ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚ ЖӘНЕ ЗАҢДЫ ЖАУАПКЕРШІЛІК

Презентация қосу

ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚ ЖӘНЕ
ЗАҢДЫ ЖАУАПКЕРШІЛІК

1. Құқықбұзушылықтардың түсінігі, белгілері
және түрлері.
2. Құқықбұзушылықтың заңды құрамы.
3. Заңды жауапкершіліктің түсінігі, белгілері
және қағидалары.
4. Заңды жауапкершіліктің түрлері.
5. Әрекеттің құқыққа қайшылығын және
заңды жауапкершілікті жоятын жағдайлар.
Құқықбұзушылық – бұл қоғамның,
мемлекеттің, тұлғаның мүдделеріне
нұқсан келтіруші, тұлғаның кінәлі,
құқыққа қайшы, қоғамға қауіпті
әрекеті.

Құқықбұзушылықтың белгілері:
- әрекет немесе әрекетсіздік;
- кінә (Кінә дегеніміз тұлғаның өзі жасаған
құқыққа қайшы әрекетіне психологиялық
қатынасы. Кінәнің екі түрі болады: қасақаналық
және абайсыздық. ;
- құқыққа қайшылығы;
- зиянды нәтиже;
- әрекет пен зиянды нәтиженің
арасындағы себепті байланыс.
Әлеуметтік қауіптілігіне қарай барлық
құқықбұзушылықтар қылмыстарға және
теріс қылықтарға бөлінеді.

Қылмыстар – бұл қоғамға ерекше
қауіптілікпен ерекшеленетін, әлеуметтік
маңызды мүдделерге нұқсан келтіретін,
нұқсан келтірушіліктен қылмыстық
заңнамамен қорғалатын қылмыстық
құқықбұзушылықтар.
Теріс қылықтар–әлеуметтік қауіптіліктің,
қылмысқа қарағанда, аз дәрежесімен
ерекшеленеді, қоғамдық өмірдің әр түрлі
салаларында жүзеге асырылуы мүмкін, әр
түрлі нұқсан келтіру объектілері мен заңды
салдарға ие. Олар үшін жаза емес, әр түрлі
шаралар көзделген.
Теріс қылықтардың түрлері:
1. Азаматтық – бұл мүліктік және жеке мүліктік емес қатынастар
саласында жасалатын, ұйымдарға немесе жеке азаматтарға
мүліктік зиян келтіруден көрініс табатын, шарт бойынша
міндеттемелерді орындауды, азаматтың абыройы мен қадір-
қасиетіне нұқсан келтіретін мәліметтерді таратуды және т.б.
білдіретін құқықбұзушылықтар. Олар үшін зиянды өтеу, бұзылған
құқықты мәжбүрлі түрде қалпына келтіру, орындалмаған міндетті
мәжбүрлі түрде орындату сияқты санкциялар және басқа да
құқықты қалпына келтіруші санкциялар көзделген.
2. Әкімшілік – бұл заңмен орнықтырылған қоғамдық тәртіпке,
мемлекет органдарының атқарушылық-өкімдік қызметі
саласындағы қызметтік міндеттерді жүзеге асырумен байланысты
емес қатынастарға нұқсан келтіруші құқықбұзушылықтар.
Әкімшілік құқықбұзушылықтар үшін айыппұл, ескерту, арнайы
құқықтан айыру (мысалы, көлік құралын айдау құқығы) және
әкімшілік заңнамамен көзделген басқа да санкциялар көзделген.
3. Тәртіптік – бұл еңбек қатынастары саласында жүзеге
асырылатын, кәсіпорындардың, ұйымдардың, мекемелердің
қызметінің ішкі тәртібіне нұқсан келтіретін құқықбұзушылықтар.
Тәртіптік шаралар Еңбек туралы заңда, әскерилер үшін –Тәртіп
туралы жарғыда, лауазымды тұлғалардың кейбір санаттары үшін
– арнайы ережелерде қарастырылған. Бұл шараларды
Заңды жауапкершілік – бұл
құқықбұзушылық жасаған
тұлғаларға заңнамамен
көзделген мемлекеттік
мәжбүрлеу шараларын
белгілі бір іс жүргізушілік
тәртіпте қолдану.
Шаралар мынадай сипатта
болуы мүмкін:
а) жеке сипаттағы шаралар (бас
бостандығынан айыру);
б) мүліктік сипаттағы шаралар
(айыппұл);
в) ұйымдастырушылық
сипаттағы шаралар
(жұмыстан босату).
Заңды жауапкершіліктің
белгілері:
- оны мемлекет құқықтық нормалард
орнықтырады;
- мемлекеттік мәжбүрлеуге негізделеді;
- арнайы өкілетті мемлекеттік органдар
қолданады;
- жаңа қосымша міндетті жүктеумен
байланысты;
- жеке, мүліктік және ұйымдастырушылық
сипаттағы белгілі бір теріс салдардан көрініс
табады;
- іс жүргізушілік нысанда жүктеледі;
-тек жасалған құқықбұзушылық үшін
ғана туындайды.
1) заңдылық–жауапкершіліктің тек құқықбұзушылық (яғни,
құқықәрекетқабілетті тұлға жасаған кінәлі, құқыққа
қайшы әрекет немесе әрекетсіздік) үшін ғана
қолданылатынын білдіреді;

