Қазақстанның сыртқы саясатындағы басты мақсат - бейбітшілік, соғысты болғызбау

Презентация қосу

ТӘУЕЛСІЗ
ҚАЗАҚ С ТА Н Н Ы Ң
ЫҚ АРАЛ Ы Қ Ж Ү Й Е Д Е
ХАЛ
АЛАТ Ы Н О Р Н Ы
Тәуелсіз Қазақстан Республикасына өзіндік сыртқы саясаты ұстанымын қалыптастыру
қажет болды. Сыртқы саясаттағы негізгі мақсат — елдің кауіпсіздігін сақтау, саяси және
экономикалық қарым-катынастарда аймақтық, субрегионалдық құрылымдарға ену,
тәуелсіз мемлекет есебінде елдің дамуы үшін сыртқы қолайлы жағдайларды қарастыру
және оны тиянақтау.
Қазақстан - әлемдік
қауымдастықта
Біріншіден, басқа елдермен, оның ішінде .
бұрынғы Одаққа кірген республикалармен,
Азия, Тынық мұхит, Таяу Шығыс аймағы,
Еуропа елдері және АҚШ-пен халықаралық
байланысты өркендету. Екіншіден, шет
елдермен тек дипломатиялық байланыс қана
орнатып қоймай, сонымен қатар, олармен
мәдени-экономикалық байланысты күшейту,
сол арқылы алдыңғы қатарлы өркениетті
елдердің қатарына қосылу. Үшіншіден,
Қазақстанның қауіпсіздігін сақтау,
дүниежүзілік соғысты, ядролық қаруды
қолдануды болдырмау.
Міне, осы бағытта 1991 жылдан бастап сыртқы
саясат пен халықаралық қатынастар саласында
көптеген шаралар іске асырылды. Қазақстан
өзінің барлық көршілерімен, негізгі әріптес
мемлекеттерімен байыпты және болжауға
болатындай байсалды қарым-қатынастар
орнатты. Сыртқы саясаттың негізгі діңгегі –
көпвекторлық жол, яғни көп бағыттылық. Ол –
еліміздің геосаяси жағынан орналасуына
байланысты өмірдің өзі талап етіп отырған
қалыпты жағдай. Өткен уақыт ішінде
Қазақстан Республикасын дүние жүзінің 180-
нен астам мемлекеті таныды. Қазақстан 120-
дан астам елмен дипломатиялық қатынастар
орнатты. Шет елдерде 40-тан астам
дипломатиялық және консулдық өкілдіктер
ашылды. Ал Алматы мен Астанада 50-ден астам
шетелдік елшілік пен миссия, халықаралық
және ұлтаралық ұйымдардың ондаған өкілдігі
жұмыс істейді.
Қазақстан өзінің сыртқы саясатында ең жақын
және ірі көрші мемлекеттер – солтүстікте
Ресеймен, ал шығыста Қытаймен тығыз қарым-
қатынас орнатуға ерекше назар аударып
келеді. Қазақстан мен Ресей арасында 1992 ж.
25 мамырдағы Достық, ынтымақтастық және
өзара көмек туралы шартқа қол қоюдың зор
тарихи маңызы бар. Екі халықтың достығы мен
ынтымақтастығын нығайтуда 1996 ж. 27-ші
сәуірде Ресей Федерациясының Президенті
Б.Ельцин мен Қазақстан Президенті
Н.Ә.Назарбаевтың Алматыда кездесіп,
Қазақстан мен Ресей бірлескен
Декларациясына қол қоюының маңызы өте зор
болды. Онда Қазақстан мен Ресейде жүргізіліп
жатқан демократиялық қайта құрулар мен
саяси-экономикалық реформалардың екі ел
халықтарының болашағы үшін үлкен мәні бар
екендігі атап көрсетілді.
Ресей мен Қазақстан арасында
ынтымақтастықтың одан әрі дамуында 1998 ж.
6-шілдеде Мәскеуде қол қойылған мәңгілік
достық пен ынтымақтастық туралы Декларация
маңызды рөл атқарды. Оның негізінде екі
мемлекет арасындағы қаржылық өзара
