Шумер тілі және қазақ тілі

Презентация қосу

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті

Шумер тілі және қазақ тілі
Шумерлер шамамен б.з.б.
3400 жылы қалыптасқан.
Егін шаруашылығы, қолөнер
бұйымдарын жасау, металл
өндіру, сәулет өнері мен
мүсін жасау жақсы дамыған.

Әлемдегі алғашқы
жазулардың бірі пайда
болған орын.
Шумерлер
Қосөзен (Тигр
мен Евфрат)
аралығының
оңтүстік
аймағын
(қазіргі Ирак)
мекендеген.
Түркілер — б.з. V-XIII
ғасырлары аралығында өмір
сүрген. Олардың алғашқы
мекені Алтай аймағы болған.
Көне түркілердің атамекені
Алтай мен Орта Азия.
Көне шумерлік жазу
сына жазу деп
аталады. Сына
жазудың жалпы
белгісі сына тәріздес
таңбалар күйі,
жұмсақ саз балшыққа
сына тәрізді
таяқшамен басу
жолымен алынған.
Шумер сына жазуы
негізінде
логографиялы немесе
бір белгі бір сөзді
көрсетеді. [1]
Руна жазуы

Түркі тілдес
халықтар біздің
ғасырымыздың
бірінші
мыңжылдығының
ортасында
руникалық жазу
деп аталатын өз
жазу жүйелерін
қолданды.
Шумерше Түркше-қазақша
Дингир (Діңгір) Тәңірі (Көк, Құдай)

Ене Ана, ене
Ада Ата (әке)
Баба Баба
Ту Туу
Шоба Шопан
Ме Мен
Зе Сен
Хур (Құр) Қыр
Кур (күр) Көр (мола)
Узук (ұзық) Ұзын
Гештуг (есту) Құлақ
Дили (тілі) Тілік, тілу, сызық
Кыз Қыз
Билге (білге) Білгір, батыр, көнекөз
Ançulaju amrar ertı sıznı tözügü anasïn babasïn
oylanï sevärĉä.
Baõram qïlïp avnalïm.
Kimniŋ arqasï bolsa küĉlüg bolur.

Олардың барлығы сені анасы мен
бабасын сүйгендей сүйді.
Мейрам қылып тойлаймыз.
Кімнің тірегі болса, сол күшті болар. [2]
Шумер-түркі тілдеріндегі
сәйкестіктер
❧ Көбінесе бір буынды сөздерден тұрады.
❧ Агглютинативті тіл.
❧ Дауысты дыбыстар үндестік заңына қарай
өзгеріп орырады.
❧ Дауысты дыбыстар (а, е, о, ы, и), дауыссыз
дыбыстар (б, п, т, д, г, к, з, с, ш, х, р, л, м, н, ң
(нг))
❧ Род категориясы жоқ
❧ Шумер тіліндегі сөйлемдерде бірнеше зат
есімдердің тіркесімі баяндауышқа бағынып
жұмсалған да, не бастауыш, не тура н/е жанама
толықтауыш, не болмаса анықтауыш қызметінде
Шумерлер жазуында
иероглифі болған, оны «кур» деп
оқыған, «кир» деген сөз «ел»,
«отан», «жер» деген мағынаны
берген.

Көне түркі белгісі «йер»,
«йир», «жер» деген мағыНАНы
білдіреді. Сонымен бірге көне
түркілердің руникалық
белгісі дыбыстық «н»
мағнасында оқылады. [1]

Ең алғашқы сөздіктер осыдан 5
мың жыл бұрын Шумер қаласында
пайда болған. Ол екі бөлікке
бөлінген кестеден тұрды: бір
жағында – шумер тіліндегі сөздер
жазылса, екінші жағында – өзге
тілде қысқаша түсініктемелерімен
жазылған.
К. Лайпанов пен И. Мизиев шумер
мен түрік тілдерінде 400-дей
лексикалық жағынан сәйкес
сөздер бар екенін айтады.
Сондай-ақ, шумер
мифологиясындағы сарындарда,
тәңірлер есімдерінде бірталай
ұқсастықтарды байқау қиын емес.
[4]
Жыр-дастандар
ұқсастығы
Алғашқы жыр-дастан болып табылатын
Шумерлік Гильгамеш жыры (Бильгамеш)
(мыс.қаз. Өтеміс, Тоқтамыс) түркілік
түбірлерге толы. Мысалы: отқа салса
күймейді, суға батпайды (Алпамыс секілді),
өлімнен қашып, мәңгілік өмір шөбін іздейді
(Қорқыт секілді). Мәңгілік өмірге ие болған,
топан судан аман қалған ата-бабасы
Утнапиштиді (өмірдің қыспағын көрдім,
отына пістім, бірақ та адамдар ішінде
жалғыз өзім мәңгілік өмірге ие болдым)
іздейді. [5]
Гильгамештің мүсіні
Күлтегін ескерткіші және Шумер
жазуы
ШУМЕР МӘДЕНИЕТІНЕН ҚАЛҒАН
ЕСКЕРТКІШТЕРДІҢ ҚАЗАҚТЫҢ ҰЛЫ
ТҰЛҒАЛАРЫНА ҰҚСАСТЫҒЫ
«Бұлардың (шумер
мен түркі тілдерінің)
туыстығы қазіргі
өзбек, дүнген,
малайя, шеркес,
урду, иран, осетин
және араб тілдерінің
туыстығы секілді.
Мұндай туыстықты
генетикалық
туыстық емес, бір
діннің ортақтығы
негізінде
қалыптасқан мәдени
туыстық деуге
болады»
Олжас Сүлейменов
Бүгінде ғалымдар көне шумер жазуын
оқу арқылы оның сипаттарына қарай
отырып, түркі тілінің арғы тегі болуы
мүмкін деген шешімге келген.
Түбегейлі олай емес деуші ғалымдар да
жоқ емес. Әйтсе де, көптеген
салыстырулар екі тіл арасындағы
ұқсастықтардың барынша шындыққа
жанасымдылығын көрсетеді. Орхон-
Енисей жазбалары мен қазақ жерінен
табылған Талас ескерткіштеріндегі
жазулардың шумер жазбаларына
ұқсастығын көре отырып, тілдердің
туыстық байланысы бар болу
ықтималдығын жоққа шығара
алмаймыз.

Ұқсас жұмыстар

Шумер ілімінің қалыптасу тарихы

Олжас Омарұлы Сүлейменов

Олжас Сүлейменов

Алғашқы өркениеттер

Ежелгі Вавилон мәдениеті

Басқару революциясы

Тур Білім аукционы

ЕЖЕЛГІ ЕГИПЕТ ТАРИХЫ КЕЗЕҢДЕРІ

Пән оқытушысы

ОҚУШЫЛАРДЫ ҰЛТТЫҚ БІРЫҢҒАЙ ТЕСТІЛЕУГЕ ДАЙЫНДАУ ЖҮЙЕСІ

Пәндер