2) әділеттілік–жазаның кінәға сәйкестігін, теріс қылықтар
үшін қылмыстық санкцияларды белгілеуге жол
берілмейтіндігін, кінәліге бір құқықбұзушылық үшін тек бір
ғана жазаны тағайындауды білдіреді;

3) негізділік–істің жағдайларын объективтік түрде
зерттеуді және нақты жазалау шарасын заңға сәйкес
анықтауды білдіреді;

4) ізгілік – адамның қадір-қасиетін қорлайтын жазалау
шараларын белгілеуге және қолдануға тыйым салуды
білдіреді;

5) жауапкершіліктің міндетті түрде болатындығы–жасалған
қылмыс үшін заңды жауапкершіліктің міндетті түрде
туындайтынын білдіреді;
Заңды жауапкершіліктің төмендегідей
түрлері болады:
1. Қылмыстық – тек қылмыстар үшін
қолданылады; ешкім де сот шешімінсіз қылмыс
жасағаны үшін кінәлі деп танылмауы және
қылмыстық жауаптылыққа тартылмауы тиіс.
Қылмыстық жазалау шаралары –кінәлінің
тұлғасына бағытталған мемлекеттік
мәжбүрлеудің ең қатаң нысандары–бас
бостандығынан айыру, өлім жазасы және т.б.
2. Әкімшілік – әкімшілік теріс қылықтарды
жасағаны үшін туындайды және айыппұл,
арнайы құқығынан айыру және
т.б. сияқты шаралардан көрініс
табады.
3. Азаматтық – мүліктік сипаттағы шарттық
міндеттемелерді бұзу және шарттан тыс мүліктік
зиян келтіру үшін туындайды. Азаматтық-
құқықтық жауапкершіліктің негізгі қағидасы –
зиянды толығымен өтеу.

4. Тәртіптік – еңбек, оқу, қызметтік, әскери
тәртіпті бұзу үшін қолданылады; тәртіптік
жауапкершілік шаралары –сөгіс, қатаң сөгіс,
жұмыстан шығару және т.б.

5. Материалдық – қызметкерлер мен
жұмысшылардың өз қызметтік міндеттерін
орындауы барысында
кәсіпорынға, мекемеге, ұйымға келтірген
зияны үшін туындайды.
Әрекеттің құқыққа қайшылығын және заңды
жауапкершілікті жоятын жағдайлар.
Оларға мыналарды жатқызуға болады:

1) есі дұрыс еместік – тұлғаның өз әрекеттеріне
есеп бере алмауы;

2) қажетті қорғаныс – мемлекеттің, қоғамның
тұлғаның мүдделерін қоғамға қауіпті нұқсан
келтіруден қорғау барысында нұқсан келтіруші
тұлғаға зиян келтірумен сипатталады; алайда,
қажетті
қорғаныс шегінен асып кетпеуі тиіс,
яғни, қорғанудың нұқсан келтірушіліктің
қоғамға қауіптілігінің
сипаты мен дәрежесіне айқын түрде
сәйкес келмеуі орын алмауы тиіс;
3) аса қажеттілік – мемлекеттің, қоғамның,
тұлғаның мүдделеріне қауіп төндіруші әрекетті
жою жағдайында мүмкін, қойылатын шарт – бұл
қауіп басқа құралдармен жойыла алмауы қажет
және аса қажеттіліктен туындаған зиян алдын
алған зияннан аз болуы тиіс;