келіспеушіліктерді реттеу және Байқоңыр
космодромын бірлесіп пайдалану мәселелері
шешілді. 2000 ж. 25 қаңтарында Қазақстан
Елбасы Н.Ә.Назарбаев пен Ресей Президенті
В.Путиннің кездесуі болды. Онда екі жақты
қарым-қатынасты одан әрі жетілдіре түсуге
жете мән берілді. Ал 2002 ж. желтоқсанда
Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаевтың
Мәскеуге ресми сапары барысында екі ел
арасында қалыптасқан достық байланыстарды
барынша тереңдетуге күш салынатыны баса
айтылды. Сондай-ақ, аймақтық және
халықаралық көкейкесті проблемалар
төңірегінде жан-жақты пікір алмасылды. Екі
жақты деңгейдегі, ТМД, ЕурАзЭқ, ШЫҰ
шеңберлеріндегі ынтымақтастық қарым-
қатынастар аймақтағы елдер қауіпсіздігінің,
интеграциялануының басты кепілі болып
Тәуелсіздік жылдары оңтүстік-шығыстағы
үлкен көрші мемлекет - Қытай Халық
Республикасымен тату көршілік және достық
қатынастар орнатуда едәуір табыстарға қол
жетті. 1990 ж. Қазақстан мен Қытайдың темір
жол арқылы өзара байланысы іске асты, сөйтіп,
біздің республика Тынық мұхит жағалауына ең
қысқа жолмен шығу мүмкіндігіне ие болды.
Қазақстан-Қытай қарым-қатынасының дамуы
өте жоғары қарқын ала бастады. Қазақстан
Республикасы Президентінің Қытай Халық
Республикасына 1992 ж. тамызда барған
алғашқы сапарынан бастап, барлық байланыс
жолдарын ашудың сәті түсті. Екі елдің
арасында сауда соңғы жылдары ондаған есе
өсті. 1997 ж. 25 қыркүйекте Алматыда өткен
Қазақстан және Қытай делегациялары
арасындағы келіссөз барысында Батыс
Қазақстан мен Батыс Қытайды жалғастыратын
мұнай құбырына шығыстағы көршіміз
тарапынан 9,5 млрд. доллар жұмсалатыны
жөніндегі шартқа қол қойылды. Мұның өзі
саяси-экономикалық байланысты нығайтуға,
Қазақстанның сыртқы саясатында АҚШ-пен
қарым-қатынасының маңызы өте зор. АҚШ
Қазақстан Республикасын тәуелсіз мемлекет
ретінде таныған 1991 ж. 25 желтоқсаннан
бастап, екі мемлекет арасында елші
дәрежесіндегі толыққанды дипломатиялық
қатынастар орнады. 1991 ж. желтоқсанында
Мемлекеттік хатшы Дж. Бейкер Алматыға
келіп, Н.Ә.Назарбаев және басқа да ресми
адамдармен келіссөздер жүргізді. 1992 ж.
көкек айында Қазақстанға Еуропадағы
қауіпсіздік және қарым-қатынастар жөніндегі
АҚШ Конгресі комиссиясының делегациясы
келді. Сол жылғы мамырда Қазақстан
Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев
Америка Құрама Штаттарына алғашқы
сапармен барды. Осы сапардың барысында:
“Сауда қатынастары жөніндегі келісім”,
“Қаржы салымдарын өзара қорғау жөніндегі
шарт”, “Қазақстан Республикасы және АҚШ
үкіметтері арасындағы өзара түсіністік
жөніндегі меморандум”, “Қос қабат салық
салуды болдырмау жөніндегі конвенция
келісімі туралы бірлескен мәлімдемелерге” қол
Біздің мемлекетіміздің тәуелсіздігіне он жыл толуына орай жіберген құттықтау хатында
АҚШ Президенті Дж. Буш Қазақстан Халықаралық қоғамдастық үшін аймақтағы
тұрақсыздық пен жанжалдарға қарсы шешуші рөл атқаратынын қуаттады. 2001 жылы
