiнде
шоғырларынан тұратын сүйек
коллагеннің талшықтары әр
пластинкалары құрайды. Шоғырлар
бағытта тәртiпсiз орналасуымен,
қалыңдығы бірдей болады және белгілі
бiр-бiрiн қиып өтуiмен
бағытта орналасады. Шоғырлар арасында
сипатталады. Қатпарлы түріне
остеоциттер жатады. Пластинкалық сүйек
қарағанда мұнда остеоциттер,
ұлпасына тән ерекшелік көршілес екі
матриксiнде негiзгi заты мол,
пластинканың фибриллалары түрлі
минералды құрамбөлiктерi аз
бағытта орналасады, кейбіреулері бір
болады. Ол ұрық сүйегiнде,
пластинкадан екіншісіне өтеді, сөйтіп
ересек организмнiң ми сауыты
олардың тығыз байланысын қамтамасыз
жiгiнде, сiңiрдiң сүйекке
етеді. Сүйек заты кемік және тығыз болуы
жабысқан жерiнде кездеседi.
мүмкін. Екі жағдайдың екеуінде де қан
тамырларымен және нервтермен тығыз
байланысқан тұтас жүйе құрайтын
пластинкалардан тұрады.
Адамдарда сүйек тінінің регенерациясының түрлері:

Физиологиялық – адамның өмірі бойында сүйек тінінің жаңаруын
қамтамасыз етеді.

Репаративтік – сүйектердің сынықтарда бітуін қамтамасыз етеді
және бірнеше кезеңдерден өтеді.
Репаративтік регенерация кезеңдері.
1–ші кезең – тіндік структуралардың деструкциясы,
грануляциялық (мезенхималдық) тін түзілуімен
торшалардың пролиферациясы
Репаративтік регенерацияның индукторы сүйектік
морфогенетикалық белоктар болып табылады, оларды
деминералданған сүйектен 1979 жылы Urist M. бөліп
шығарған – жарақаттан кейін зақымданған остеогендік
және остеогендік емес торшалардан бөлінетін биологиялық
белсенді белоктар.
Сынықшалардың тұсында полибласттардан тұратын
жетілмеген грануляциялық тін өседі, ол футляр түрінде
негізгі және ұсақ сынықшаларды орайды, сонымен қатар
сүйек-ми каналына енеді.
Грануляциялық тіннің ішінде қалпына келген тамырлар
орналасады. Осы кезеңде сынық орнында гематоманың
түзілуі болады. Ертеде көп зерттеушілер гематоманы
репаративтік регенерацияның негізгі источнигі деп
есептеген. Тек қана Г.И. Лаврищева бірінші болып
грануляциялық тіннің өсуі гематомадан тыс болатынын
дәлелдеді.
2–ші кезең –
дифференциалданған остеогендік тіндік структуралардың құралуы, ол сынықтарды
емдеудің әр түрлі әдістерінде алуан фазалардан өтеді.

3 – ші кезең -
сүйек күсігінің остеогендік структураларының минералдануы, сынық орнында
сынықшалардың қан айналуының толық қалпына келуі.

4–ші кезең –
сүйек күсігінің қайта түзілуі, пластина тәрізді сүйектің пайда болуы – ол сүйек-ми
каналы бар кортикалдық қабаттан және сүйек қабатынан тұрады, сонымен
сыныққа дейінгі сүйек структурасының қалпына келуі.
Сүйек күсігінің құрылымы.

1.Периосталдық;

2.Эндосталдық;

3. Интермедиарлық;