4) қоғамға аса қауіптілігі жоқ құқықбұзушылық;

5) казус (жағдай) және т.б.
Глоссарий
№ На русском На казахском На английском
1 Право Құқық Lаw
Азаматтардың мемлекеттік басқару ісіне қатынасу їшін пайдаланатын
саяси құқықтары мен бостандыктары тек қана нақ осы құқықтық актілер
арқылы белгіленеді.
2 правонарушение Құқық бұзушылық offence
құқық тек жұртты жазалау үшін, оларға күштеу шараларын қолдану т.с.
үшін қажет деп ойлау дұрыс емес.
3 Правовая норма Құқық нормасы
Құқық нормасы дегеніміз – қоғамдық қатынас өатысушыларының
құқықтары мен міндеттерін нақтылайтын мемлекетпен танылңан және
қамтамасыз етілетін жалпыға міндетті жүріс-тұрыс ережелері.
4 Правовое государство Құқықтық мемлекет Government of law
Бұл адамдардың құқығын қорғайтын қоғамдық ұйымдар
5 гражданство азаматтық citizenship
Адамдардың мемлекет алдында өтейтін борышы
6 конституция Конституция constitution
Конституцияда, заңдарда мемлекеттік органдарға нормативтік құқықтық
актілер қабылдау жөнінде өкілдік беріледі
СӨЖ тапсырмалары: [Ә. 1, 9-27 б.]
Келесі рефераттар дайындау:
ҚР – құқылық және әлеуметтік мемлекет.
Құқықтың түсінігі және мағынасы.
Құқылық қатынастар және олардың
элементтері.
Заңдылық пен құқықтық тәртіп.
Қоғамдық саяи иституттардың конституциялық
құқылық статусы.
ҚР азаматтықтың құқылық негіздері.
ҚР сайлау жүйесі.

СОӨЖ тапсырмалары: [Ә. 1, 9-27 б.]
«Заңды жауапкершіліктің түрлері»:
кестесін толтыру
Негізгі және қосымша әдебиеттер тізімі:
Негізгі әдебиет:
1.Оспанов К.И. Құқық негіздері: Оқулық. 2-басылым.- Алматы: Жеті
жарғы, 2007ж.
2. ҚР Конституциясы. Алматы, 2004.

Қосымша әдебиет:
•ҚР Азамат кодексі. Жалпы бөлім. 27.12.1994ж.
•ҚР Еңбек кодексі. 15.05.2007ж.
•«Жанұя мен неке» туралы ҚР Заңы 17.12. 1998ж.
•«Әкімшілікті құқық бұзушылық жайлы» ҚР Кодексі 30.01.2001ж.
•ҚР Қылмыстық кодексі. 16.07.1997 ж.
•ҚР Экологиялық кодексі. 09.01.2007ж.
•ҚР Салық кодексі. 10.12.2008ж.
•Сапаргалиев Г. ҚР Конституциялық құқығы. Оқулық. Алматы,
1998ж.
•Мемлекет және құқық негіздері. Г.Сапаргалиев. Оқулық.
Алматы,1999ж.

Ұқсас жұмыстар

Әкімшілік құқықбұзушылық құрамы

ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚ ЖӘНЕ ЗАҢДЫ ЖАУАПКЕРШІЛІК

Халықаралық құқық бұзушылық түрлері

Заңды жауапкершілік

Қазіргі кезде әкімшілік құқықта жаңадан енгізілген жазаның түрі

ҚҰҚЫҚ НЕГІЗДЕРІ ТУРАЛЫ

Заң ұғымы мен оның түрлері

Әкімшілік құқық, бұзушылық туралы

ЗАҢДЫЛЫҚ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ ТӘРТІП

Қылмыстық жауапкершілік

Пәндер