желтоқсанда Президент Н.Ә.Назарбаевтың АҚШ-қа ресми сапары барысында "Жаңа
Қазақстан-Америка қатынастары туралы” бірлескен мәлімдемеге қол қойылды.
Қазақстанға ортақ шекарасы, қалыптасқан
шаруашылық, тарихи және мәдени-этникалық
байланыстары бар Орта Азиядағы - Өзбекстан,
Қырғызстан, Тәжікстан, Түрікменстан
мемлекеттерімен тығыз қарым-қатынас жасау
өте маңызды. Осы бағытта 1994 жылы Орталық
Азия экономикалық қауымдастығы құрылды.
Оған Қазақстан, Өзбекстан, Қырғызстан
кейіннен 1998 ж. 4-ші мемлекет Тәжікстан
қосылды. Осы елдер арасындағы жасалған
Шартқа сәйкес Мемлекетаралық кеңес пен оның
негізгі институттары – Премьер-министрлер
кеңесі және олардың тұрақты органы – Атқару
комитеті құрылды. Ортақ экономикалық кеңістік
туралы шартқа қол қойылғаннан кейінгі жылдар
ішінде көп жақты ынтымақтастықтың маңызды
бағыттары, көкейкесті халықаралық күрделі
мәселелер және республикалардың
экономикалық интеграциясы бойынша 200-ден
астам құжаттар қабылданды. Солардың ішіндегі
ең маңыздысы – Орталық Азия экономикалық
қауымдастығының 2005 жылға дейінгі
интеграциялық даму стратегиясы. 2002 жылдың
ақпан айынан бастап Орталық Азия
Қазақстанның көрші мемлекеттермен шекарасының жалпы ұзындығы 15 мыңға жуық
шақырымды құрайды. Соның ішінде Қазақстанның Қырғыз Республикасымен
мемлекеттік шекарасы шамамен 1050 шақырым, Ресей Федерациясымен – 7,5 мыңнан
астам шақырым, Туркменстанмен – 400 шақырым, Өзбекстанмен – 1660 шақырым.
Ресеймен шекараны делимитациялау мәселесі 1998 жылғы 6 шілдеде екі ел
басшыларының бірлескен мәлімдемесінен және сол жылғы 12 желтоқсандағы
мемлекеттік шекараны делимитациялау жөніндегі хаттамадан басталды. Алты жыл
аралығындағы құжаттарды әзірлеумен тыңғылықты айналысқан сарапшылар
шекаралық сызықтың барлық нүктелері бойынша ортақ келісімге келді. Қазақстан
Президенті Н.Ә.Назарбаев пен Ресей президенті В.Путин 2005 жылғы 18 қаңтарда
Қазақстан-Ресей мемлекеттік шекарасы туралы шартқа қол қойды. Шын мәнінде, тарихи
деп бағалауға болатын осы құжат бойынша екі ел үшін де айрықша маңызы бар шекара
мәселесі халықаралық нормаларға сәйкес шешімін тапты. Елбасы атап өткендей, “қадым
замандардан қазақ-орыс елдері арасында шекара бірінші рет заңды түрде тартылып
отыр”. Әлемдегі жерүстілік ең ұзын саналатын, жалпы аралығы 7591 шақырымды
құрайтын бұл шекара сызықтары белгіленіп және мойындалып, екі мемлекет
арасындағы мызғымас достықтың сенімді кепілі ретінде бағаланды.
Шекара мәселесін Азия елдерінде тұрақты шешуде Шанхай ынтымақтастық ұйымы (ШЫҰ)
маңызды рөл атқарады. 1996 жылғы сәуірде Шанхайдағы кездесу кезінде Ресей, Қытай,
Қазақстан, Тәжікстан, Қырғызстан басшылары шекараларды бұзбау, олардың арасындағы
бейтарап аймақтық қашықтықты 100 шақырымға дейін жеткізу келісіміне қол қойылды.
Кейін бұл келісімге Өзбекстан қосылды.
“Шанхай келісімі” негізінде алты ел