4. Гетеротопиялық.
Сүйектердің өзара байланысу түрлері.
Сүйектердің қозғалмалы байланысын буын дейді.
Организмде сүйектердің өзара жалғасуының үш
түрі болады: қозғалмайтын,қозғалмалы және
жартылай қозғалмалы. Сүйектің қозғалмайтын
жалғасуына- бас сүйегі, жамбас сүйегі; жартылай
қозғалмалы байланыс түріне- омыртқа жотасы;
сүйектердің қозғалмалы байланыс түріне буын
арқылы жалғасатын, яғни қол сүйектері, иық пен
аяқ белдеулері, қабырғалар жатады.
Қозғалмайтын және жартылай қозғалмалы
жалғасатын сүйектер денеде тіректік қызмет
атқарады және оған белгілі пішін береді,
кеңістікте оның тұру қалпын көрсетеді. Жартылай
қозғалмалы жалғасатын сүйектер және оларға
бекитін бұлшық еттер организмді қозғалтып,
қимылға келтіретін мүшелер болып саналады.
Мұндай жағдайда жартылай қозғалмалы
жалғасатын сүйектер рычагқа айналып кетеді.
Сүйектердің өзара жалғасуы.Сүйектердің
дәнекерұлпасы немесе шеміршек ұлпасы арқылы
байланысын қосылу деп атайды. Сүйектердің
қосылуының ерекше түрі бас сүйегінде кездеседі.
Оны сүйектің тігісі деп атайды.Сүйектердің шеміршек
ұлпасы арқылы қосылуы омыртқа жотасында кездеседі.
Олардың серпінді және малы омыртқалардың қосылуы
адам жүргенде, жұмыс істегенде омыртқа
жотасыныңикемділігін қамтамасыз етеді және дененің
тербелісі, қозғалысы кезінде соққыны бәсеңдетіп
отырады. Буындар дененің көптеген сүйектерін
жалғастырады, сан алуан қимыл-қозғалыс түрлерін
жасауға мүмкіндік береді. Әрбір буынның құрылысы
күрделі. Буын екі немесе бірнеше сүйекті қосады.
Сүйектің қосатын үстіңгі беті буын қалтасымен
қоршалған.
Буын қалтасының ішінде шеміршек сүйек, қоймалжың сұйықтық
және май ұлпасы бар. Буын қалтасы немесе оның қабығы (капсула)
екі қабаттан тұрады: сыртқы қабаты – талшықты, ішкі қабаты- буын
сұйықтығы. Талшықты қабат – дәнекерұлпасынан, сіңірден тұрады.
Ол – өте берік, мықты қабат. Ішкі қабаты- эпителий
ұлпасыныңерекше түрінен құралған. Бұл ұлпа аса маңызды буын
сұйықтығынбөледі. Буын сұйықтығы үйкелісті кемітіп, сүйек
ұшының ойығында еркін қозғалысты қамтамасыз етеді, дененің
қозғалысын жеңілдетуде маңызды рөл атқарады. Сүйектің
құрылысы әртүрлі. Сүйектер ұзын, қысқа, жалпақ та болуы мүмкін.
Ұзын сүйектер – жілік деп аталады.Бұл сүйек тығыз заттан тұрады.
Оның іші қуыс, қуыста майы көпдәнекер ұлпасы – жілік майы
болады. Жіліктің екі басы сүйек кемігінен түзіледі. Жіліктің басы
шеміршек арқылы бөлініп тұрады. Жілік денеге таяныш болады.
Сүйектің өсуі.Сүйектің ұзарып, жуандап
өсуі, шеміршек ұлпасы клеткаларының
бөлінуіне және сүйек ұлпаларына айналып
отыруына байланысты. Адамның қаңқасы 22
– 25 жаста қалыптасады. Гипофис гормоны
жетіспегенде немесе жоқ болғанда,
шеміршек клеткаларының көлемі үлкейеді,
құрамында минералды зат азаяды. С
витамині жетіспегенде, сүйек ұлпасының
химиялық, морфологиялық (құрылымы)
және қызмет атқару жүйелері бұзылады.
Қаңқаның дұрыс дамуына Д витамині
(әсіресе бас сүйегіне, омыртқаларға,
қабырғаларға) әсер етеді.
Қорытынды

Сүйек тіні-дәнекер тіннің ішіндегі жоғарғы маманданған, аралық заты минерализацияланған, құрамында
70% анаорганикалық зат болса, оның ішінде ең көбі кальций фосфаты болып табылады. Бұдан басқа
сүйектің құрамында 30-шақты микроэлементтер болатындығы белгілі, оларға; мыс, стронций, цинк,
барий, магний т.б жатады.
Сүйектің ең негізгі қызметіне тіректік, механикалық, қорғаныс және кальций, фосфор тұздарының
ағзадағы депосы болып саналады. Сүйек тінінің морфофункционалды қасиеті ағзадан ет тінінің
қызметіне, қоректік заттарға, ішкі секреция бездерінің бөлген гормондарына, адамның жасына
байланысты өзгеріп те отырады
Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Абильдинов Р.Б., Аяпова Ж.О., Юй Р.И. Атлас по гистологии, цитологии и
эмбриологии /. – Алматы: Эффект, 2006.
2. Аяпова Ж.О. Цитология, эмбриология және гистология : Оқу құралы-
Алматы
https://baribar.kz/student/20146/adamnynh-tirek-qimyl-zhuyesi-qyzmetininh-ereksh
elikteri/
4. https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D0%B5%D0%BC%D1%96%D1%80%D
1%88%D0%B5%D0%BA
Назарларыңызға рахмет!!!

Ұқсас жұмыстар

СҮЙЕК ҰЛПАЛАРЫНЫҢ РЕГЕНЕРАЦИЯСЫ

ҚАН ЛИМФА ДӘНЕКЕР

Дәнекер ұлпасы

Сүйек ұлпасы

Тіректі-қоректі ұлпалар

Шеміршек және сүйек ұлпалары

БЕЙОРГАНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ОРГАНИКАЛЫҚ ЗАТТАР

Жасуша құрамы

Қан құрамы, қан жасушалары. Эритроциттер

Шеміршек ұлпасы

Пәндер