басшыларының жыл сайынғы кездесуі 1997 ж.
Мәскеуде, 1998 ж. Алматыда, 1999 ж. Бішкек,
2000 ж. Душанбе, 2001 ж. Алматыда болып
өтті. Онда аймақтық қауіпсіздік пен
ынтымақтастықты нығайту мәселелері жан-
жақты талқыланып, осының нәтижесінде
Декларациялар қабылданды. 2002 жылғы
маусымда Шанхай ынтымақтастық ұйымының
кезекті саммиті Санкт-Петербург қаласында
болып өтті. Оның жұмысында ШЫҰ құрылымын
орнықтыру іс жүзінде көрініс тапты. ШЫҰ-ның
Секретариаты Пекинде, ал Аймақтық
терроризмге қарсы құрылымның штабпәтері
Бішкекте орналасатын болды. Бұл кездесуде 3
құжатқа – ШЫҰ Хартиясына, аймақтық
терроризмге қарсы құрылым жөніндегі
Келісімге және ШЫҰ-ға қатысушы мемлекеттер
басшыларының Декларациясына қол қойылды.
Қазақстанның сыртқы саясатындағы
басты мақсат – бейбітшілік, соғысты
болғызбау. 1992 ж. БҰҰ Бас
Ассамблеясының 47 сессиясында
Президент Н.Назарбаев Азияда өзара
ынтымақ пен сенім шараларын орнықтыру
туралы мәселе көтерді. Оған сәйкес 1993
ж. көктемде Алматыда осы мәселеге
байланысты шақырылған бірінші бас
қосуға оннан аса мемлекеттен өкілдер
келген болса, сол жылғы тамыз айындағы
кездесуге 17 елден сарапшылар тобы
келді. Қазақстан Хельсинки процесіне
қосылып, Еуропадағы қауіпсіздік пен
ынтымақтастық жөніндегі ұйымның
жұмысына қатысты (1992 ж.). Ал 1996 ж.
31 қыркүйекте Қазақстан БҰҰ-ға мүше 129
елдің қатарында ядролық қаруды
таратпау жөніндегі шартқа қол қойды.
1992 ж. наурызда Қазақстанның Біріккен
Ұлттар Ұйымына мүше болып қабылдануы
республика үшін орасан зор маңызы бар оқиға
болды. Осыдан кейін елімізге басқа да
халықаралық ұйымдарға мүше болып кіруге
жол ашылды. Атап айтқанда, Қазақстан негізгі
валюта-қаржы ұйымдарына – Халықаралық
Валюта қорына, Дүниежүзілік қайта құру және
даму банкіне, Еуропа және Азия даму банкіне
мүше болып енді. 1997 ж. басында Қазақстан
60-тан астам халықаралық ұйымдарға мүше
болып қабылданды. Нәтижесінде Қазақстанның
шет елдермен экономикалық байланыстары
арта түсті, оған берілетін инвестициялық
қаржылардың көлемі артты. Мысалы, 1992-1995
жж. халықаралық қаржы институтының
Қазақстанға бөлген қаржысының мөлшері 2
млрд. АҚШ долларынан асып түсті. Тәуелсіздік
алғалы бері 800-ге жуық мемлекетаралық және
үкіметаралық келісім-шарттарға қол қойылды.
Қазақстанға тікелей инвестиция берушілердің
тізімінің басында АҚШ орналасқан, одан кейін
Ұлыбритания, Италия, Канада, Нидерланды,
Германия, ал Азия аймағынан Қытай, Жапония,
Индонезия және Оңтүстік Корея бар. Қазақстан
АҚШ-пен экономикалық қарым-қатынасқа
ерекше көңіл бөледі. Американдық “Шеврон”
компаниясымен Теңіз мұнай көздерін игеру
жөніндегі ірі шартқа қол қойылды. Қазіргі
кезде АҚШ Қазақстанның ең маңызды
экономикалық әріптестерінің бірі болып
табылады. Біздің елімізде 350-ден астам
Қазақстан-Американ бірлескен кәсіпорны
жұмыс істейді, сондай-ақ 100-ден астам
американ компанияларының өкілдіктері
тіркелген.
Қазақстан экономикасының дамуында сыртқы сауданың маңызы зор. Егемендік алған
жылдардан бері Қазақстан дүние жүзінің 180-нен астам елімен сауда қатынасын орнатты.
Осының нәтижесінде сыртқа шығаратын және сырттан бізге алып келетін тауарлардың
көлемі жылдан-жылға өсіп келеді. 2001 ж. Қазақстанның сыртқы сауда көлемі 14 млрд.
доллардан асты. Қазақстанның сауда айналымының шамамен 62% ТМД елдерінің үлесіне,
24% Еуропа елдерінің (35 ел), 13% Азия аймағы елдерінің үлесіне тиеді.
Біз ашық сыртқы сауда саясатын дәйекті
жүргізіп келеміз. Айталық, 2004 жылы сыртқы
сауда айналымы көлемінің оң сальдосы (Сальдо
– белгілі бір уақыт кезеңіндегі ақшалай
түсімдер мен шығындар арасындағы айырма) 7
млрд. доллардан асатын 33 млрд. АҚШ
долларына жетті. Бұл 1994 жылмен
салыстырғанда 3 еседен астам өсті деген сөз.
Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында негізінен
ТМД-ның ауқымымен шектелген біздің сыртқы
саудамыздың географиясы да біршама
тарамдала түсті. Қазақстан тауар
айналымының құрылымында 2004 жылы
Еуропалық одаққа мүше елдер, Ресей,
Швейцария мен Қытай алғашқы орындарға
шықты. Осылайша біз әлемдік экономиканың
бөлінбес бөлігіне айналып, жаһандық
бәсекелестік арнасына ендік (Қазақстан
экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел
жаңару жолында. Қазақстан Республикасы
Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына
Жолдауы. // Егемен Қазақстан, 19 ақпан 2005
ж.).
Қорыта келгенде, тәуелсіз Қазақстан дүние жүзінің көптеген елдерімен тең деңгейде
дипломатиялық және экономикалық қарым-қатынастар орнатты. Тәуелсіздік жылдары
еліміздің сыртқы саясаттағы күш-жігерінің арқасында орасан зор тарихи маңызы бар
міндеттер орындалды. Қазақстан дүниежүзілік қауымдастықта лайықты өз орнын алды.
Егер 1991 жылы әлемдік қоғамдастықтың іс жүзінде Қазақстанға қандай да бір ықыласы
аумай келсе, бүгінгі күні Қазақстанды әбден танып, құрметтеп отыр. Қазақстан Орталық
Азияның көшбасшысына, халықаралық құрметті әріптеске, халықаралық лаңкестікке,
есірткінің жайылуы мен ядролық қарудың таралуына қарсы белсене күресетін
мемлекетке айналды.
Назарларыңызға рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Қазақстанға тікелей инвестиция берушілердің тізімінің басында АҚШ орналасқан, одан кейін

Қазіргі кезде АҚШ

Қазақстан Республикасының халықаралық және аймақтық ұйымдармен ынтымақтастығы

Тұтас түрік елі идеясынан біртұтас Түркістан идеясына дейінгі бабаларымыздың атқарған істері едәуір

ҚАЗАҚСТАН МЕН АЗИЯ-ТЫНЫҚ МҰХИТЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЫНТЫМАҚТАСТЫҒЫ ҰЙЫМЫ: АЙМАҚТЫҚ ӘРІПТЕСТІКТІҢ ТӘЖІРИБЕСІ

МӘҢГІЛІК ЕЛДІҢ БАСТЫ ҚҰНДЫЛЫҒЫ

Мәңгілік ел жалпыұлттық идеясының құндылықтары

ТІЛДІҢ ОРТАҚТЫҒЫ

БІРІНШІ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК СОҒЫС ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚОРЫТЫНДЫЛАРЫ

Комитетінің хатшысы

Пәндер